به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، افزایش روز افزون جمعیت و گسترش فعالیت های کشاورزی و صنعتی و وقوع خشک‌سالی‌های پی‌درپی در برخی استان‌های کشور که در کمربند مناطق خشک قرار گرفتند منجر به تشدید بحران آب شده است.

استان خراسان شمالی هم با توجه به قرارگیری در منطقه کوهستانی و نیمه خشک از این قاعده مستثنی نیست و چند سالی است دچار بحران کم آبی است.

براین اساس مدیریت بحران آب و برنامه ریزی برای استفاده از منابع آب دارای اولویت بالایی است در این راستا منابع آب متعارف محدود بوده و افزایش تقاضا و بهره برداری از منابع آب منجر به وارد آمدن فشار به منابع موجود می‌شود، چنانکه بحران آب یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های استان شده است.

بخش عمده آب مصرفی استان در کشاورزی استفاده می‌شود، نکته قابل توجه اینکه بازده اقتصادی آب کشاورزی در ردیف پایین‌ترین بازده‌ها در منطقه است؛ قیمت آب در مناطق شهری، در میان پایین‌ترین قیمت‌ها در جهان است.

بیشتر بخوانید

• ساخت ۵٩ هزار مترمکعب مخزن ذخیره آب در ١۶ شهر استان خراسان شمالی

در متوسط جهانی، میزان مصارف به‌صورت ۷۰درصد در بخش کشاورزی، ۲۰درصد در بخش صنعت و ۱۰درصد در بخش شرب است؛ این در حالی است که مطابق شاخص کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، مصرف بیش از ۴۰درصد از منابع آب تجدیدشونده در هر کشور، به معنای ورود به مرحله بحران آبی است.

خراسان شمالی در منطقه خشک و نیمه‌خشک ایران قرارگرفته که علاوه بر این موضوع، در دهه‌های اخیر وقوع پدیده تغییر اقلیم، یکی از عوامل تأثیرگذار بر منابع آب استان بوده و متوسط درازمدت بارندگی سالانه استان خراسان حدود ۲۶۷میلی‌متر است.

در حال حاضر در استان بیش از ۸۶ درصد بارش به‌وسیله تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شود و متوسط پتانسیل منابع آب تجدیدشونده در حال حاضر یک هزار و ۴۳ میلیون مترمکعب در سال است.

بارش‌های اردیبهشت نفس تازه بهار در خراسان شمالی

وحید واسطه معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی گفت: سالانه یک هزار و ۱۶۷ میلیون مترمکعب از منابع آب استان مورد استفاده قرار می‌گیرد و این بدان معنی است که حدود ۱۲۴ میلیون مترمکعب بیش از ظرفیت جدید شونده آب استان بهره‌برداری صورت می‌گیرد.

واسطه افزود:از حدود یک هزار و ۱۶۷ میلیون مترمکعب مصرف آب در استان، حدود ۹۱درصد آن مربوط به بخش کشاورزی، هفت درصد مربوط به مصارف شرب و بهداشت و دو درصد در بخش صنعت است.

او عنوان کرد:بر این اساس و با توجه به میزان آب تجدیدشونده‌ی فعلی استان (یک هزار و ۴۳ میلیون مترمکعب) و نیز میزان مصارف، حدود ۱۱۱ درصد از منابع آب تجدیدشونده‌ی استان مصرف می‌شود و لذا این به معنی ورود به مرحله فوق بحرانی است که البته بیشترین فشار نیز بر منابع آب زیرزمینی واردشده است.

بیشتر بخوانید

• بارندگی‌های سیل آسای بهار در خراسان شمالی همچنان ادامه دارد

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان به بارش‌های خوب اردیبهشت ماه امسال اشاره و عنوان کرد: بارش‌های اردیبهشت ماه زمین‌های کشاورزی را سیراب کرد و خوشحالی کشاورزان به همراه داشت، اما نکته قابل توجه و نگران کننده اینجاست؛ در حال حاضر میانگین بارندگی‌های سال آبی امسال ۱۸۴ میلی متر بوده است که نسبت مدت مشابه پارسال کاهش ۴۱ درصدی را نشان می‌دهد.

واسطه در ادامه گفت: از حدود هفت هزار و۳۲۲ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق در استان بیش ۴۴۵ میلیون مترمکعب از منابع آبی زیرزمینی که سهم ۴۲ درصدی از کل مصارف استان را دارد، برداشت می‌شود، همچنین از میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی سهم کشاورزی ۸۲ درصد است؛ قابل‌دسترس بودن در طول سال، سهولت برداشت از این منابع و ارزان بودن استفاده از آن سبب مصرف بی‌رویه آن شده است.

واسطه در ادامه به نصب کنتور‌های هوشمند در استان اشاره و عنوان کرد:در حال حاضر حدود هزار و ۲۰۰ کنتور هوشمند برای تعیین برداشت آب از چاه‌های مجاز نصب شده است.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان اظهار کرد: در خراسان شمالی آب شرب اغلب روستا‌ها از منابع آب چشمه، قنات و یا چاه‌ها تأمین می‌شود که به دلیل کاهش بارش، افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از میزان تجدیدشوندگی آن، خشک‌شده و یا کیفیت آن‌ها نزول یافته است لذا برای تأمین پایدار آب شرب این مناطق، ناگزیر باید به فکر منابع جدید بود که آن‌هم نیازمند اعتبارات است.

نکته قابل توجه اینکه دو سال اخیر بارش‌های بهاره خوبی در استان انجام شده است که سریز شدن سد‌ها، سیراب شدن زمین‌های کشاورزی و پرآب شدن چشمه‌ها را به همراه داشته، اما از سویی دیگر عدم مدیریت و هدایت نادرست این رواناب‌ها خسارت‌های جبران ناپذیری به بخش‌های کشاورزی و زیرساختی استان وارد کرده است.

کشاورزی نوین راهکاری برای شروع دوباره 

کشاورزی وابستگی زیادی به آب زیرزمینی دارد، در برخی دشت‌ها، افت مستمر منابع آب زیرزمینی و عدم تأمین آب، سبب شده تا بسیاری از اراضی مرغوب بلااستفاده مانده و بسیاری از باغات چندین ساله رو به نابودی روند.

یکی از مشکلات اساسی آب در استان خراسان شمالی علی‌رغم داشتن منابع آبی مناسب٬ استفاده نامناسب از منابع آبی در بخش شرب و کشاورزی است، نتایج بدست آمده از بررسی های انجام شده نشان می دهد،بسیاری از آب مورد نیاز استان توسط بخش کشاورزی به هدر می‌رود.

کشاورزی یکی از مشاغل اصلی در میان مردمان این دیار است،خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این سطح ۳۰۰ هزار هکتار کشتزاز است و بیش از ۸۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این حوزه فعالیت می‌کنند، این استان بیشترین شاغل در بخش کشاورزی را دارد.

در حال حاضر از ۱۱ محدوده مطالعاتی استان، هشت محدوده دچار کسری مخزن و جزء دشت‌های ممنوعه و ممنوعه بحرانی (سملقان، بجنورد، رباط قره بیل، جاجرم، صفی‌آباد، اسفراین و قوچان-شیروان) هستند، مابقی محدوده‌هایی که آزاد بوده و نیز فاقد پتانسیل آب زیرزمینی قابل‌توجه هستند.

بیشتر بخوانید

• افزایش اعتبار بلاعوض طرح‌های آبیاری نوین در خراسان شمالی

تشکری معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت:در سال‌های اخیر تغییر سیستم‌های آبیاری از سنتی به مدرن در دستور کار سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی قرار گرفته است.

او  افزود:طرح آبیاری نوین در ۳۸ هزار هکتار از اراضی استان انجام شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان شمالی عنوان کرد:میانگین راندمان آبیاری در استان ۳۳ تا ۴۶ درصد است که با اجرای طرح‌های آبیاری مدرن این میانگین به بالای ۷۰ درصد رسیده است.

تشکری افزود: ۸۵ درصد هزینه‌های تغییر آبیاری‌ اراضی کشاورزی از سنتی به مدرن را دولت پرداخت می‌کند و ۱۵ درصد برعهده کشاورزان است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان شمالی از احداث کانال‌های آبیاری جهت افزایش راندمان آب خبر داد و عنوان کرد:در حال حاضر بیشتر اراضی کشاورزی در استان از استخر ذخیره آب برخوردارند همچنین لایروبی قنات‌ها و سیستم‌های ذخیره سازی آب در حوزه آبخیزداری از دیگر اقدامات جهت افزایش راندمان آبیاری است که در استان انجام شده است.

او در ادامه اقدامات سازمان جهاد کشاورزی در جهت اصلاح امور آبیاری به احداث سد‌ها اشاره و عنوان کرد:پایاب سد‌ها در حال انجام است و اخیرا هم برا پایاب سد‌ها الگوی کشت تعیین می‌شود که بطور مستقیم و یا غیر مستقیم تاثیرگذار است.

آب سبز حیات بخش زمین‌های تشنه خراسان شمالی

تشکری در توصیه‌ای به کشاورزان گفت:کشاورزان باید سرمایه گذاری بیشتری برای استفاده از آب باران یا آب سبز در آبیاری زمین‌های زراعی داشته باشند، علاوه بر این، کشاورزی حفاظتی و همچنین تنوع کشت کمک شایانی به بهبود ساختار خاک کرده و از فرسایش و ایجاد سیل جلوگیری می‌کند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان شمالی افزود:جمع آوری آب باران بصورت سنتی در میان کشاورزان استان انجام می‌شود، اما شیوه مدرن جمع آوری آب باران، باید پایه و اساس کار بصورت علمی و مهندسی باشد.

او عنوان کرد: با توجه به اینکه بیشتر اراضی کشاورزی خراسان شمالی شیب دار و آب در حال حرکت است؛ برای حفظ رطوبت خاک و کاهش مصرف آب در این اراضی آیش گذاری بطور دقیق انجام شود.

تشکری در ادامه افزود:جلوگیری از تبخیر آب در زمین‌های کشاورزی یکی دیگر از موارد کاهش مصرف آب است که این موضوع با روی آوردن به کشت‌های گلخانه‌ای و انجام کشت‌های زیر پلاستیک بخصوص در صیفی جات امکان پذیر است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان شمالی در بیانی توسعه گلخانه‌ها، انتقال کشت و کار از فضای باز به گلخانه‌ها همچنین استفاده از بذر مناسب، آیش کاری و مالچ را از دیگر راهکار‌های کشاورزی نوین در کاهش مصرف آب و افزایش راندمان آبیاری دانست.

تشکری با بیان اینکه استفاده از تغذیه مناسب و همچنین کود‌های پتاسیم و اسید‌های آمینه که در مقابل خشکی مقاوم است؛ در دستور کار قرار گرفته است، عنوان کرد:در شرایطی که جامعه در شرایط بحران کم آبی قرار می‌گیرد، رویکرد محصولات کشاورزی باید به سمتی برود که محصولات کم آب طلب با دوره زندگی کمتر تولید شود.

او عنوان کرد: آفات و بیماری‌های کشاورزی یکی از رقیب‌های مصرف آب در مزارع است بنابراین کشاورزان باید از رشد و نمو این آفات جلوگیری کنند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان شمالی در ادامه به اصلاح الگوی کشت در استان اشاره و اظهار کرد:در کشاورزی نوین باید تناسبی بین منابع آب و خاک برقرار شود در این راستا کشاورزان باید کشت محصولات کم آب طلب همچون گیاهان دارویی، گل محمدی، زعفران، زیره، چغندر و.. را در دستور کار قرار دهند.

بیشتر بخوانید

• تغییر شیوه آبیاری برای غلبه بر خشکسالی در خراسان شمالی

تشکری همچنین افزود: باید در خصوص زمان کشت، کشاورزان باید کشت بهاره را مدیریت کنند تا در تابستان با کمبود آب مواجه نشوند و از سویی دیگر کشت پاییزه را در اولویت قرار دهند.

بارقه‌های امید با اجرای طرح‌های آبخیزداری

حسن وحید مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان میزان فرسایش خاک استان را بیش از ۱۷ و نیم تن اعلام کرد و گفت: این میزان بیش از متوسط کشوری است و پروژه آبخیزداری یکی اقداماتی بود که در این زمینه انجام شد.

وحید افزود: سال‌های اخیر در استان بیش از یک میلیون هکتار مطالعات آبخیزداری انجام شده که باعنایت مقام معظم رهبری، مجلس و دولت از محل صندوق توسعه ملی توانستیم بیش از ۷۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان طرح آبخیزداری اجرا کنیم.

او گفت: با اجرای این طرح سالانه بیش از ۲۹۰ میلیون متر مکعب آب را می‌تواند استحصال کند که این آماری خوبی است و می‌تواند ضریب سیل خیزی استان را کاهش دهد و از فرسایش خاک جلوگیری کند.

وحید در ادامه افزود: با اجرای این پروژه از فرسایش بیش از ۸ میلیون تن خاک جلوگیری شد و پشت سازه‌های آبخیزداری هم بیش از ۴ میلیون تن رسوب تله گذاری شده که تاثیر زیادی در کیفیت وکمیته خاک وپوشش گیاهی دارد ومهمترین اثر را در جلوگیری از فرسایش خاک و سیل خیز بودن استان دارد.

مدیرکل منابع طبیعی استان گفت اجرای پروژه آبخیزداری فقط منوط به اجرای سازه‌های آبخیز داری نیست و پروژه‌های مدیریتی وپوشش گیاهی نیز یکی ازآنهاست که تا الان حدود ۸۶ هزارتن افزایش تولید علوفه مراتع را در پی داشته است.

او گفت: در دو سال اخیر بیش از ۸۰ درصد مطالعات آبخیز داری در حوزه مرزی اجرا و اکنون ۵۰ درصد پروژه‌های آبخیزداری صورت گرفته که باعث جلوگیری از خروج آب ازاستان به استان همجوار شده وتاثیر خوبی در هدر رفت آب در سطح آبخیزداری آب استان داشته است.

یکی از دغدغه‌ها در استان، پایین بودن میزان راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی است به‌طوری‌که اکنون ۹۱ درصد از آب استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، اما تلاش‌هایی در زمینه افزایش راندمان مصرف آب در استان در حال انجام است.

اطلاع رسانی لازمه پیشبرد برنامه‌های مدیریت منابع آب استان و تحقق اهداف آن است.

توجه عمومی به ضرورت‌های مدیریت آب استان همچنین برای حفظ این منابع حیاتی برای نسل‌های آینده باید به توصیه‌های مدیران منابع آب استان توجه بیشتری داشت.

افزایش راندمان آبیاری، بهبود و رعایت الگوی کشت، پیشگیری ازتوسعه بی رویه زمین‌های کشاورزی و باغات بدون توجه به مقدار منابع آب موارد بسیار مهمی است که باید کشاورزان به آن‌ها توجه داشته باشند.

توجه به بستر و حریم جریان رودخانه‌ها و پرهیز از تجاوز به این حریم را در حفظ محیط زیست و پیشگیری از خسارات هنگفت سیلاب‌ها بسیار مهم و رعایت این امر توسط مردم و نظارت مسئوولان مورد تاکید است آگاهی مردم بخصوص کشاورزان از برنامه‌های مدیریت منابع آب استان ضروری است.

باید دانست آب محور توسعه استان است و جامعه باید از چالش‌ها و اولویت‌های این بخش آگاه باشد.

تغییر الگوی کشت و اجرای طرح‌های آبیاری نوین در اراضی کشاورزی و استفاده از کشت‌های گلخانه‌ای و توجه به کشت‌های پاییزه و استفاده از نوع کشاورزی حفاظتی و کم آب طلب کمک موثری در کاهش مصرف آب در حوزه کشاوری و افزایش راندمان آبیاری خواهد کرد،نکته‌ای که باید کشاورزان توجه بیشتری به آن داشته باشند.

با نزدیک شدن به روز‌های گرم سال زنگ خطر برای مصارف خانگی هم به صدا درآمده؛ مبادا در حوزه آب شرب هم مصرف بی رویه تا جایی پیش رود که فشار زیادی بر منابع آبی وارد کند و قطعی‌های ناگهانی آب را شامل شود.

نویسنده گزارش اکرم دانش طلب

انتهای پیام/د