به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان، عربستان از جمله کشور‌هایی بوده که در برابر بحران سوریه مواضعی متناقض اتخاذ کرده است. این کشور که از ابتدای بحران در سال ۲۰۱۱ از دولت بشار اسد حمایت می‌کرد به سرعت به مخالف این دولت تبدیل شد و در ادامه تمام تلاش خود را برای ساقط کردن دولت بشار اسد به کار گرفت. اما با گذشت یک دهه از بحران سوریه، عربستان بار دیگر سیاست خود را تغییر داده و اکنون به دنبال تنش زدایی و برقراری مجدد روابط با سوریه است. در این مطلب به سیر مواضع عربستان نسبت به بحران سوریه و در نهایت دلایل تلاش عربستان برای تنش زدایی با دمشق خواهیم پرداخت.

رویکرد عربستان در برابر بحران سوریه

مرحله اول: از فوریه تا ژوئیه ۲۰۱۱: با شروع ناآرامی‌ها در سوریه، عربستان در زمان ملک عبدالله که سیاست خارجی محافظه کارانه تری را در پیش گرفته بود سعی داشت تا به نوعی از دولت قانونی سوریه دفاع کند. دلیل این مسئله نیز این بود که عربستان به شدت از سرایت بحران به شبه جزیره هراس داشت. به همین دلیل در این مرحله عربستان حتی ۱۴۰ میلیون دلار وام به بشار اسد در مارس ۲۰۱۱ پرداخت کرد. حتی عبدالعزیز بن عبدالله مشاور پادشاه عربستان نیز به دمشق سفر کرد و پیام حمایتی پادشاه را به بشار اسد تقدیم کرد.

مرحله دوم: از اوت ۲۰۱۱ تا ژانویه ۲۰۱۲: حمایت‌های عربستان از بشار اسد چندان دوام نیاورد و گویا چندان جدی نبود. پس از شدت گرفتن درگیری‌ها در اوت ۲۰۱۱ عربستان به مخالف جدی بشار اسد تبدیل شد. در واقع در این مرحله که عربستان به نوعی به این نتیجه رسید که می‌تواند به محور مقاومت ضربه‌ای وارد کند و به صورت جدید در تحولات سوریه ورود پیدا کرد. شروع این مرحله نیز بیانه ملک عبدالله در ۷ اوت ۲۰۱۱ بود. ملک عبدالله در این بیانه از دولت سوریه خواست تا خشونت‌ها پایان یابد و از مخالفان حمایت کرد. در ۱۹ اوت ۲۰۱۱ نیز مخالفان در تجمعات خود تصاویر ملک عبدالله و پرچم عربستان را حمل می‌کردند. حتی عربستان در اوت ۲۰۱۱ طرح موسوم به «ابلاغیه مکه» را با هدف تضمین امنیت به بشار اسد و خانواده‌اش در ازای کناره‌گیری از قدرت مطرح کرد.

مرحله سوم: از فوریه ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰: در ۲۵ فوریه ۲۰۱۲ ملک عبدالله تمام روابط خود با سوریه را قطع و سوریه را تحریم کرد و به صورت علنی در کنار مخالفان ایستاد. در واقع از فوریه ۲۰۱۲ عربستان به روش‌های مختلف تروریست‌های مستقر در سوریه را حمایت کرده است:

حمایت مالی و تسلیحاتی

عربستان در ۱۰ سال گذشته با حمایت‌های مالی و تسلیحاتی نقش مهمی در طولانی شدن بحران سوریه داشته است. عربستان از نخستین کشور‌هایی بود که سفارتخانه خود را در دمشق تعطیل کرد و نقش اصلی را در قطع روابط کویت و بحرین با سوریه نیز ایفا کرد. در سال ۲۰۱۲ ملک عبدالله بیش از ۵ میلیون دلار به مخالفان نظام سوریه کمک کرد. احمد بن عبدالعزیز وزیر کشور وقت عربستان نیز از اعطای ۷۲ میلیون دلار کمک به مخالفان در سوریه خبر داد. خبرگزاری دویچه وله آلمان نیز در سال ۲۰۱۳ اعلام کرد که عربستان با ایجاد پلی هوایی از طریق اوکراین برای مخالفان و تروریست‌های سوریه سلاح می‌فرستد. این سلاح‌ها از طریق فرودگاه «اسن بوگا» به آنکارا ارسال شده و از آنجا با کامیون به سوریه ارسال می‌شدند. علاوه بر این شاهزاده «بندر بن سلطان» به عنوان رئیس سازمان اطلاعاتی عربستان در سال ۲۰۱۲ از شورشیان حاضر در سوریه به صورت علنی حمایت کرد و در اوایل ۲۰۱۳ از جبهه النصره خواست تا رهبری تمام گروه‌های تروریستی را به دست بگیرد. «بندر بن سلطان» حتی اقدام به تلاش برای مجاب کردن روسیه به عدم فروش سلاح به سوریه کرد. وی در سفر سال ۲۰۱۳ خود به روسیه متعهد شد در صورت موافقت مسکو با این پیشنهاد، عربستان ۱۵ میلیارد دلار سلاح از روسیه خریداری می‌کند، اما مسکو این درخواست را نپذیرفت. «حمد بن جاسم بن جبر آل ثانی» وزیر خارجه و نخست‌وزیر سابق قطر نیز با افشای نقش عربستان، قطر و ترکیه در شعله‌ور کردن بحران قطر، اعلام کرد که عربستان مأموریت براندازی نظام بشار اسد را به قطر محول کرده و سلاح و مهمات نیز با هماهنگی ترکیه و ارتش آمریکا به دست گروه‌های مسلح در سوریه از جمله جبهه النصره می‌رسید.

تشدید دخالت‌های عربستان در سوریه در دوران ملک سلمان

با به قدرت رسیدن ملک سلمان از ژانویه ۲۰۱۵ سیاست‌های منطقه‌ای عربستان نیز روند تهاجمی‌تری پیدا کرد و مقابله با نفوذ ایران به عنوان محور اصلی دکترین سلمان شناخته شده است. به همین دلیل اقدامات ملک سلمان در سوریه نیز تشدید شد و در این مسیر حتی به بهانه حملات شیمیایی اوباما را وادار به حمله نظامی به سوریه کردند که در نهایت اوباما نپذیرفت. شاه سعودی در نامه‌ای به رئیس جمهور آمریکا به وی تضمین داد که در صورت حمله فراگیر به سوریه تمامی هزینه‌های این حمله را پرداخت می‌کند و مانع از افزایش قیمت نفت در بازار جهانی می‌شود. حمایت عربستان در این دوران باعث شد گروه‌های تروریستی مانند «جیش الاسلام»، «احرار الشام»، «جبهه النصره»، ارتش آزاد و داعش مناطق مهمی از سوریه را اشغال کنند.

علاوه بر این عربستان به دنبال تشکیل یک ارتش عربی برای ورود به سوریه بود. عربستان اعلام کرد که به دنبال آن است تا ارتش عربی را برای جایگزینی نیرو‌های آمریکا در سوریه به عنوان بخشی از تلاش واشنگتن در جهت ایجاد ثبات در کشور‌های جنگ‌زده گسیل کند. عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در این ارتباط اعلام کرد، ما از آغاز بحران سوریه یعنی در سال ۲۰۱۱ درباره ارسال نیرو به سوریه با آمریکا در حال مذاکره هستیم. وی گفت پیشنهاد اعزام نیرو به عنوان بخشی از ائتلاف بزرگ‌تر بین‌المللی مساله جدیدی نیست. ما این پیشنهاد را به دولت قبلی آمریکا داده بودیم که اگر آمریکا بخواهد نیرو اعزام کند، سعودی‌ها در کنار دیگر کشور‌ها نیرو‌هایشان را به عنوان بخشی از این برنامه اعزام خواهند کرد.

تغییر رویکرد عربستان

محمد بن سلمان ولیعهد سعودی که با اتکای به حمایت‌های دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا سیاست تهاجمی خود در منطقه را پیش می‌برد با شکست ترامپ در انتخابات به دنبال تغییر نگاه خود درعرصه منطقه‌ای است. سوریه یکی از مهم‌ترین پرونده‌هایی است که عربستان به دنبال تغییر نگاه خود در آن است. در این راستا، روزنامه رای الیوم اخیرا از سفر یک هیئت بلندپایه عربستان به دمشق و دیدار با «بشار اسد»، رئیس جمهور سوریه برای آماده سازی بازگشت روابط بین دو کشور خبر داد. این روزنامه به نقل از منابع دیپلماتیک سوریه نوشت: «هیئت عربستانی به ریاست «خالد الحمیدان»، رئیس دستگاه اطلاعات عربستان به دمشق رفته و با بشار اسد و «علی المملوک»، معاون ریاست جمهوری در امور امنیتی دیدار کرد.»

همچنین روز چهارشنبه ۵ خرداد ماه خبرگزاری سانا اعلام کرد، یک هیئت از سوریه اخیرا وارد عربستان شده است. بر اساس این گزارش، هیئت سوری برای مشارکت در چهل و هفتمین نشست کمیته سازمان گردشگری جهانی در منطقه، مراسم افتتاح دفتر منطقه‌ای و همچنین اجلاس احیای گردشگری به ریاض سفر کرده است. سانا اعلام کرده است که هیئت سوری بنا بر دعوت رسمی مقامات عربستان به این کشور سفر کرده‌اند. این برای اولین بار طی ۱۰ سال گذشته است که یک هیئت سوری به عربستان سفر می‌کند.

اما چرا عربستان در این برهه تصمیم به عقب نشینی در برابر سوریه گرفته است. در ۲ سال اخیر زمزمه‌های عقب نشینی ریاض در برابر دمشق شنیده می‌شد. اما حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید و حمایت‌های وی از بن سلمان باعث شده تا ولیعهد سعودی چندان به دنبال عقب نشینی نباشد. اما شکست ترامپ و رفتن وی از کاخ سفید باعث شده تا بن سلمان خود را در منطقه تنها ببیند. جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا بیشترین تمرکز خود را بر روی روسیه و چین گذاشته و به دنبال کاهش تمرکز بر منطقه خاورمیانه است. این مسئله باعث شده تا عربستان نیز به تبعیت از این نگاه رویکرد خود در منطقه را از حالت تهاجمی به تدافعی و حتی تنش زدایی تغییر دهد. در ابتدا بن سلمان از ضرورت گفتگو با انصارالله یمن سخن گفت. در ادامه نیز وی از لزوم تنش زدایی با ایران سخن راند و آخرین نشانه از تغییر رویکرد وی نیز عقب نشینی در برابر سوریه است. در حقیقت بن سلمان اکنون به روشنی شکست سیاست‌های تهاجمی خود در منطقه را می‌بیند و سعی دارد با شیبی ملایم رویکرد خود را تغییر دهد. ایران، سوریه و یمن نیز در متن تغییر مواضع بن سلمان قرار دارند.

سخن پایانی

عربستان از سال ۲۰۱۱ و شروع بحران سوریه از سیاست محافظه کارانه تدافعی به محافظه کارانه تهاجمی و در نهایت نیز تلاش برای بازگشت به سیاست تدافعی در نوسان بوده است. شکست‌های مختلف بن سلمان در پرونده یمن، تقابل با ایران و تشدید تنش‌ها در سوریه در کنار شکست دونالد ترامپ باعث تغییری عمیق در رویکرد‌های منطقه‌ای عربستان شده است. در واقع عربستان در سال ۲۰۲۱ سعی دارد از منازعه در غرب‌آسیا عبور کرده و به سمت رقابت و تنش زدایی با کشور‌های به زعم خود دشمن حرکت کند. سوریه به عنوان یکی از مهم‌ترین کشور‌هایی است که بن سلمان سعی دارد تا تغییر رویکرد خود در مورد منطقه را در آن عملیاتی کند.

محمدرضا مرادی

انتهای پیام/