ماه رمضان در اصفهان؛
از هوم بابایی تا جیرجیرونی/ کرونایی که آیین‌ها را به فضای مجازی کشاند
آیین‌های سنتی و قدیمی ماه مبارک رمضان با گذر زمان کمرنگ شده و اکنون با شیوع ویروس کرونا، آیین‌های متداول هم به شیوه‌ای متفاوت برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، ماه مبارک رمضان در شهر‌ها و کشور‌های مختلف با آداب و سنن خاصی به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند و در شب‌ها و روز‌های این ماه مبارک هم رسوم خاصی را اجرا می‌کنند.
آیین‌هایی که برخی از آن‌ها امروز با تغییر شیوه زندگی کمرنگ شده، اما در برخی روستا‌ها و محله‌های قدیم، هنوز به لطف حضور ریش سفیدان و قدیمی‌های محل، به طور نمادین برگزار می‌شود و حتی تعدادی از آن‌ها در فهرست میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است.
با گذری بر دفتر تاریخ و فرهنگ استان اصفهان، در می‌یابیم که این رسوم زیبا در استان اصفهان هم رواج داشته و هنوز برخی از آن‌ها زنده است، هرچند با همه گیری ویروس منحوس کرونا، نه تنها بساط این رسوم دیدنی تقریبا جمع شده بلکه آیین‌های متداول این ماه هم به شیوه‌ای متفاوت برگزار می‌شود.
هوم بابا، آیینی ثبت شده در فهرست میراث ناملموس ملی
فهیمه زرگر، کارشناس ثبت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: آیین "هوم بابایی" آوازی موسیقیایی با پیام دوستی و انفاق در ماه مبارک رمضان است که در منطقه کاشان اجرا می‌شده و البته با نام‌هایی مانند هور بابایی در شهر‌هایی مانند اردستان و نطنز هم رواج داشته است.
او افزود: آیین هوم بابایی که به نوعی تشویق مردم به انفاق در ماه مبارک رمضان است خرداد سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ناملموس کشور به ثبت رسید.
کارشناس ثبت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: آیین هوم بابایی "در برخی آبادی‌ها از دوم تا نیمه ماه مبارک و در پاره‌ای آبادی‌های دیگر در شب‌های ۱۲، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ ماه رمضان بعد از افطار با حضور گروهی از کودکان و نوجوانان که یکی از آن‌ها برای خواندن اشعار حتما باید خوش‌صدا باشد اجرامی‌شود.
زرگر افزود: در باور عامه مردم کاشان این موضوع هست که، چون امام حسن و امام حسین علیهماالسلام شب نیمه ماه رمضان درِ خانه پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله رفتند و سوره "والشمس" را با صدا و آهنگی خوش خواندند و از ایشان و امیرالمومنین علیه السلام هدیه گرفتند بنابراین فرزندان آن‌ها نیز باید از این کار زیبا پیروی و در اقدامی که جنبه خیر و مشارکت اجتماعی برای کمک به نیازمندان دارد شرکت کنند.
او ادامه داد: آیین "هوم بابایی" یک نوع انتقال فرهنگی در آداب و رسوم و مناسک ماه رمضان از بزرگتر‌ها به کوچکترهاست تا بچه‌ها با این شیوه زیبای آموزشی و تشویقی وارد فضای معنوی رمضان و با آداب ویژه آن مانوس شوند.
کارشناس ثبت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با اشاره به اینکه این آیین در حقیقت نوعی تشویق نابالغان به «روزه‌داری» است گفت: میان‌دار حکم تک‌خوان را دارد و صندوق‌دار اجناس داده شده را که بیشتر، پول و خوراکی است جمع آوری می‌کند و بین بچه‌ها تقسیم می‌کند.
جیرجیرونی، آیینی برای دفع اجنه و شیاطین
به گفته زرگر، ممکن است بسیاری از سنت‌های ماه رمضان در سرتاسر استان اصفهان موجود باشد که ثبت آن‌ها در فهرست میراث ناملموس نیازمند تحقیق و حتی معرفی از جانب اهالی باشد، همان‌گونه که رسمی با نام «جیرجیرونی» را یکی از دانشجویان اهل روستای دستجرد جرقویه علیا به میراث فرهنگی معرفی کرد و در هفدهم اسفند سال ۱۳۹۵ به فهرست میراث ملی ناملموس اضافه شد.
او ادامه داد: ریشه آیین جیرجیرونی است به دوران پیش از اسلام یعنی حکومت ساسانیان بر می‌گردد و منظور از جیرجیرونی همان جار زدن
است.
کارشناس ثبت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان افزود: در گذر زمان و بعد از اسلام این آیین با این رویکرد دنبال شد که که اجنه و شیاطین در شب اول ماه رمضان به بند در می‌آیند و در شب بیست‌و‌هفتم که زمان قصاص ابن ملجم (قاتل امیرمومنان) است آزاد می‌شوند.
زرگر ادامه داد: زنان منطقه دستجرد پیش از غروب آفتاب بیست و هفتمین روز ماه مبارک رمضان به اجرای مراسم خاص می‌پردازند، آن‌ها معتقدند هر فردی در دل خود دانه‌های بهشتی دارد که شیاطین به دنبال آن هستند و بر این اساس در این روز با تکرار عبارت «بسم‌الله» وجود خود را متبرک می‌کنند تا از شر شیطان در امان باشند.
او با بیان اینکه طبق رسم تمام زنان دستجرد جرقویه در این روز باید نان بپزنند، اضافه کرد: زنان در پخت این نان‌ها حتما از سیاه دانه استفاده می‌کنند و بر این اساس چند نان را به عنوان چانه برکت زیر سفره نان قرار می‌دهند و تا سال بعد آن را نگه می‌دارند.
کارشناس ثبت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: مطابق این رسم مردان پس از اذان مغرب در دسته‌های ۵ تا ۱۰ نفره به درِ خانه‌هایی می‌روند که پسر مجرد دارند و با خواندن اشعاری برای آن‌ها آرزوی ازدواج با زنی نیکوسرشت را می‌کنند و مژدگانی از طرف صاحبخانه می‌گیرند.
غذا‌های سنتی دیار نصف جهان در ماه مبارک رمضان
صدریان، کارشناس تغذیه و استاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در گذشته مردم به علت مصرف غذا‌های مناسب با طبع و مزاجشان، بدن سالم تری داشتند گفت: از سالیان پیش در بعضی نواحی استان غذا‌هایی ویژه ماه مبارک رمضان طبخ می‌شده است به طور مثال در قمصر کاشان شولی، در شهر کاشان دیزی تنوری و در نشلج کاشان خورش چغندر مخصوص سحر و افطار بوده است.
او افزود: برخی از اصفهانی‌ها با پخت بریانی، شله بریان زیره، کله جوش، ماش و قمری، گوشت و لوبیا، حلیم بادمجان، خورش ماست و شله قلم‌کار از ماه رمضان استقبال ویژه می‌کنند و هنوز برخی از این غذا‌ها طبخ و عرضه می‌شود.
نان رایگان، پیشکشی به مناسبت تولد دومین امام شیعیان
استاد دانشگاه استان اصفهان ادامه داد: در روز ۱۵ ماه مبارک رمضان مقارن با سالگرد ولادت دومین امام شیعیان بسیاری از نانوایی‌های اصفهان سفره کرم امام حسن علیه السلام را می‌گسترانند و نان رایگان عرضه می‌کنند که بیشتر هزینه آن را خیران تقبل می‌کنند.
صدریان ادامه داد: در سال‌های اخیر سفره کرم امام حسن علیه السلام جلوه جالب‌تری پیدا کرده و خارج از فضای نانوایی‌ها به صورت سیار در مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، زندان‌ها و ... نیز نان توزیع می‌شود.
او بیان کرد: اهالی شرق اصفهان هم رسم و رسوم خاص خود را در ماه مبارک رمضان اجرا می‌کنند و بسیار هم به آن مقید هستند. برای نمونه در روستا‌های این منطقه نان جو می‌پزند و به هر خانه این نان نذری را هدیه می‌کنند.
کرونا و ماه مبارک رمضان
اما آنچه از سنت‌های ماه مبارک رمضان در سال‌های اخیر با قوت برگزار می‌شد میهمانی‌های افطاری گسترده، مراسم جزءخوانی و احیای شب‌های قدر بود که با آمدن کرونا دستخوش تغییر شده و سال پیش کمی متفاوت‌تر برگزا شد.
کرونا و فعالیت مبلغان دینی در فضای مجازی
حجت الاسلام محمد قطبی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان گفت: همه ساله در ماه مبارک رمضان تعداد زیادی از مبلغان مذهبی را به مناطق مختلف، مساجد، مراکز فرهنگی و بقاع امامزادگان‌ها اعزام می‌کردیم، اما امسال به دلیل شرایط بحرانی کرونا همه این فعالیت‌ها در فضای مجازی دنبال می‌شود.
او افزود: فعالیت‌هایی مانند قرائت و تفسیر قرآن کریم، نشر آموزه‌های دینی، پاسخ به شبهات دینی و پرسش‌های فقهی از عمده فعالیت مبلغان دینی است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان ادامه داد: مبلغان ما در طول سال دوره‌های آموزشی متعددی را طی می‌کنند تا در فرصت‌های تبلیغی مانند ماه مبارک رمضان از این آموزه‌ها به خوبی استفاده کنند.
حجت الاسلام قطبی گفت: با توجه به محدودیت‌هایی که امسال برای برگزاری فعالیت‌های تجمعی مذهبی وجود دارد بنا داریم در فضای مجازی و رسانه‌ها زمینه رونق مراسم مذهبی و آیینی را فراهم کنیم.
او افزود: بر اساس مصوبه ستاد ملی مقابله با کرونا فقط در مناطق آبی و زرد امکان برگزاری مراسم با رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی وجود دارد.
مراسم شب‌های قدر طبق دستورالعمل‌های ستاد مقابله با کرونا
حجت الله غلامی سخنگوی ستاد مقابله با کرونای استان اصفهان گفت: مقرر شد دستورالعمل ویژه برای برگزاری مراسم شب‌های قدر و ماه مبارک رمضان با زمان محدود و در فضای باز در نظر گرفته شود.
او افزود: فعالیت صنوف مختلف نیز طبق دستور ستاد مقابله با کرونا انجام می‌شود و مراسم جزء خوانی قرآن کریم نیز در مناطق قرمز به هیچ عنوان برگزار نمی‌شود.
سخنگوی ستاد مقابله با کرونای استان اصفهان افزود: مقرر شد با همکاری خیران، بسیج و هیئت‌های مذهبی، بسته‌های حمایتی ویژه ماه مبارک رمضان برای گروههای نیازمند تهیه شود.
گزارش از سولماز محمدی
انتهای پیام/ی
