به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، لایه اوزون سپر محافظی به ضخامت ۳۰۰ دابسون یا ۳ میلی‌متر در لایه استراتوسفر جو زمین است که با غلظت بالای مولکولی، از زمین در برابر اشعه فرابنفش خورشید محافظت می‌کند و از ۳ لایه اتم اکسیژن تشکیل شده که در سال ۱۹۱۳ میلادی توسط دو فیزیکدان فرانسوی به نام‌های هانری بویسون و شارل فابری کشف شد و در سال ۱۹۹۴ میلادی کشور‌های عضو مجمع عمومی سازمان ملل روز ۱۶ سپتامبر را به عنوان روز جهانی حفاظت از لایه اوزون تعیین کردند.

وجود این لایه باعث محافظت در برابر آب مروارید چشم و سرطان پوست و نقص سیستم ایمنی بدن می‌شود، حفظ لایه اوزون برای کره زمین از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، در صورت نزدیک شدن لایه اوزون به سطح کره زمین ممکن است آسیب شدیدی به گیاهان، درختان، موجودات زنده و انسان‌ها وارد شود.

ایران در بین ۱۰ کشور تولید کننده گاز‌های گلخانه‌ای

CFC چیست؟

کلروفلوئورکربن‌ها با عنوان CFC گاز‌هایی غیر سمی، غیر قابل اشتعال و غیر سرطان زایی هستند که در سوراخ شدن لایه اوزون نقش زیادی دارند، CFC از ترکیباتی شامل فلوئور، اتم کربن و اتم کلر تشکیل شده است.

از قرن ۲۰ به بعد استفاده از CFC ها در زندگی بشر حیاتی شد مانند مایعات در یخچال‌ها و تهویه مطبوع، حلال‌ها، تابلو‌های مدار الکترونیکی، عوامل دمنده در تولید کف مانند کپسول‌های آتش نشانی و پیشران ظروف اسپری مانند اسپری رنگ.

CFC‌ ها عمری طولانی در جو دارند و در حدود ۲۰ تا ۱۰۰ سال در جو زمین ماندگار هستند، به همین دلیل در ۱۶ سپتامبر ۱۹۸۷ سندی با نام پروتکل مونترال توسط ۱۹۷ کشور در واتیکان به امضا رسید، در این سند کشور‌ها ملزم شدند تا از ترکیبات R-۱۲ و R-۲۲ استفاده نکنند.

گاو‌ها قاتل اوزون

بیش از ۱ میلیارد گاو در سراسر جهان وجود دارد که از این تعداد حدود ۲۰۰ میلیونِ آن ها در کشور هندوستان زندگی می‌کنند. طول عمر متوسط هر گاو به صورت میانگین ۷ سال است، اما در برخی نژاد‌ها به ۱۵ سال نیز می‌رسد.

یک گاو می‌تواند به صورت متوسط روزانه ۴۵ کیلوگرم علوفه بخورد، پس از این مرحله غذا برای نوشخوار وارد ۴ معده بزرگ این حیوان می‌شود، شکمبه بزرگ‌ترین معده‌ گاو است که به عنوان یک محفظه‌ تخمیر در بدن آن عمل می‌کند، پس از تخمیر علوفه گاز‌ها از طریق دهان گاو وارد جو زمین شده و موجب تخریب لایه‌ اوزون می‌شود.

بزرگترین عامل تولید هیدروکربن در جو کره‌ زمین

بر اساس گزارش‌ها بخش عظیمی از لایه اوزون در اقیانوس منجمد شمالی و قطب جنوب سوراخ شده که خصوصاً در طول فصل بهار در هر دو نیم‌کره بزرگ‌تر می‌شود، با وجود این بخش اشعه مضر فرابنفش خورشید که بسیار برای حیات در کره زمین خطرناک است طول فصل تابستان را طولانی‌تر می‌کند، این اتفاق با ورود گاز‌های مخرب به استراتوسفر اوزون اتقاق افتاده است.

برای جلوگیری از عمیق‌تر شدن سوراخ لایه اوزون می‌توان با کاهش استفاده از وسایل نقلیه و جایگزینی آن‌ها با دوچرخه سواری و پیاده‌روی، حذف استفاده از محصولات پاک‌کننده و جایگزین کردن محصولات غیر سمی همچون بی‌کربنات یا استفاده از سرکه برای تمیز کاری جلوی تخریب بیشتر لایه اوزون را گرفت، همچنین برای حفظ لایه اوزون باید مصرف گاز‌هایی مانند اکسید نیتروژن، متیل بروماید، هیدروکربن هالوژنه و کلروفلوئور کربن‌ها را که فرآیند تولید یا محتوای آن‌ها برای لایه اوزون خطرناک است، متوقف کرد.

نیروگاه‌های حرارتی، مقصر نخست

نیروگاه‌های حرارتی و گازی مهم‌ترین عامل تولید و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای هستند، منبع ۳۱ درصد گاز‌های گلخانه‌ای منتشر شده در کشور ایران از فعالیت نیروگاه‌های حرارتی است و در مقیاس جهانی نیروگاه‌های حرارتی بالاترین سهم تولید گاز‌های گلخانه‌ای را دارند، یعنی چیزی در حدود ۲۳ درصد از کل تولیدشان.

بر اساس گزارش‌ها اگر تا سال ۲۰۲۵ میلادی، جهان به سمت نیروگاه‌های تولید انرژی پاک مانند نیروگاه‌های برق آبی نرود، میزان تولید گاز‌های گلخانه‌ای نیروگاه‌های حرارتی ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت.

حال ۲۵ درصد کل گاز‌های گلخانه‌ای تولیدی ایران مربوط به سوخت انواع وسایل نقلیه است که در تولید و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در رده دوم کشور قرار دارد و با توجه به روند رشد جمعیت و افزایش استفاده از وسایل نقلیه در صورت عدم جایگزینی و استفاده از فناوری‌های جدید شاید امید چندانی به کاهش تولید گاز‌های گلخانه‌ای در این بخش نباشد.

مصارف خانگی و تجاری ۲۳ درصد و صنعت هم حدود ۱۷ درصد در تولید گاز‌های گلخانه‌ای سهم دارند، همچنین سهم بخش کشاورزی و پالایشگاهی رقم کمی حدود ۲ و ۳ درصد از کل میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای کشور است، از طرف دیگر با توجه به خاموشی‌های اخیر کشور و طبق برنامه‌ وزارت نیرو باید حدود ۱۰ درصد ظرفیت حال حاضر کشور به تولید برق کل نیروگاه‌ها به صورت سالانه اضافه شود که با انجام چنین برنامه‌ای افزایش ۵۰ درصدی تولید گاز‌های گلخانه‌ای از سوی نیروگاه‌های حرارتی طی ۵ سال آینده خواهد بود، پس با شرایط فعلی کشور ایران برای تامین برق مورد نیاز چاره‌ای جز افزایش نیروگاه‌های حرارتی و تولید بیشتر گاز‌های گلخانه‌ای نخواهد داشت.

براساس کنوانسیون‌های بین المللی تمامی کشور‌ها موظف به اجرای قوانین محیط زیستی هستند، اکنون ایران با تولید ۲۴۰ میلیون تن در سال جزء ۱۰ کشور اول جهان در زمینه تولید گاز‌های آلاینده است، بدین شکل ایران با افزایش ۷ درصدی تولید در گاز‌های آلاینده طی یک دوره ۱۲‌ساله، میزان گاز‌های آلاینده اش به ۴۸۰ میلیون تن در سال خواهد رسید و با وجود عوامل دیگر آلوده کننده هوا مانند ریزگرد‌ها جزء آلوده‌ترین کشور‌های دنیا محسوب خواهد شد و مشکلات زیان بار محیط زیستی فراوانی را برای جهان در پی خواهد داشت که ممکن است با جریمه‌های سنگین مالی سازمان ملل مواجه شود.

حرکت به سمت نیروگاه‌های برق‌ آبی

با توجه به نیازمندی‌های بشر به مصرف انرژی در بخش صنعت، مصارف خانگی و حمل و نقل نمی‌توان همه صنایع را به طور کامل تعطیل کرد، اما می‌توان مانند بسیاری از کشور‌های دیگر به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و نیروگاه‌های برق‌ آبی رفت.

تصویر بزرگترین سد آبی جهان در چین که باعث کم شدن چرخش کره زمین می‌شود

نیروگاه‌های حرارتی ایران با تولید ۲۴۰ میلیون تن گاز گلخانه‌ای در سال به‌ عنوان بزرگ‌ترین منبع تولید و انتشار این گاز مخرب محیط‌زیست هستند، سایر کشور‌ها با استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر به سمت نیروگاه‌های برق‌ آبی به جای حرارتی روی آورده‌اند، اما پرداختن به موضوع نیروگاه‌های برق آبی در ایران از سوی مسئولان مورد غفلت قرار گرفته است، در حال حاضر میزان تولید برق توسط نیروگاه‌های برق‌ آبی کشور چیزی در حدود ۱۲۴۵۰ مگاوات نزدیک به ۱۴ درصد کل ظرفیت نصب شده در تمامی نیروگاه‌های کشور است.

با احتساب ظرفیت نیروگاه‌های برق‌ آبی در دست اجرا یا آماده اجرا در کشور میزان تولید پاک چیزی در حدود ۹۶۰۰۰ GWh خواهد رسید. این مقدار نیروگاه‌های برق‌ آبی در کشور در مقایسه با ظرفیت فرضی متناظر نیروگاه‌های حرارتی می‌تواند از انتشار حدود صد‌ها میلیون تن گاز‌های گلخانه‌ای جلوگیری کند.

رضا فلاح کارشناس تغییر اقلیم در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، در مورد آخرین وضعیت لایه اوزون گفت: با توجه به تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر در راستای اجرای پروتکل مونترال برای کنترل ترکیبات مخرب لایه اوزون جوی شده است، آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان تخریب این لایه و کاهش ضخامت آن در برخی نقاط که اصطلاحا حفره لایه اوزون نامیده می‌شود، در ابتدای سال ۲۰۲۰ به کمترین میزان از حدود ۳۰ سال پیش رسیده است.

وی افزود: در عین حال شرایط آب و هوایی و رخداد‌های خاص جوی تاثیر زیادی بر اندازه این تخریب دارد، به طوری که اندازه بزرگترین و عمیق‌ترین شکاف لایه اوزون در قطب جنوب، تحت تاثیر گردباد‌های قطبی قوی، پایدار و بسیار سرد، در اکتبر سال ۲۰۲۰ به بیشترین حد خود با وسعت حدود ۲۴ کیلومترمربع رسیده بود که هر چند بررسی‌ها در ژانویه سال ۲۰۲۱ نشان می‌داد که این شکاف تا حد زیادی بسته شده است، اما به منزله هشداری بود بر اینکه اجرای پروتکل مونترال و منع استفاده از ترکیبات مخرب لایه اوزون لازم است همچنان با جدّیت دنبال شود، در حال حاضر هم تضعیف لایه اوزون در مناطقی از قطب جنوب، استرالیا و شرق چین مشاهده می‌شود.

بیشتر بخوانید

• هشدار دبیر کل سازمان ملل به مردم جهان/ باید در مقابل تهدید تجارت غیرقانونی موادمخرب لایه ازون هوشیار باشیم

فلاح در پاسخ به این سوال که چرا بخش‌های قطبی کره زمین از شکاف‌های عمیق تری برخوردار است گفت: گردباد قطبی یا تاوه قطبی، بسته‌ای بزرگ از هوای بسیار سرد است که در طول زمستان بر مناطق قطبی شمال و جنوب کره زمین استقرار می‌یابد. تاوه قطبی به صورت گردشی چرخنده با مقیاس سیاره‌ای، معمولا در گستره‌ای از تروپوسفر میانی تا استراتوسفر قرار می‌گیرد و می‌تواند ذرات موجود در لایه جو را تجزیه کند، مطالعات نشان داده است که شکاف لایه اوزون در شرایط انجماد گردباد قطبی همراه با کلر و برم (که در اثر ترکیبات شیمیایی موسوم به کلروفلئوروکربن به استراتوسفر راه یافته‌اند) ایجاد می‌شود، همچنین این مواد هنگامی که خورشید پس از زمستانی طولانی طلوع می‌کند، در اثر برخورد با نور خورشید از نظر شیمیایی فعال می‌شوند و لایه اوزون را تخریب می‌کنند.

وی تصریح کرد: البته رادیکال‌های کلر و برم که در اثر تابش خورشید از ترکیبات کلروفلئوروکربن تشکیل می‌شوند، در هر نقطه‌ای از جو زمین، موجب شکسته شدن ترکیب گاز‌های موجود در جو از جمله اوزون خواهند شد، اما این مساله در قطب‌ها به دلیل شرایط آب و هوایی فوق‌الذکر و ضخامت کمتر لایه استراتوسفر سریع‌تر و شدیدتر خواهد بود.

این کارشناس محیط زیست در مورد عضویت ایران در معاهده لایه اوزون گفت: پروتکل مونترال، به دنبال کنوانسیون وین برای محافظت از لایه اوزون، با هدف خاتمه دادن به تولید ترکیبات مخرب لایه اوزون، در سال ۱۹۸۷ پایه‌گذاری شده و به تصویب ۱۹۷ کشور جهان رسیده است، جمهوری اسلامی ایران، از جمله اولین کشور‌هایی بوده که به این پروتکل پیوسته که می‌توان از آن به عنوان موفق‌ترین همکاری زیست محیطی بین‌المللی ایران با جهان نام برد.

وی در پاسخ به این سوال که ایران طی سال‌های اخیر چه فعالیت‌هایی برای حمایت از سوراخ نشدن لایه اوزون و کنترل گاز‌های آلاینده داشته است افزود: ایران به عنوان یکی از کشور‌های پیشروی منطقه در اجرای پروتکل مونترال، توانسته است با حذف کامل بسیاری از ترکیبات نظیر فریون‌ها، هالون‌ها، تتراکلریدکربن و کاهش قابل توجه برخی ترکیبات کلروفلئورکربن دیگر از طریق انتقال تکنولوژی‌های سازگار با لایه اوزن و تجهیز واحد‌های صنعتی و خدماتی مصرف کننده این مواد و اعمال مقررات کنترلی برای واردات و مصرف این مواد، گام‌های بسیار بزرگی را در راستای همکاری بین‌المللی در جهت حفاظت از لایه اوزون برداشته است. همگام با سایر کشور‌های عضو این پروتکل، برنامه‌ریزی شده است تا با بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی، میزان تولید و مصرف این ترکیبات تا ۱۰ سال دیگر به صفر برسد.

فلاح در مورد میزان سهم ایران در تولید آلودگی جهانی و سوراخ کردن لایه اوزون گفت: در دهه ۱۹۷۰ محققان برای اولین بار به مساله شکاف در لایه اوزون و تاثیر ترکیبات مخرب آن پی بردند، در سال‌های بعد تلاش‌ها برای کاهش یا منع تولید و مصرف ترکیباتی آن آغاز شد که تا پیش از آن کاربرد بسیار زیادی در نیاز‌های روزمره زندگی بشر داشته است، شاید تخمین این موضوع که سهم ایران در مقایسه با کشور‌های توسعه یافته در تخریب لایه اوزون چه مقدار بوده، در حال حاضر ممکن نباشد، اما آن چه قابل توجه است تلاش کشور در راستای همکاری بین‌المللی برای کاهش تخریب این لایه است که اثرات نامطلوب آن بر زندگی انسان و محیط زیست ثابت شده است.

وی افزود: بر اساس اعلامیه کنفرانس سازمان ملل درباره محیط زیست، طبق منشور ملل متحد و اصول حقوق بین‌الملل، دولت‌ها کاملا حق دارند تا در‌ چارچوب مقررات محیط زیستی خود از منابع شان بهره‌برداری کنند و نیز مسئولند تضمین کنند که فعالیت‌های انجام شده در حیطه صلاحیت یا کنترل آن‌ها، موجب زیان به محیط زیست کشور‌ها یا مناطق خارج از محدوده صلاحیت ملی آن‌ها نباشد.

این کارشناس محیط زیست در پاسخ به این سوال که با روند فعلی گرمای کره زمین لایه اوزون تا چه حدی پیش خواهد رفت؟ آیا می‌توان زیر آفتاب حضور پیدا کرد تصریح کرد: اوزن موجود در استراتوسفر، بخش عمده‌ای از تابش زیان بار فرابنفش خورشید را جذب می‌کند که در مقادیر بالاتر از نرمال برای انسان، گیاهان و حیوانات خطرناک است، مطالعات نشان داده که رسیدن حد زیاد اشعه فرابنفش می‌تواند ناشی از کاهش ضخامت لایه اوزون در مناطق مختلف باشد که موجب بیماری‌های پوستی از جمله سرطان خواهد شد.

فلاح در ادامه گفت: هر چند تضعیف لایه اوزون می‌تواند موجب عبور مقادیر بیشتر فرابنفش و افزایش دمای زمین شود، اما باید به این نکته توجه کرد که عامل عمده گرمایش جهانی، انتشار گاز‌های گلخانه‌ای نظیر دی‌اکسید کربن و متان است، هر چند مطالعات نشان داده که همین ترکیبات کلروفلئوروکربنی نیز با داشتن اثرات گلخانه‌ای در افزایش دمای زمین موثر است، بر اساس آخرین گزارش گروه کاری اول هیأت تغییر اقلیم (IPCC) که بحث فیزیک پدیده تغییر اقلیم را پوشش می‌دهد، جمع‌بندی مهم‌ترین مطالعات اقلیمی طی حدود یک دهه، نشان می‌دهد که تنها باریکه‌ای از امید برای مقابله با تغییرات اقلیمی وجود دارد که فقط در صورت کاهش فوری، وسیع و پایدار انتشار گاز‌های گلخانه‌ای میسر خواهد شد، در این گزارش هشدار داده شده است که انسان به وضوح موجب افزایش دمای اتمسفر، اقیانوس‌ها و زمین شده و با مقیاس و سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر سیستم‌های آب و هوایی است.

وی در پاسخ به این سوال که اگر لایه اوزون وجود نداشته باشد چه اتفاقی برای زمین می‌افتد گفت: بررسی‌های محققان نشان می‌دهد که اگر پروتکل مونترال اجرایی نشده بود، تا امروز بین ۷۰ تا ۸۰ درصد لایه اوزون تخریب می‌شد. این اتفاق می‌توانست موجب نابودی اکوسیستم دریایی، از بین رفتن پوشش گیاهی، کاهش شدید میزان بهره‌وری کشاورزی و انقراض زودرس بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری شود.

این کارشناس محیط زیست افزود: در صورتی که تلاش‌های بین‌المللی برای کاهش تولید و مصرف ترکیبات مخرب اوزون صورت نمی‌گرفت، شاهد ابتلای بسیاری از انسان‌ها بر اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه فرابنفش خورشید به بیماری‌های پوستی (سالانه بیش از دو میلیون مورد ابتلای سرطان پوست)، عفونی (تضعیف سیستم ایمنی) و چشمی می‌بودیم، با توجه به مطالعاتی که بر روی اثرات لایه اوزون انجام شده است، می‌توان گفت بدون وجود این لایه حفاظتی زمین، حیات بسیاری از موجودات در کره زمین با مخاطره همراه خواهد بود.

این کارشناس در مورد میزان تاثیر گاو‌ها در سوراخ شدن لایه اوزون گفت: عامل اصلی تخریب لایه اوزون، ترکیبات کربنی حاوی کلر، فلوئور و برم با منشأ انسان‌ساز است که در صنایع تولید تجهیزات سرماساز (یخچال و فریزر‌های خانگی و تجاری، آبسردکن‌ها، تهویه مطبوع و کولر خودرو‌ها و غیره) مواد خاموش‌کننده آتش در کپسول‌های آتش‌ نشانی، اسفنج‌های نرم و سخت به‌ عنوان عامل پف‌دهنده و برخی از مواد به‌ عنوان حلّال و در تولید افشانه‌ها به کار می‌روند.

فلاح تصریح کرد: گاز متان منتشر شونده از صنایع دامپروری، به عنوان یک گاز گلخانه‌ای، یکی از عوامل افزایش گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی ناشی از آن می‌شود، لذا نیازمند کاهش و کنترل است، اما تأثیری در تخریب لایه اوزون ندارد، عواملی در طبیعت که منجر به آزادسازی مقادیر زیادی کلر شود (نظیر آتشفشان‌ها) می‌تواند در تخریب اوزون جوی موثر باشد.

این کارشناس محیط زیست در مورد اوزون تراپی کریستین رونالدو گفت: اوزون گازی است با ترکیب سه اتم اکسیژن که هر چند در جو زمین به عنوان یک لایه حفاظتی عمل می‌کند، اما همین گاز در نزدیکی سطح زمین به عنوان یکی از آلاینده‌های اصلی هوا (که ناشی از واکنش فوتوشیمیایی آلاینده NOX در حضور نور خورشید است)، اثرات نامطلوبی بر سلامتی انسان خواهد داشت، برخی مطالعات پزشکی حاکی از آن است که تزریق گاز اوزون به بافت‌های آسیب‌ دیده، بر درمان آن موثر خواهد بود که از موضوع فعلی خارج است و ارتباطی به بحث اوزون جوی ندارد.

فلاح در مورد میزان تأثیر ماینر‌ها در تولید گرمای جهانی گفت: ماینر‌ها به دلیل مصرف بسیار زیاد انرژی برق، موجب انتشار دی‌اکسید کربن (ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی در تولید برق) خواهند بود که از عوامل اصلی گرمایش جهانی است، اما تأثیری در تخریب لایه اوزون ندارند.

این کارشناس محیط زیست در پایان افزود: امروز پس از گذشت بیش از سی سال از پیوستن جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون وین و پروتکل مونترال و با تلاش‌هایی که هم راستا با جامعه بین‌المللی و سایر کشور‌ها صورت گرفته، در حدود ۹۹ درصد از ترکیبات مخرب لایه اوزون در سطح جهانی حذف شده است. در حال حاضر تغییرات اقلیمی یک موضوع فراگیر و گسترده است و در سراسر جهان، جوامع، اقتصاد و اکوسیستم‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده است، لازم است تلاش شود تا از تجربیات اجرای پروتکل مونترال استفاده کرده و با یک همگرایی، همسویی و نگرشی جامع نسبت به اقدامات مرتبط با کاهش تهدید تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی اقدام شود.

انتهای پیام /