به گزارش گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از بوشهر، شاید اگر خوب گوش کنی هنوز صدای ناخدا‌هایی مانند سلیمان سیرافی که مسیر‌های طولانی را در میان موج و طوفان درمی‌نوردیدند تا خود را به چین برسانند، از میان امواجی که خود را به ساحل سیراف می‌رسانند، بشنوی.

بندری که در گذشته‌های دور لنگرگاه کشتی‌هایی بزرگ و کوچک بوده و محل رفت و آمد بازرگانانی از نقاط مختلف دنیا.

سیراف که در بعضی نوشته‌ها صیراف نیز نوشته شده است، شهری باستانی واقع در بخش مرکزی شهرستان کنگان است.

این بندر در باریکه‌ای به طول ۴ کیلومتر و عرضی نزدیک به ۷۰۰ متر در میان کوه و دریا واقع شده است و در فاصله ۲۵۰ کیلومتری شرق بندر بوشهر و ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی کنگان، در ساحل خلیج فارس قرار دارد.

سیراف اکنون از نظر جانمایی در موقعیتی بسیار ویژه قرار گرفته است؛ در جبهه شرقی آن قطب انرژی و صنعتی پارس جنوبی، در سوی غرب آن بندر کنگان و صنایع مستقر دراین بندر، و از جهت شمال شرق به شهرستان جم منتهی می‌شود.

سیراف از نظر شیب جغرافیایی بیشترین شیب را نسبت به دیگر بنادر همجوار به سمت دریا دارد.

بندر باستانی سیراف معماری خاصی داشته که بسیار شبیه به روستای ماسوله در شمال کشور است.

در تاریخ آمده که جمعیت این شهر به حدی زیاد بوده که خانه‌ها و مغازه‌ها را در دو طبقه یا بیشتر می‌ساختند.

گفته می‌شود، در سال‌های دور بیش از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دراین شهر زندگی می‌کردند.

بندر سیراف در دوره ساسانی و اسلامی به ویژه قرون سوم و چهارم هجری یکی از مهم‌ترین بنادر سواحل شمالی خلیج فارس بود و روابط تجاری زیادی با دیگر بنادر خلیج فارس و مراکز تجاری مانند عمان، هند، چین وآفریقای شرقی داشت.

مرکز تجارت ایران در سواحل خلیج فارس

مدیر پایگاه سیراف در گفت‌وگو با خبرنگار ما می ‎گوید: بندر سیراف در دوره ساسانی و در زمان اردشیر بابکان برای گسترش بازرگانی و دریانوردی توسعه یافته و در قرن‌های نهم و دهم میلادی، مهمترین مرکز بازرگانی ایران به شمار می‌رفته است.

سید مهدی آذریان ادامه می‌دهد: بندر سیراف در سده‌های نخستین اسلامی هم به عنوان مرکز تجارت ایران در سواحل خلیج فارس در متون معرفی شده است. بیشتر محققین سده‌های نخست هجری به توصیف این بندر پرداخته اند و آن را یکی از بنادر مهم جهان دانسته اند که در آن کشتی‌های پارسی، چینی و هندی به واردات و صادرات کالا‌ها می‌پرداختند.

او عنوان می‌کند: جغرافیانویسان و مورخینی همچون سلیمان سیرافی، مسعودی، اصطخری، مقدسی، ابن حوقل، ابن بلخی و دیگران هر کدام توصیفی از این بندر نوشته اند و از بنا‌ها و ثروت مردمان آن سخن گفته‌اند.

«سلیمان سیرافی» بازرگان و مورخ سیرافی ۴۰۰ سال پیش از آن‌که مارکوپولو به دنیا بیاید، سفرهایش به کشور‌های مختلف جهان را شروع کرد.
روایتی از زندگی او در فیلم سینمایی راه آبی ابریشم به نمایش در آمده است.

رد پای تاریخ در سیراف

برخی سیراف را شهرموزه می‌خوانند. زیرا در جای جای آن اثری از تاریخ قابل دیدن است.

وجود بیش از ۱۰۰ حلقه چاه آب دست کنده، حوضچه‌های مستطیل شکل که در ابتدا محل ذخیره و تصفیه آب باران و سپس به قبور سنگی تغییر کاربری داده‌اند، آب‌انبار‌های متعدد و لوله‌های سفالی مورد استفاده برای شبکه فاضلاب، همه نشان از تلاش مردمانی است که با خلاقیت در میان کوه و دریا محیطی امن و راحت برای زندگی خود ساخته بودند.

کوه‌های بلند تنگ شیلو و دره لیر، دستکندها، چاه‌های عمیقی که در کوه ایجاد شده، هر بیننده را به فکر وا می‌دارد.

سیراف مورخان را حیرت زده کرد

دکتر مرتضی قاسم بگلو پژوهشگر درباره شهر سیراف می‎گوید: سیراف، شهری عظیم با ثروتی هنگفت بوده است. این بندر باستانی بر حاشیه خلیج فارس، در قرن چهارم هجری تابندگی اقتصادی و فروغ فرهنگی خیره کننده‌ای داشته و روزگاری در دریای پارس، برای فرمانروایان ساسانی ارزش ویژه‌ای داشته است. به طوری که تقریبا هر مورخ یا جغرافیدانی که نظری به اینجا داشته، نتوانسته بدون اظهار حیرت و تحسین خود از رونق شهر و مکنت اهالی مطلبی بنگارد.

او ادامه می‌دهد: در آن روزگاران سیراف مرکز ارتباط و بازرگانی بین بنادر چین و هندوستان و آفریقا بوده است که پس از زلزله سهمگین سال ۳۶۶-۳۶۷ هجری قمری به تدریج اعتبار خود را از دست داد و بعد‌ها با انتقال مسیر کشتی‌ها به کیش به کلی از رونق افتاد و به صفحات خاک خورده تاریخ پر افتخار ایران همیشه جاوید پیوست.

سیراف را شهر گفت‌وگوی تمدن‌ها می‌خوانند. وجود دیواره‌ها و ته ستون‌های مسجد جامع و آثار به‌جامانده از آتشکده‌ای در بالای تپه نشان از آن دارد که افرادی با هر دین و مذهب و اعتقاد با هر پیشه و حرفه‌ای هم‌زیستی مسالمت‌آمیز داشته‌اند.

همچنین محراب و خرابه‌های مسجدی که به نام امام حسن بصری معروف است و علاوه بر جنبهٔ مذهبی به‌صورت مدرسه استفاده می‌شده، یادآورد اهمیت و قداست علم و دیانت در این خطه است.

وقتی پژوهشگر انگلیسی تاریخ سیراف را ورق می‌زند

دکتر دیوید وایت هاوس پژوهشگر انگلیسی با گروه تخصصی خویش در سال‌های ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۳ و در شش فصل به کنکاش و کاوش در سیراف پرداخت و حاصل کار حفاری و خاکبرداری‌ها را اکنون می‌توان در این شهر به‌خوبی دید.

او که به دنبال کشف برهه‌ای از تاریخ سیراف بود در ابتدا میهمان شیخ ناصر نصوری در قلعهٔ ۲۰۰ سالهٔ او شد و پس از چندی با خرید قطعه‌ای زمین مجموعه‌ای ساخت با ۱۱ اتاق که شامل خوابگاه و اتاق کار بود.

بزرگ‌ترین بخش از اشیای به‌دست‌آمده در کنکاش‌های دکتر وایت هاوس که بیش‌تر شامل قطعات سفالی، سکه و سنگ قبر بود به موزهٔ بریتانیا انتقال یافت و بخش دیگر از سوی ۱۰ موسسه به سه قاره مختلف برده شده است.

در سال ۲۰۰۷ بخشی از دپارتمان خاورمیانه موزه بریتانیا به شهر سیراف اختصاص داده شد و بیش از ۲۰هزار قطعه از یافته‌های آن کندوکاو‌ها با اختصاص شماره شناسه و اطلاعات کامل برای استفاده پژوهشگران حول گذشته این شهرباستانی در موزه‌ای به نام موزهٔ سیراف قرار داده شد.

در شهر سیراف نیز در محل زندگی وایت هاوس موزه‌ای ایجاد شده است تا از آثار تاریخی این بندر تاریخی حفاظت و صنعت گردشگری تقویت شود.

دیوید وایت هاوس با مشارکت دونالد. اس. ویت کام و تی. جی. ویلکینسون کتابی نوشته است به نام «سیراف تاریخ، توپوگرافی و محیط طبیعی» که با ترجمه علیرضا انیسی از سوی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری چاپ و منتشر شده است.

این کتاب کاوش‌های انجام‌شده، وسعت کشفیات بازیافتی، شواهد مکتوب مربوط به سیراف، توپوگرافی شهر، زمین‌های پشت ساحل آن، ماهیت سکونت در دره‌های مرتفع مجاور و جایگاه سیراف را از نظر تاریخی و جغرافیایی بیان می‌کند.

ثبت ۲۲ اثر تاریخی سیراف در فهرست آثار ملی

مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی سیراف می‌گوید: محوطه و بندر تاریخی سیراف در سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. اما از میان آثار شاخص تاریخی فرهنگی موجود در این بندر تا کنون ۲۲ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده، که مراحل ثبت آن‌ها در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ صورت گرفته است.

در این میان هنوز گنجینه‌های تاریخی در دل آب و خاک سیراف نهفته است و هر از گاهی مردم منطقه اثری از آن پیدا می‌کنند.

معاون گردشگری و سرمایه گذاری اداره کل میراث فرهنگی بوشهرمی‌گوید: صیادان سیرافی تاکنون چند شی‌ء تاریخی را در آب‌های خلیج فارس پیدا کرده‌اند و به ما تحویل داده‌اند.

سکینه سالاری بیان می‌کند: یکی از این اشیاء به نام کوزه نوک اژدری امفورا پارسال در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی سیراف نیز به این نکنته اشاره می‌کند که اکنون برنامه‌های حفاظتی و ساماندهی‌های خوبی در آثار تاریخی سیراف در حال انجام است. در سال‌های اخیر از سوی دفتر امور پایگاه‌ها و همچنین اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر اعتباراتی برای بهبود شرایط آثار تاریخی در نظر گرفته شده که نوید بخش و امیدوار کننده است.

مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی سیراف با اشاره به اینکه محدوده آثار تاریخی موجود بخش زیادی از شهر را در بر گرفته است، می‌گوید: ساخت و ساز در این محدوده ممنوع است، اما در سال‌های گذشته اهالی در این محدوده ساخت و ساز کرده‌اند و با توجه به اینکه شهر در حال گسترش است، روند ساخت و ساز‌ها نیز به همان میزان در حال افزایش است.

چرا سیراف می‌تواند میراثی جهانی شود؟

آذریان می‌گوید: از بندر تاریخی سیراف می‌توان به عنوان مهم‌ترین و محوری‌ترین بندر ایران در سواحل خلیج فارس در طول دوران تاریخی تا کنون نام برد که از اولین شواهد علمی استقرار و سکونت انسان در آن یعنی اواخر دوره پارت که موجب شکل گیری آن شده تا کنون همواره استقرار و سکونت در آن تداوم داشته و به حیات خود ادامه داده است.

او بیان می‌کند: این بندر در بازرگانی و انتقال کالا‌های وارداتی و صادراتی به مناطق پس کرانه خلیج فارس و دیگر بنادر نقش بسزایی داشته است. بندر سیراف آثار تاریخی منحصر به فردی را در خود جای داده است که نشانگر نبوغ و دانش ایرانیان است. همچنین وجود چنین بندری گواه سیادت ایرانیان بر دریای پارس در طول دوران مختلف است.

مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی سیراف عنوان می‌کند: این پایگاه سال ۱۳۹۶ کار خود را به صورت رسمی آغاز کرد. از زمان شروع فعالیت، این پایگاه اولویت کاری خود را طرح‌های مطالعاتی در نظر گرفته است. از این رو در این سال‌ها مطالعات مدیریت حفاظتی و همچنین مطالعات محور گردشگری بندر تاریخی سیراف به همت مهندسین مشاور انجام شده است.

آذریان می‌گوید: برای احیای آثار تاریخی موجود، بخش‌هایی از آثار استحکام بخشی و مرمت شده‌اند. در بخش‌هایی از آثار نیز زیر ساخت‌های گردشگری ضروری ایجاد شده و یا در حال ساخت است، اما مطالعات مورد نیاز و میان رشته‌ای این بندر برای ثبت آن در فهرست آثار جهانی هنوز تکمیل نشده و ضروری است که این مطالعات تکمیل شود.

آغاز مقدمات برای جهانی شدن سیراف

او به این نکته اشاره می‌کند که حدود سال ۱۳۹۵ پرونده‌ای مقدماتی برای پیشنهاد ثبت این بندر تاریخی در فهرست آثار جهانی آماده شد و به بخش مربوط در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فرستاده شد.

مرداد امسال بود که مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر گفت: مقدمات لازم برای ثبت جهانی بندر تاریخی سیراف آغاز شده است.

محمد حسین ارسطو زاده افزود: مقدمات ثبت جهانی بندرسیراف در جنوب این استان با تاکید بر ساماندهی فضا‌های موجود و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای حضور گردشگران آغاز شده است.

او ادامه داد: شرط ثبت یک اثر در فهرست آثار جهانی حفاظت و ساماندهی خوب آن است و تا زمانی که حفاظت و ساماندهی لازم صورت نگیرد و مدیریت اعمال شده در این منطقه به‌خوبی مشهود نباشد امکان ثبت جهانی این اثر وجود ندارد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهرعنوان کرد: در این زمینه ساماندهی، حفاظت از محوطه تاریخی و تضمین‌های لازم برای حفظ و حراست از عرصه و حریم این اثر تاریخی باید انجام شود. همچنین همه ارکان تصمیم گیرنده نیز باید تضمین بدهند که به عرصه و حریم آن اثر احترام بگذارند و در کنار این موضوع تشکیل پرونده ثبت میراث جهانی این اثر نیز در دست انجام است.

جهانی شدن سیراف مطالبه مردم

عبدالکریم گراوند استانداربوشهر سیزدهم بهمن امسال در سفر وزیر میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی به این استان عنوان کرد: بندر سیراف از دیرباز پیشگام در عرصه دریانوردی ایران بوده‌است و انتظار می‌رود با اقدام جدی برای ثبت جهانی آن، تمدن و جایگاه تاریخی این بندر به دنیا معرفی شود.

علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی هم ثبت جهانی بندر تاریخی سیراف را مطالبه درست مردم استان بوشهر خواند و گفت: همه کشور‌ها از جمله کشورما هر سال یک سهمیه برای ثبت جهانی داریم و با توجه به داشته‌های تاریخی، در همه نقاط کشور با مطالبه به حق مردم برای ثبت جهانی آثار هر منطقه روبه رو هستیم، اما اعلام می‌کنم که پرونده‌ای برای سیراف و چند بندر در نوار ساحلی جنوب کشور در حال آماده شدن است که ثبت جهانی شود و مردم بوشهر منتظر اعلان ثبت جهانی شدن سیراف باشند.

اگر سیراف جهانی شود ...

مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی سیراف با اشاره به مزایای جهانی شدن این بندر می‌گوید: اگر این بندر تاریخی در فهرست آثار جهانی ثبت شود همه کشور‌های عضو سازمان یونسکو متعهد خواهند شد که برای حفاظت از این محدوده تاریخی مشارکت کنند و ملزم می‌شوند که به تاریخ و فرهنگ این منطقه توجه بیشتری داشته باشند.

به گفته آذریان، با ثبت این اثر در یونسکو به صورت سالانه بودجه و اعتباری از سوی صندوق میراث جهانی برای احیا و حفاظت از آن در اختیار دولت ایران قرار خواهد گرفت و در مواردی که آسیب‌های انسانی و یا طبیعی به صورت ناگهانی وارد شود، کمک‌هایی برای مرمت بخش‌های آسیب دیده صورت می‌گیرد.

او معتقد است: ثبت بندر تاریخی سیراف در فهرست آثار جهانی باعث می‌شود که این بندر تاریخی به همه مردم جهان معرفی شود و جامعه آماری بیشتری با آن آشنا شوند و در نتیجه فعالیت‌های گردشگری آن نیز افزایش یابد. پس از آن کشور ایران ملزم است برای اجرای عملیات حفاظتی و مرمتی آثار تاریخی موجود در محدوده بندر سیراف متناسب با طرح حفاظتی و مدیریتی اقدام کند.

مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی سیراف به این نکته اشاره می‌کند که تا کنون ۲۴ اثر تاریخی فرهنگی کشور در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است که شامل ۲۲ اثر میراث فرهنگی و ۲ اثر میراث طبیعی است. از جمله مجموعه چغازنبیل، مجموعه تخت جمشید، مجموعه تخت سلیمان، گنبد سلطانیه، پاسارگاد و ....

حالا مردم استان بوشهر و به ویژه بندر تاریخی سیراف در انتظارند که نام دیار خود را در میان آثار جهانی شده کشور ببینند.

گزارش: سلیمه کهن‌سال

انتهای پیام/ک