سرنوشت گورها را به شیر‌های ایرانی شبیه نکنیم/ حیات وحش میراثی طبیعی برای آیندگان
با تلاش‌ها و اقدامات زیست محیطی نی ریز شمار گورخر آسیایی افزایش چشمگیری داشته است.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، روزگاری نه چندان دور در بیشتر دشت‌ها و بیابان‌های مناطق مرکزی کشور که از تراکم جمعیت بالایی برخوردار بود، با ورود و دخالت انسان در طبیعت و زیستگاه‌های گورخر ایرانی به مرور تعداد آن‌ها بسیار کم شد تا جایی که گور ایرانی در خطر انقراض قرار گرفت.
چندی پیش با یکی از علاقه‌مندان محیط زیست نی ریز آشنا شدم او تمام دغدغه اش تلاش برای حفاظت از حیات وحش و به ویژه گورخر ایرانی بود.
موسوی، دوستدار محیط زیست گفت: گورخر گونه غالب جانوری در معرض خطرشهرستان نی ریز است که قرار گرفتن جاده در محل تردد این حیوانات در منطقه حفاظت شده سبب تصادف آن‌ها می‌شود.
نگرانی علاقه‌مندان گورایرانی من را به سمت پیگیری وضعیت این گونه جانوری زیبا در منطقه حفاظت شده بهرام گور نی ریز کشاند.
لیلا جولایی رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس در گفت و گو با خبرنگار ما بیان کرد: گورخر آسیایی از گونه‌های به شدت در معرض خطر انقراض است که در ایران دو زیستگاه حفاظت شده بهرام گور و پارک ملی قطرویه نی ریز و شهرستان سمنان در پارک ملی توران به صورت طبیعی به حیات خود ادامه می‌دهند که تعداد آن‌ها در منطقه بهرام گور و پارک ملی قطرویه در مقایسه با پارک ملی توران سمنان بسیار بیشتر است.
او تصریح کرد: دستکاری انسان در طبیعت و تخریب زیستگاه‌های این جانوران از طریق ایجاد معادن و چرای بی رویه و دامداری سنتی در محدوده پراکنش این حیوانات حیات گورخر‌ها را مورد تهدید قرار داده است و هر چه تعداد این حیوانات بیشتر شود مشکلات تغذیه‌ای آن‌ها نیز بیشتر می‌شود.
جولایی ادامه داد: چرای بی رویه دام در محدوده منطقه حفاظت شده باعث تخریب، افت کیفیت و از بین رفتن مراتع می‌شود و گورخر‌های محدوده پارک ملی قطرویه که یک زیستگاه محدود است با کمبود منابع آب و غذا روبرو هستند.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس افزود: گورها در زمان خشکسالی و کمبود بارش نیز با کم شدن علوفه به سمت مزارع و باغ‌ها می‌روند و به دلیل قرار گرفتن جاده در کنار منطقه حفاظت شده برخی از آن‌ها با خودروها تصادف می‌کنند و از طرف دیگر با نزدیک شدن به مراتع موجب نگرانی کشاورزان و دامداران منطقه می‌شوند و هنگام تردد خطر تصادف در کمین آن‌ها است.
او در پاسخ به این سوال که آیا معادن درمنطقه حفاظت شده همچنان فعال هستند، اضافه کرد: معادن به فعالیت خود ادامه می‌دهند و از آن جایی که دارای مجوز قانونی هستند سازمان محیط زیست نمی‌تواند اعتراضی داشته باشد.
آیا امکان انتقال گورخر به محیط‌های دیگر وجود دارد؟
جولایی اظهار کرد: طرح های احیاء گورخر در دیگر زیستگاه‌های طبیعی انجام می‌شود به طور مثال در حال حاضر در محدوده پارک ملی کویر چند راس گورخر در محیط طبیعی رها سازی شده است.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس در خصوص انتقال گورخر از منطقه بهرام گور گفت: برنامه انتقال مشکلات دیگری در پی دارد نخست اینکه تعداد محدودی از گورخر‌ها را می‌توان انتقال داد و از طرف دیگر هم در جریان جابجایی ممکن است مشکلاتی از قبیل تلف شدن جانوران به وجود بیاید بنابراین انتقال راهکار حفاظت از گورها نیست و باید به فکر احیا زیستگاه باشیم.
او بیان کرد: اقدامات حفاظتی انجام شده طی ۲۰ سال سبب افزایش تعداد گورخر‌ها شد، اما نمی‌توان گفت، چون تعداد آن‌ها افزایش یافته دیگر از خطر انقراض نجات پیدا کرده اند چرا که به دلیل عوامل غیرقابل پیش بینی مانند یک بیماری و یا عوامل دیگری جمعیت قابل توجهی از آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس تصریح کرد: حالت مطلوب برای گورها پراکنش در کل منطقه بهرام گور و استفاده از کریدور‌های مهاجرتی به سمت یزد و کرمان است نه اینکه فقط در محدوده پارک ملی قطرویه ساکن باشند یعنی باید بتوانند در محدوده استان‌های دیگر هم تردد و مهاجرت داشته باشند.
اهمیت نقش گروه‌های مردم نهاد و علاقه مندان به محیط زیست
جولایی ادامه داد: در سال‌های گذشته گروه‌های علاقه‌مند به طبیعت از سوی جوانان نی ریزی شکل گرفته که با آگاهی و شناخت بیشتر اقدام به مستندسازی ارزش‌های منطقه خودشان می‌کنند، نقش گروه‌های مردمی و علاقه‌مندان به محیط زیست در جلوگیری از انقراض و حمایت از محیط زیست قابل توجه و اهمیت است.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس افزود: این گروه‌ها در فرهنگ سازی نوع برخورد با حیوانات به خصوص زمانی که به سمت مزارع کشاورزی هجوم می‌برند و حمایت و همراهی در توزیع علوفه در زمان خشکسالی و دیگر اقدامات نقش موثری دارند، اما نیاز به همراهی و حمایت بیشتری است.
کمبود منابع مالی مهمترین مشکل حفاظت از حیات وحش
او اضافه کرد: یکی از مهمترین مشکلاتی که در حال حاضر وجود دارد کمبود منابع مالی برای حمایت و حفاظت از گورخر‌ها وجود دارد زیرا با وجود خشکسالی‌های امسال و کمبود منابع غذایی مورد نیاز این حیوانات از یک سو نیاز به تامین علوفه به صورت دستی و لزوم ترمیم و ایجاد آبشخور‌ها و از سوی دیگر نیرو‌های گشتی و نظارتی نیز نیازمند خودرو مناسب دارند که در این زمینه با مشکل روبرو هستیم.
پیامد انقراض یک گونه جانوری
جولایی در پاسخ به این سوال که انقراض یک گونه جانوری چه پیامد‌هایی را به دنبال دارد، گفت: وقتی از یک اکوسیستم صحبت به میان می‌آید در واقع موضوع شبکه‌ها و زنجیره غذایی است که از بین رفتن یک گونه بر سایر گونه‌هایی که با هم در ارتباط هستند نیز اثر می‌گذارد در یک سیستم پایدار باید از همه گونه به خوبی حفاظت شود تا مشکلی در چرخه طبیعت به وجود نیاید.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس بیان کرد: به طور مثال زمانی که یک گونه جانوری علف خوار مانند گورخر حذف شود علف‌ها و گیاهانی که قبلا توسط این حیوان تغذیه می‌شد در طبیعت زیاد می‌شود و باعث تغییر پوشش گیاهی و اشغال شدن زیستگاه از سوی گونه‌هایی مثل جوندگان و حشرات می‌شود که در نهایت بر زندگی انسان‌ها نیز تاثیر دارد نمونه آن زمانی بود که گونه پلنگ ایرانی در برخی مناطق مانند بختگان از بین رفت و یا جمعیت آن‌ها کم شد و در مقابل گونه‌هایی که پلنگ‌ها از آن تغذیه می‌کردند مانند تشی‌ها زیاد شد که باعث شد جنگل‌ها به ویژه درختان بنه که مورد استفاده اهالی منطقه بود آسیب ببینند.
او تصریح کرد: اگر گورخر در منطقه ما منقرض شود وجهه خوشایندی ندارد و نشان می‌دهد که ما در حفاظت از تنوع زیستی خود کوتاهی کردیم، گونه‌های گیاهی و جانوری ذخایر طبیعی ما هستند و در واقع می‌توان از آن به عنوان میراث طبیعی یاد کرد، همانگونه که ما سعی داریم از میراث فرهنگی خود حفاظت کنیم باید در حراست از میراث طبیعی نیز کوشش کنیم.
اقدامات محیط زیست برای حفاظت از گور ایرانی
جولایی ادامه داد: مهمترین اقداماتی که محیط زیست نی ریز برای افزایش تعداد گورخر‌ها انجام داده عبارتند از گذاشتن ردیاب روی تعدای از این حیوانات که هنوز نتیجه نهایی آن مشخص نشده، نصب تابلو‌های راهنما و چراغ‌های چشمک زن در مسیر عبور گورخر‌ها برای جلوگیری از تصادف با خودروها، تدوین برنامه آموزشی با محوریت معرفی منطقه بهرام گور و سرشماری به وسیله پهپاد است.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست فارس افزود: ما نیازمند خرید حقوق عرفی مراتع در محدوده‌های اطراف برای توسعه زیستگاه این جانور هستیم این امر نیازمند همکاری منابع طبیعی با سازمان حفاظت محیط زیست است تا بتوان با احیاء گیاهان مرتعی و خروج دام به گسترش حوزه این جانور کمک کرد.
او اضافه کرد: پارک ملی نیازمند نیروی انسانی متخصص مانند کارشناس حیات وحش و دامپزشک است و نباید همه انتظارات را از محیط بانان داشت.
پس از گفتگو با رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش نی ریز برای اطلاع از وضعیت و تعداد گورخر ایرانی موجود در منطقه حفاظت شده به سراغ رئیس اداره پارک ملی قطرویه جایی که محافظ گورخر ایرانی شده رفتم.
جواد مهدی پور رئیس اداره پارک ملی قطرویه نیز گفت: از اواخر سال ۱۳۹۱ که مدیریت پارک ملی قطرویه مستقل شد، گشت، کنترل و حفاظت‌ها هم برای مراقبت از گورخر ایرانی بیشتر شد تا جایی که شاهد رشد قابل ملاحظه تعداد گورخر‌ها شدیم.
افزایش تعداد گورخر‌ها از ۶۰ راس به بیش از یک هزار و ۲۰۰ راس
او بیان کرد: طبق آخرین سرشماری که در دوسال گذشته انجام شد تعداد گورخر‌ها به بیش از یک هزار و ۲۰۰ راس رسیده بود و امسال هنوز سرشماری انجام نشده، اما با توجه به زاد و ولد‌ها به نظر می‌رسد این آمار به بیش از ۲ هزار راس نیز برسد و این حاصل چند دهه تلاش محیط بانان و تلاشگران عرصه محیط زیست است.
کمبود نیروی اجرایی و محیط بان، معضل اساسی
مهدی پور تصریح کرد: در حال حاضر ۱۴ محیط بان در منطقه فعالیت دارند که با توجه به وسعت و گستردگی منطقه این تعداد بسیار کم است، برای حفاظت، گشت زنی و پایش نیازمند نیروی بیشتری هستیم.
رئیس اداره پارک ملی قطرویه ادامه داد: با توجه به خشکسالی و کمبود بارش در منطقه گورها با کمبود علوفه روبرو شدند و از آنجایی که با کمبود منابع مالی روبرو هستیم گروه‌های علاقه‌مند به حیات وحش، دوستداران طبیعت و برخی شرکت‌ها چه در آبرسانی و ترمیم آبشخور‌ها و چه در توزیع علوفه در منطقه به ما کمک کردند.
او افزود: وسعت کل منطقه حفاظت شده ۴۰۸ هزار هکتار است که ۳۲ هزار هکتار آن به پارک ملی اختصاص دارد و دارای چهار پاسگاه محیط بانی است.
با ایجاد حفاظ دربخش‌هایی از منطقه می‌توان خسارت‌ها را کم کرد
مهدی پور اضافه کرد: مهمترین عاملی که در این منطقه باعث ایجاد خسارت می‌شود نبود حفاظ و فنس است، اگر حفاظ وجود داشت گورها نمی‌توانستند به سمت مزاع مردم حرکت کنند و یا امکان تصادف آن‌ها کم می‌شد و عملیات فنس کشی در ضلع غربی پارک را از مسیر سه راهی مشکان در حال پیگیری است.
رئیس اداره پارک ملی قطرویه اظهار کرد: با وجود همه مشکلات و کمبود‌ها افراد و نیرو‌های ما به صورت شبانه روزی در این مسیر به حفظ و حراست از این گونه جانوری می‌پردازند حتی ما در مسیر جاده که باعث تصادف گورها و تلف شدن آن‌ها می‌شد در شب‌ها هم نیرو‌های گشتی قرار دادیم تا هم از سرازیر شدن گورها به سمت مزارع جلوگیری کند و هم از خطر تصادف آن‌ها پیشگیری کند.
گورخر ایرانی همان نمادی است که پادشاهان باستانی ما برای بیان قدرت جنگاوری و مهارت خود به شکار آن می‌پرداختند تا جایی که شاعران و حماسه سرایان ما هم برای نقدو نصیحت و بیان ناپایدار بودن روزگار از آن بهره بردند، حالا در زمان ما از این حیوان تنها تعداد محدودی از آن در ایران باقی مانده و در سایر نقاط جهان منقرض شده و این ایجاد نوعی حس مسئولیت و انجام وظیفه را برای جلوگیری از انقراض آن در ما ایجاد می‌کند.
تعبیری یکی از کارشناسان از حیات وحش به عنوان میراث طبیعی تعبیر جالب و به جایی بود که حس وظیفه شناسی و تعهد ما را در قبال آن‌ها بیشتر می کند، اما آن چه ضروری‌تر و واجب‌تر است به آن توجه شود تامین منابع مالی مورد نیاز برای احیاء و حفاظت از این گونه در معرض خطر است گرچه محیط زیست تلاش بسیاری کرده و تعداد این گورخر را به رشد قابل قبولی رسانده، اما این به معنای رفع خطر نیست و خطر انقراض همواره این گونه را تهدید می‌کند چرا که با وقوع یک نوع بیماری ممکن است به طور کلی منقرض شوند.
بنابراین می‌طلبد همگی عزم خود را جزم کنند چه مسئولان، چه مردم و گروه‌های حامی محیط زیست که همواره با دلسوزی و آگاهی هرجا احساس خطری باشد پا میدان می‌گذارند.
باید با برگزاری دوره‌های آموزشی فرهنگ همزیستی مسالمت آمیز و برخورد مناسب با این حیوانات را آموزش داد، هرجا که یک فرهنگ قوی‌تر آموزش داده شد جامعه پذیر و تساهل بهتری صورت می‌گیرد.
بی شک اگر آموزش‌های لازم درباره لزوم حمایت از حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض داده شود شاهد افزایش تعداد و حتی گسترش حوزه پراکنش این گونه می‌شویم، آموزش‌ها و اطلاع رسانی‌ها در بستر فضای مجازی به خوبی به فرهنگ سازی، علاقه مندی به طبیعت و حیات وحش را گسترش می‌دهد.
مسئولیت تاریخی وفرهنگی زیست محیطی ما اکنون حفظ گورخر ایرانی است که تاریخی به وسعت این سرزمین دارد، چه در سند‌های باقی مانده و چه از نقش برجسته‌ها و شعر شاعران همه حکایت از زیست گورخر‌هایی دارد که در کویر‌های ایران حکومت می‌کردند.
این مسئولیت تاریخی افزایش شمار گورخر‌ها و نگهداری از آن‌ها برای آیندگان است نه آنگونه که گذشتگان ما شیر ایرانی را از دست دادند و در تالاب ارژن بجای آنکه صدای نعره شیر‌های ایرانی طنین انداز باشد صدای خودروها به گوش برسد.
انتهای پیام/ت
