حجت الاسلام و المسلمین علی روشن سخنران و کارشناس مذهبی گفت: بسیاری جبر شرایط محیطی را دلیل عدم کامیابی خود می‌دانند، اما زندگی پر تلاطم پیشوای هفتم شیعیان، کتابی است به غایت پندآموز برای کسانی که دغدغه موفقیت دارند. با بررسی شرایط زمانه و اقدامات امام کاظم (ع)، تلاش می‌کنیم از اسرار زندگی آن بزرگ‌مرد الهی برای زندگی خود خوشه برچینیم.

اقتدار حکومت عباسی

این کارشناس مذهبی گفت:دوره امام هفتم با اوج قدرت عباسیان هم‌زمان بود. دولت عباسی به‌ویژه در زمان هارون، به قله عظمت خود رسید. این دوره به جهت درآمد زیاد، رونق تجارت، پیشرفت علم، فلسفه و موفقیت در فتوحات، عصر طلایی دوران حکومت عباسی نامیده می‌شود. نواحی غربی بغداد، از شهر الانبار تا مصر و آفریقا، قسمت شرقی از شیروان تا ترکیه و منطقه خراسان تحت سلطه هارون بود. در دوران هارون حتی دولت مقتدر روم به حکومت عباسی غرامت سالانه می‌داد.

تقیه و انشعاب شیعیان

او گفت: شیعیان در حکومت عباسیان به‌خصوص در زمان هارون سخت تحت فشار بودند و از طرف امام مامور به تقیه بودند. این تقیه به حدی شدید بود که امام صادق (ع) برای حفظ جان امام کاظم (ع) پنج نفر از جمله خلیفه عباسی را به‌عنوان وصی خود معرفی کرد. هرچند امام صادق، بار‌ها امامِ پس از خود را به اصحاب خاصش معرفی کرده بود اما، همین امر زمینه‌ساز ظهور فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه و گسستگی جامعه شیعه شد.

وضعیت امام کاظم (ع)

حجت الاسلام والمسلمین روشن گفت:دوران ۳۵ ساله امامت ایشان با خلافت منصور، هادی، مهدی و هارون عباسی همزمان بود. سختگیری حکام عباسی نسبت به امام بسیار زیاد بود. ایشان ادامه داد: از موسی‌بن‌جعفر (ع) هیچ مخالفت علنی در برابر حکومت وقت گزارش نشده است. او اهل تقیه بود. به عنوان مثال، در نامه‌ای به خیزران، مادر هادی عباسی، مرگ او را تسلیت گفت.

به گفته این کارشناس، امام کاظم (ع)، در طول دوران امامتش چندین بار از سوی خلفای عباسی احضار و زندانی شد. نخستین‌بار در زمان خلافت مهدی بود که امام را از مدینه به بغداد منتقل کردند. هارون نیز دو مرتبه امام را زندانی کرد. مرتبه اول بعد از مدتی آزاد شد، اما مرتبه دوم به مدت چهار سال به طول انجامید که در نهایت به شهادت امام منجر شد.

درس موفقیت از سیره امام کاظم (ع)

حجت الاسلام والمسلمین روشن گفت: شاید برای خواننده این سوال پیش آید امامی که به لحاظ ظاهری در اوج فشار و جبهه یارانش پراکنده بوده، و از طرفی دشمنش در اوج قدرت است، چه خطری دارد که به زندان افتد و کشته شود؟ آن‌هم در شرایطی که امام هیچ‌گونه اقدام علنی علیه حکومت انجام نمی‌دادند! زندان و شهادت بهترین نشانه‌ی زندگی و سیره موفقیت‌آمیز آن امام است.

این کارشناس مذهبی می‌گوید: راز موفقیت امام کاظم در برابر حکومتی سفاک و تماما مسلح این بود که هیچ‌گاه تسلیم شرایط و محیط نشد و خود را از‌پیش‌بازنده نپنداشت. امام با درک عمیق شرایط، دوراندیشی و برنامه‌ریزی، انتخاب درست و استفاده از اندک موقعیت‌های پیش آمده، به آنچه می‌خواست، دست یافت. گوشه‌هایی از زندگی پر برکت امام را از این زاویه بررسی خواهیم کرد.

سیره عبادی

او گفت:زندگی مومنانه، پیچیده و هنرمندانه است. برخلاف زندگی ملحدانه که تنها بر جنبه مادی و حیوانی تمرکز دارد و هیچ پیچیدگی ندارد، مومن باید حتی در سخت‌ترین شرایط، هم جنبه زندگی دنیوی و هم اخروی را لحاظ کند. بسیاری از ما، در کوران حوادث، به‌راحتی به خدا پشت کرده و زبان به اعتراض می‌گشاییم. همین امر موجب بر هم خوردن تعادل و خارج شدن زندگی از ریل طبیعی می‌شود. اما امام کاظم (ع) در بحرانی‌ترین شرایط نیز وظایف خود را به‌عنوان بنده خدا از یاد نبرد.

به گفته حجت‌الاسلام والمسلمین روشن، بر اساس منابع شیعه و سنی، امام کاظم (ع) بسیار اهل عبادت بود؛ تاجایی‌که به ایشان لقب عبد صالح داده بودند. امام کاظم (ع) آن قدر عبادت می‌کرد که زندان بانان او نیز تحت تأثیر قرار می‌گرفتند. حتی هنگامی که به دستور هارون به زندان منتقل شد، خدا را سپاس می‌گفت که فرصتی برای عبادت یافته است: «خدایا همواره از تو فراغتی برای عبادتت طلب می‌کردم و تو آن را برایم فراهم کردی؛ پس تو را سپاس می‌گویم».

سیره اخلاقی

حجت الاسلام والمسلمین روشن گفت:در منابع شیعه و سنی، گزارش‌های مختلفی درباره بردباری و سخاوت امام کاظم (ع) وجود دارد. شیخ مفید او را بخشنده‌ترین مردم زمان خودش دانسته که شب‌ها برای فقیران مدینه آذوقه می‌برد. وی به کسانی که به او آزار می‌رساندند نیز بخشش می‌کرد و حتی برایشان هدیه می‌فرستاد.

این کارشناس مذهبی گفت: دلیل ملقب شدن امام هفتم شیعیان به کاظم، این بود که خشم خود را کنترل می‌کرد. به عنوان مثال گفته شده مردی از نوادگان عمر بن خطاب به امام علی (ع) توهین کرد. همراهان امام خواستند به او حمله کنند، اما امام مانع شد و با او مهربانی کرد تا جایی که او به عظمت امام اقرار نمود.

سیره علمی-فرهنگی

او می‌گوید: تلاش برای تقویت بنیان‌های فکری جامعه و ارتقاء فرهنگ روشنگری، بهترین و در عین حال دشوارترین اقدام ممکن در مقابل حکومت‌های مستبد است. امام کاظم (ع) در عین هجمه‌های سیاسی کمرشکن، هیچ‌گاه از این رسالت غفلت نورزید. فعالیت‌های علمی و فرهنگی ایشان در قالب روایات و مناظرات علمی انجام می‌شد. با توجه به نیاز‌های آن دوران، این روایات بیشتر در موضوعات کلامی، اخلاقی و فقهی است. همچنین مناظرات متعددی از جمله مناظره با دانشمندان یهودی و مسیحی، ابوحنیفه و حتی مناظره با مهدی و هارون عباسی از ایشان گزارش شده است.

سیره سیاسی

حجت الاسلام والمسلمین روشن گفت:به‌طور کلی موضع سیاسی امام در برابر حاکمان عباسی، موضع تحقیر و بی‌اعتنایی بود. ایشان به شیوه‌های مختلفی از جمله مناظره و عدم همکاری، بر عدم مشروعیت خلفای عباسی تأکید می‌کرد و می‌کوشید اعتماد مردم را نسبت به آنان سست کند. برخی اقدامات مهم سیاسی ایشان عبارتند از:

۱. رد انتساب عباسیان به پیامبر: مثلا در گفت‌وگویی که میان او و هارون رخ داد، امام با تکیه بر آیات قرآن انتساب خود به پیامبر را از طریق مادرش حضرت زهرا (س) اثبات کرد.

۲. رد سقیفه: مثلا هنگامی‌که مهدی عباسی رد مظالم می‌کرد، امام کاظم (ع) فدک را از او مطالبه کرد. مهدی از ایشان خواست تا حدود فدک را مشخص کند و امام مرز‌هایی را تعیین کرد که با قلمرو حکومت عباسیان برابری می‌کرد.

۳. تضعیف حکومت: امام هفتم شیعیان اصحاب خود را به عدم همکاری با عباسیان سفارش می‌کرد، از جمله صفوان جمال را از کرایه دادن شتران خود به هارون منع کرد. در عین حال از علی‌بن‌یقطین که در حکومت هارون، عهده‌دار وزارت بود، خواست در دربار بماند و به شیعیان خدمت کند.