به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، هنر «اُرُسی» و «گره‌ چینی» تجلی روح هنرمندان خلاق سرزمینی است که رد زیبایی خالق را در هر چه مخلوق از جاندار و بی جان جستجو می کند و از زخمه ضرب آهنگ این توازن حتی بر تار و پود در آمیخته با چوب و شیشه نیز غافل نمی شوند.

گره‌چینی هنری بسیار ظریف با سابقه ای به قدمت نقوش هندسی اسلامی است که در ایران نیز به آن اهتمام ورزیده شده است.

این هنر که به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران تاریخی از زمان خلفای عباسی در ایران آغاز شده است ، بین قرن‌های ۶ تا ۸ هجری قمری در مصر و سوریه رواج داشته و در همان زمان به ایران هم وارد شده است.

بهره‌گیری از هنر «گره‌چینی» در ساخت مقبره‌ها، مکان‌های مذهبی تاریخی، منبرها، نرده‌ها، درها و پنجره‌های ساختمان‌های مسکونی و کاخ‌ها نشان‌دهنده ذوق ایرانیان در سبک زندگی آمیخته با انواع هنر است.

اُرُسی یکی از مهمترین هنرهای به کار رفته در ساختمان‌های ایرانی است که در ساخت آن از تلفیق هنر «گره‌چینی» به همراه شیشه‌های رنگی به خصوص رنگ‌های سبز، زرد، قرمز، آبی و سفید بهره‌گیری می‌شود.

استفاده از هنر «گره‌چینی» و بهره‌گیری از «اُرُسی» در ساختمان‌های دوران حکومت قاجاریان رواج یافت.

در هنر «گره‌چینی» قطعات برش خورده چوب و شیشه‌های رنگی در شکل‌های مختلف براساس محاسبات هندسی دقیق به شکل بسیار هنرمندانه کنار یکدیگر چیده می‌شود.

هنر «گره‌چینی» در چهارمحال و بختیاری ۹۰۰ سال قدمت دارد

جهانبخش ترکی هرچگانی کارشناس توسعه و ترویج بازرگانی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری گفت: سابقه هنر «گره‌چینی» در این استان به ۸۰۰ تا ۹۰۰ سال گذشته باز می‌گیردد.

او تاکید کرد: هنر «گره‌چینی» در دوران صفویه و قاجاریه از رونق بیشتری برخوردار بوده است.

بیشتر بخوانید

• هنر بام ایران بر قله دنیا/ از این «نمد» کلاه جهانی ‌شدن بافته می‌شود

ترکی هرچگانی افزود: نمونه‌های استفاده شده از هنر «گره‌چینی» در چهارمحال و بختیاری را می‌توان در بناهای تاریخی این استان مانند اتاق آئینه شهرکرد، مسجد جامع (مسجد خان) شهرکرد، خانه آزاده چالشتر و مجموعه فرهنگی تاریخی قلعه چالشتر مشاهده کرد.

او تصریح کرد: قدیمی‌ترین هنر «گره‌چینی» موجود در چهارمحال و بختیاری «اُرُسی» متعلق به خانه آزاده چالشتر مربوط به دوران زندیه است.

ترکی هرچگانی یادآور شد: انواع هنر «گره‌چینی» را می‌توان به توخالی، با شیشه‌های رنگی و آلت و لقط دسته‌بندی کرد.

کارشناس توسعه و ترویج بازرگانی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: هنرمندان رشته «گره‌چینی» این استان بیشتر اهل چالشتر شهرکرد بوده‌اند.

ترکی هرچگانی گفت: استاد حسین صنیع یک از هنرمندان بنام و پُرآوازه چالشتری بوده که در رده حرفه‌ای‌ترین استادکاران و فعالان هنر "گره‌چینی" چهارمحال و بختیاری و کشور است.

او تاکید کرد: هنر «گره‌چینی» در چهارمحال و بختیاری که سال‌های طولانی در دست فراموشی قرار گرفته بود، هم‌اینک به دست "احسان حکیم آذر" یکی از هنرمندان این استان، با ۱۰ سال پژوهش، تحقیق و آموزش توانست این هنر صنعت را  احیاء کند و تلاش برای حفظ و انتقال آن به نسل‌های بعد ادامه دارد.

کارشناس توسعه و ترویج بازرگانی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری یادآور شد: مرمت گنجه مجموعه فرهنگی تاریخی قلعه چالشتر از مهمترین نمونه کارهای مرمتی به دست این استاد توانمند هنر "گره‌چینی" به شمار می‌رود.

تلاش ۱۸ ساله برای تولید صنایع دستی چوبی پیش‌زمینه احیای هنر «گره‌چینی» شد

استاد احسان حکیم آذر، تنها هنرمند رشته "گره‌چینی" در چهارمحال و بختیاری گفت: از ۱۸ سال گذشته کار با چوب را به صورت حرفه‌ای، با بیش از ۱۰۰ طرح هندسی و اسلیمی  آغاز کردم و همین امر باعث احیای هنر "گره‌چینی" در این استان شد.

او تاکید کرد: با این پیش زمینه از افزون‌بر ۱۱ سال قبل به صورت فوق حرفه‌ای هنر "گره‌چینی" را انجام می‌دهم.

حکیم آذر افزود: در این مدت سفرهای زیادی به استان‌های اصفهان، یزد و فارس داشته‌ام تا بتوانم به صورت حرفه‌ای‌تر و دقیق‌تر کار را انجام دهم.

او "گره‌چینی" را مادر تمامی هنرهای سنتی ایران و دارای کاربرد در زمینه‌های مختلف اعلام و تصریح کرد:" نگارگری"، "خاتم‌سازی"، "میناکاری" و "سایر هنرهای سنتی معماری" از هنر "گره‌چینی" و هنرهای وابسته به آن بهره‌گیری می‌شود.

حکیم آذر یادآور شد: "گره‌چینی" در چوب هنری مجزا است و بعنوان نمونه نمی‌توان از آن در سایر مصالح استفاده کرد.

احیاء کننده هنر "گره‌چینی" در چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: پس از رسم پرگاری طرح اصلی روی کاغذ، بعنوان اصلی‌ترین و فنی‌ترین قسمت کار، گره‌ها و شمسه‌های چهار، شش، هشت، ده، دوازده، شانزده، بیشت و چهار شش اجرا می‌شود.

شمسه در اصلاح فارسی به همان طرح "خورشیدی" می‌گویند که در طرح‌های بزرگ تکرار می‌شود.

حکیم آذر با بیان اینکه "گره‌چینی" هندسی محدودیت‌هایی دارد و نمی‌توان در طرح‌های آن دست‌کاری کرد؛ افزود: این در حالی است که در "گره‌چینی" اسلیمی می‌توان طرح را کمی جمع و یا بزرگ‌تر کرد و کار در ابعاد کوچک‌تر این هنر باعث سخت‌تر، مشکل‌تر و مشخص شدن بیشتر عیب‌های آن خواهد شد.

اجزای هنر «گره‌چینی» دارای «آلت» و «لقط» است که «آلت» به مفهوم ابزار، افزار و واسطه‌ای میان فاعل و مفعول برای رسیدن به اثر و در واقع همان خط مرزی اطراف "لقاط" است.

"لقط" به شکل‌های گره گفته می‌شود که از خط‌های مستقیم و براساس قاعده‌های منظم به شکل‌های هندسی درآمده و در یک قاب یا زمینه محدود شده و از چوب، شیشه یا هر جنس دیگری ساخته می‌شود.

تنها هنرمند رشته «گره‌چینی» در چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: در قدیم و در کارهای ابتدایی هنر «گره‌چینی» ابزارهای دقیق امروزی نبوده اما استادکاران مهارت‌های بسیار دقیقی داشته‌اند.

او افزود: بسیاری از هنرهایی که در قدیم انجام می‌شده امروزه بلحاظ وجود ابزارآلات جدید تکامل یافته‌اند.

حکیم آذر تصریح کرد: اما این در حالی است که هنر «گره‌چینی» از همان قدیم تکامل داشته و امروزه جایی برای کار بیشتر و کامل‌تر برای هنرمندان نگذاشته است.

او یادآور شد: در برخی پنجره‌ها و یا تولیدات هنر «گره‌چینی» شیشه به کار نمی‌رفته تا بتوان از آن با کاربری بادخور و یا به منظور جلوگیری از ورود جانوران به منزل استفاده می‌شده است.

حکیم آذر تاکید کرد: استفاده از چسب چوب در هنر گره‌چینی نشان‌دهنده تقلب، خروج کار از اصالت و از سوی صاحب‌نظران این حوزه مردود است.

او با اشاره به بهره‌گیری بیشتر از چوب چنار در هنر گره‌چینی افزود: خوش‌ابزار بودن، خوش‌کار بودن، جرم حجمی پائین، تراکم کم، مقاومت بالا در سرما و گرما از مهمترین علت‌های استفاده چوب چنار در هنر گره‌چینی به شمار می‌رود.

قدیمی‌ترین آثار هنر گره‌چینی به جای مانده در ایران مربوط به در مسجد جامع یزد متعلق به ۸۰۰ سال قبل است.

این فعال در هنر گره‌چینی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: تولیدات هنر گره‌چینی را می‌توان در صورت شکستگی و یا خرابی قالب‌برداری، تعمیر و مرمت کرد.

او یادآور شد: هنر گره‌چینی برای انواع در و پنجره، درهای ورودی دو لنگه، کتیبه‌ها، گنجه‌ها و دولاب‌ها و سقف‌کاری (توفال‌کاری) استفاده می‌شود.

بناهای تاریخی چهارمحال و بختیاری ، شاهکارهای سقف‌کاری هنر گره‌چینی

حکیم آذر اظهار داشت: شاهکارهای سقف‌کاری هنر گره‌چینی چهارمحال و بختیاری در بناهای تاریخی مانند اتاق آئینه شهرکرد، مجموعه فرهنگی تاریخی قلعه چالشتر، کاخ قلعه دزک و کاخ قلعه جونقان قابل مشاهده است.

او گفت: هم‌اینک تنها اُرُسی موجود در چهارمحال و بختیاری مربوط به خانه آزاده چالشتر است.

تنها هنرمند رشته گره‌چینی در چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: البته در گذشته اُرُسی های زیادی در ساختمان‌های این استان وجود داشته که اکنون اثری از آن‌ها موجود نیست بعنوان نمونه یک اُرُسی ۱۷ لنگه‌ای با ۲۵ متر طول و حدود ۶ متر ارتفاع در مجموعه فرهنگی تاریخی قلعه چالشتر وجود داشته که نمونه آن در هیچ جای ایران نیست اما متاسفانه این اُرُسی بزرگ بر اثر یک بارندگی شدید و شکسته شدن کتیبه آن از بین می‌رود.

او یادآور شد: بنده برای بازسازی این اُرُسی پیگیری‌های زیادی کردم اما بعلت هزینه‌های بسیار بالای آن با مخالفت مسئولان مربوطه مواجه شد.

احیاء کننده هنر گره‌چینی در چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: اما توانستم گنجه مجموعه فرهنگی تاریخی قلعه چالشتر را بدون هیچگونه نقشه، طرح و یا عکس براساس طرح اصیل اولیه بازسازی کنم.

او گفت: ابزار هنر گره‌چینی همان ابزار کار نجاری اما دو تا سه درجه دقیق‌تر و تخصصی‌تر به همراه برخی ابزار تراشکاری است.

حکیم آذر تاکید کرد: ابزار هنر گره‌چینی بسیار گران بوده و باعث استقبال کم از این هنرصنعت شده است اما  بانوان علاقه بسیار زیادی برای یادگیری هنر گره‌چینی به صورت دستی نشان می‌دهند.

حکیم آذر اظهار داشت: تاکنون بعلت برخی مشکلات موجود نتوانسته‌ام از هیچ تسهیلات بانکی برای هنر گره‌چینی بهره‌مند شوم.

هنرمند رشته گره‌چینی در چهارمحال و بختیاری گفت: البته اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری حمایت‌هایی از هنر گره‌چینی داشته اما از مسئولان این دستگاه اجرایی در سطح ملی و استانی انتظار بیشتری می‌رود.

حکیم آذر تصریح کرد: برای تکمیل تولیدات هنر گره‌چینی در زمینه تولید شیشه نیز فعالیت کردم اما بعلت هزینه‌های بسیار بالا و نداشتن صرفه اقتصادی ادامه ندادم.

او یادآور شد: تاکنون مدارک فعالیت‌های هنری با چوب مانند درودگری، خراطی، سازسازی، مشک‌بری و گره‌چینی را گرفته‌ام.

استاد احسان حکیم آذر تنها هنرمند رشته گره‌چینی در چهارمحال و بختیاری و احیاء کننده این هنرصنعت در استان هم‌اینک بعلت نداشتن شرایط کافی، هزینه‌های بالا و کمبود امکانات مورد نیاز، فعالیت خود را در یک کارگاه ۴ متر مربعی (۲ متر مربع در ۲ متر مربع) انجام می‌دهد.

توجه ویژه مسئولان مرتبط با فعالیت‌های فرهنگی هنری در بخش‌های مختلف اجرایی و مدیریت شهری به این هنرمند می‌تواند زمینه رونق هنر "گره‌چینی" در چهارمحال و بختیاری را فراهم و شهرکرد را بعنوان شهری خلاق در کشور و دنیا معرفی کند.

امید است با توجه ویژه به هنر گره‌چینی بتوان ضمن حفظ این هنر صنعت زمینه گسترش و انتقال آن به نسل‌های آینده در کشور و چهارمحال و بختیاری را فراهم کرد.

انتهای پیام/ش