به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سمنان، دانستن دغدغه چندین ساله مردم سمنان کافی بود که رئیس دستگاه قضا را که در سفری یک روزه به استان آمده بود، به زندان بیاورد؛ بازدیدی سرزده از کاروانسرای شاه عباسی؛ بنایی که در قلب شهر سمنان، چون نگینی در پس سیم‌های خاردار و دیوار‌های بتنی مخفی شده بود.

کاروانسرای شاه عباسی سمنان کجاست؟

کاروانسرای سمنان یکی از ۹۹۹ کاروانسرای ساخته شده به دستور شاه‌عباس که در دوران صفویه در مسیر جاده ابریشم ساخته شد.

این بنا که هم اکنون در مرکز شهر قرار دارد، در زمان ساخت، بنایی خارج از شهر سمنان بود، کاروانسرایی چهار ایوانی که در زمینی به مساحت سه هزار و ۵۰۰ متر مربع بنا شده بود و ۲ هزار و ۷۰۰ مترمربع اعیانی (زیربنا) داشت.

ایوان اصلی ورودی کاروانسرا در جهت شرق بناست، سه ایوان دیگر در جهات شمال، جنوب و غرب مستقر و یکی از آن‌ها شاه نشین است، کاروانسرای شاه عباسی سمنان ۲۰ حجره در داخل حیاط مرکزی، ۲ شترخان در شمال و جنوب و ۱۲ سکو برای تبادل کالای کاروانیان عبوری دارد و در جهت قبله ساخته شده است.

میراث فرهنگی وقت، یک بار این کاروانسرا را در دهه ۱۳۵۰ بازسازی و در سال ۱۳۵۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرد.

شاید تنها تصویر مستند از این بنای تاریخی در سال ۱۳۵۵ ضبط شده باشد، هنگامی که گروه فیلم برداری برای ساخت فیلم سینمایی " وقتی که آسمان بشکافد " به سمنان آمده بودند و برای تهیه تیتراژ این فیلم، نما‌هایی از کاروانسرای عباسی سمنان را استفاده کردند.

این کاروانسرا در دهه ۷۰ تغییر کاربری داد و از اداره میراث وقت به کاربری زندان تبدیل و با اضافه شدن الحاقاتی به آن، سال‌ها از چشم مردم پنهان شد.

همه تلاش‌ها برای آزادی کاروانسرا

سال۱۳۶۲ اداره کل میراث‌فرهنگی استان سمنان در محل این کاروانسرا قرار داشت، ولی با تبدیل کاروانسرا به زندان، نزدیک ۴۰ سال این بنا در تملک اداره کل زندان‌ها قرار گرفت.

خستین تلاش‌ها برای آزادی کاروانسرا از بند زندان، از ابتدای دهه ۹۰ با مکاتباتی مسئولان میراث فرهنگی با اداره کل زندان‌ها داشته و تخلیه کاروانسرا و باز پس گیری این بنای تاریخی را خواستار بودند.

پس از ۹ سال بالاخره طرح انتقال ندامتگاه به خارج شهر (کیلومتر ۶ جاده نظامی) تیر ماه سال ۹۹، با افتتاح زندان جدید به سرانجام رسید وکاروانسرا تخلیه شد، ولی دیوار‌های الحاقی به این بنای تاریخی با، اما و اگر‌های بسیار هنوز سر جای خود بود.

مدیر کل اقتصاد و دارایی استان سمنان ۲۱ مردادماه ۹۹، در نامه‌ای به مدیرکل زندان‌ها و اقدامات تأمینی استان واگذاری سند کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان به اداره‌کل میراث‌فرهنگی را خواستار شد.

همزمان نامه نگاری‌هایی بین مدیران کل میراث فرهنگی، زندان‌ها و دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان هم در جریان بود تا کاروانسرای خالی از زندانی به میراث فرهنگی بازگردد و بهره بردار آن تغییر کند.

این پیگیری‌ها تا ۲۷ مرداد ۱۳۹۹ ادامه داشت؛ روزی که وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در بازدید از این کاروانسرا ازتوافق اولیه برای انتقال سند کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان به نام میراث‌فرهنگی خبر داد.

علی اصغر مونسان گفت: قرارگیری زندان در کاروانسرا و در فضای شهری کارکرد خوبی نبوده و پس از اتمام این سفر، موضوع مساعدت در تسریع تملک و واگذاری کاروانسرا از ریاست قوه قضائیه پیگیری می‌شود.

آزادی آخرین زندانی از زندان قدیم سمنان

در فهرست برنامه‌هایی که از سفر رئیس قوه قضاییه به خبرنگاران اعلام شده بود، بازدید از کاروانسرا قرار نداشت، ولی حوالی ظهر روز پنج شنبه دوم بهمن ۱۳۹۹، خبر رسید رئیس قوه قضاییه که برای بررسی مسائل قضایی به سمنان سفر کرده، سر زده به کاروانسرای عباسی رفته است.

بازدیدی که علاوه بر مسئولان استان، شهردار سمنان هم آقای رئیسی را همراهی می‌کرد؛ پس از بازدید بود که رئیس قوه قضاییه دستور آزادی آخرین زندانی زندان قدیم سمنان را صادر کرد و گفت: کاروانسرای تاریخی سمنان به شهرداری واگذار و تبدیل به مرکز فرهنگی شود.

حجت الاسلام والمسلمین رئیسی در شورای اداری استان سمنان نیز به موضوع واگذاری کاروانسرای تاریخی سمنان اشاره و تاکید کرد: این مکان تاریخی متعلق به مردم سمنان و جزء میراث فرهنگی این استان است و واگذاری آن به شهرداری سمنان قابل انجام است.

اولین روز کاری بعد از دستور قاضی القضات

هنوز ۴۸ ساعت از دستور رئیس قوه قضاییه نگذشته بود که روز شنبه چهارم بهمن ۱۳۹۹، رویای ۴۰ ساله آزادی کاروانسرا تعبیر شد و صدای کلنگی که بر دیوار‌های محوطه داخلی کاروانسرا ضربه می‌زد، از پایان دوران حبس کاروانسرا خبر داد و تیم مشترکی از شهرداری و میراث فرهنگی سمنان، مقدمات کار خارج کردن کاروانسرا از شمایل زندان را شروع کردند.

حمیدرضا دوست محمدی رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان می‌گوید: دیوار‌ها که جزء الحاقات اضافی به کاروانسرا هستند باید برداشته شوند تا اصالت معماری به این بنا بازگردد و سپس باید مرمت بنا شروع شود.

اولویت مرمت کاروانسرا بازسازی بام آن است چرا که به گفته دوست محمدی، از ۵۰ سال پیش تاکنون بام کاروانسرا مرمت اساسی نشده است
او معتقد است: روی بام باید عملیات سبک سازی، دوخت و دوز و ایزوله مجدد انجام شود تا لااقل برای ۱۰۰ سال دیگر ایمن باشد.

استحکام بخشی، رطوبت زدایی، برداشت اندود‌ها و نقاشی‌هایی که بر در و دیوار کاروانسرا جا خوش کرده، کار بعدی گروه مرمت است.

دوست محمدی می‌گوید: رنگ باید از سطح آجر‌ها زدوده و سیمان کاری‌های اضافی باید برداشت شود؛ همچنین طبق مستندات، فضای شترخان نمای آجری داشته، ولی حالا پوشش گچی دارد که باید تمام این اندود‌ها از آجر‌های قدیمی برداشته و جا‌هایی که به آجر آسیب رسیده، مرمت و نما دوباره آجری شود.

این کارشناس میراث فرهنگی بر تخریب الحاقات ساخته شده در اعیانی‌های حریم کاروانسرا هم تاکید دارد و می‌گوید: کاروانسرای شاه عباسی سمنان در جوار فرهنگسرای کومش، نزدیکی ورزشگاه تختی و در مسیر بارگاه مطهر امامزاده یحیی (ع) قرار دارد و مرمت و احیای آن می‌تواند یکی از بزرگترین مجموعه‌های فرهنگی، گردشگری، تفریحی و مذهبی فلات مرکزی ایران را در سمنان ایجاد کند.

نخستین عیدانه برای کاروانسرا

کاروانسرای خاموش سمنان، این روز‌ها محل رفت و آمد کارشناسان خبره ملی است.

افرادی که زیر نظر آن‌ها فضا‌های الحاقی و بدون ارزش معماری در حال تخریب است و اجرای طرح‌های استحکام بخشی در آن با حفظ الگو‌ها و استاندارد‌های فنی به تدریج شروع می‌شود.

طبق برنامه‌ای که شهردار سمنان اعلام کرده در دهه فجر، با توافق با سازمان زندان‌ها، راه دسترسی به کاروانسرا از ۲ مسیر میدان سعدی و بلوار قدس فراهم می‌شود.

سید محمد ناظم رضوی ایجاد یک مجموعه یکپارچه در مرکز شهر سمنان را نقطه عطفی برای ایجاد پاتوقی فرهنگی در تراز ملی در سمنان می‌داند و معتقد است: با رفع الحاقات و جابجایی اداره کل زندان‌ها و دادگاه انقلاب از حریم کاروانسرا، هویت تاریخی سمنان به منحصه ظهور گذاشته می‌شود.

ناظم رضوی می‌گوید: اتصال کاروانسرای شاه عباسی سمنان به مجموعه مسیر گردشگری باغ استخر فیض و موزه سلامت (درمانگاه تدین)، این مسیر تاریخی را در ابعاد ملی مطرح می‌کند.

شهردار مرکز استان نوید می‌دهد: نوروز ۱۴۰۰؛ فضای داخلی کاروانسرا برای بازدید گردشگران آماده و اگر شرایط کرونایی اجازه دهد در این مکان نمایشگاه فرهنگی برپا شود.

لزوم تعیین تکلیف بنا‌های حریم کاروانسرا

در میان گرد و خاکی که از تخریب دیوار‌های زندان قدیم سمنان بلند شده، مردی ایستاده و با ابراز رضایت به فرو ریختن دیوار‌ها نگاه می‌کند، او امید کهربایی مدیرکل زندان‌های استان سمنان است.

کهربایی می‌گوید: درست است که کاروانسرا از قید و بند زندان آزاد شده، ولی این فضا چهار مجموعه است که کاروانسرا بخشی از آن بود.

وی می‌افزاید: باید هر چه زودتر برای اداره کل زندان‌ها که در زمینی به مساحت هزار و ۵۰۰ متر مربع، سوله انبار و دادگاه انقلاب که اختیارش به دست دادگستری است فکری شود و این فضا‌ها هم تعیین تکلیف و تخریب شوند، زیرا همگی در حریم کاروانسرای شاه عباسی قرار گرفته اند.

او زندانیان زیادی را در پشت این دیوار‌های بلند دیده، کسانی که سهمشان از آن سوی دیوار، فقط صدای بوق ماشین‌ها و تردد مردم بوده؛ شاید به همین دلیل است که می‌خواهد این تعیین تکلیف هر چه زودتر انجام و زندان سابق به پاتوقی فرهنگی تبدیل شود تا زمینه جرم و بزهکاری در جامعه کاهش یابد.

اولین جشن ثبت کاروانسرا پس از آزادی

کاروانسرای شاه عباسی سمنان به شماره پلاک ثبتی ۳۶۰۸ الی ۳۶۱۱ اصلی واقع در بخش یک سمنان با شماره ۹۶۷ در پانزدهم بهمن سال ۱۳۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این یعنی چند روز دیگر می‌توان نخستین سالروز ثبت ملی این اثر تاریخی را پس از ۴۰ سال در بند بودن جشن گرفت.

کاروانسرای تاریخی که تا چندی پیش با کارکرد زندان، چهره شهر را خدشه دار کرده بود، با تصمیم شایسته دستگاه قضا می‌رود که در مسیر یک گذر فرهنگی قرار بگیرد.

گذری که از کاروانسرای شاه عباسی آغاز شده و با هدایت آب و ایجاد فضای سبز در مکان خالی بین کاروانسرا و فرهنگسرای کومش به موزه سلامت در مرکز بهداشت تدین، بوستان خانواده، باغ فیض و میدان ارگ بپیوندد و فصل جدیدی از گردشگری شهری را در باغ شهر سمنان آغاز کند.

انتهای پیام/ ع