به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، سروستان ۹ محله دارد و هر محله نامی و پیشینه‌ای طولانی که مرور آن برای مردم، همیشه جذابیت‌ها و افتخاراتی دارد.

وقتی از محله‌های قدیم و کوچه پس‌کوچه‌های شهرم می‌گذرم و تخریب خانه‌های بافت قدیم را می‌بینم، به گذشته و زندگی مردمانی که سالیان پیش می‌زیستند، فکر می‌کنم.

به اجداد و نیاکانی که این شهر را پایه ریزی کرده اند، خانه‌ها ساختند، زندگی کردند و ماندگار شدند و در تصور خودم، سعی در بازسازی سروستان قدیم می‌کنم.

برای فهمیدن شکل گیری این محلات به سراغ فردی نام آشنا می‌روم که مدت زمان زیادی از عمر خودش را صرف تربیت و آموزش فرزندان این آب و خاک کرده و حالا در دوران بازنشستگی با ذوق و حوصله فراوان به تحقیق‌های میدانی و جست و جو در روزگاران بسیار دور مشغول است و مجموعه مقالاتی پیرامون سروستان قدیم در کتابی به نام یادها گردآوری کرده است.

اکرم مومنی که یکی از فرهیختگان و پژوهشگران سروستان است را در کتابخانه عمومی علامه طباطبایی ملاقات می‌کنم و او را در حال مطالعه کتابی تاریخی می‌بینم و می‌دانم که باید از این گفتگو و زمانی که دارم، نهایت استفاده را ببرم.

این گفتگو را با این سوال که همیشه بحث برانگیز بوده است شروع می‌کنم که کدام محله، قدیمی‌ترین محله سروستان است؟

او با لبخندی جواب می‌دهد اولین آثاری که از یکجانشینی در سروستان پیدا شده، قلعه‌ای به نام انگشت گبری بوده که ویرانه‌های آن در تختی کوه قلات و در ارتفاع قریب هزار متری از سطح زمین قرار دارد (واژه گبر مترادف زرتشتی است) و آنچه مسلم است این که انسان‌هایی در قبل از اسلام در آن جا سکنی داشته اند.

مومنی برای روشن‌تر شدن موضوع توضیح می‌دهد، سه نوع روستانشینی داریم که یک نوع آن روستا‌های قلعه‌ای هستند که مردم در مکان‌هایی قلعه‌ای شکل زندگی می‌کردند، نوع دوم روستا‌های مجتمع که همه خانه‌ها در اطراف یک میدان که محل خرید و فروش بود شکل می‌گرفت و سومین روستا‌ها خطی بودند که در اطراف رودخانه ها، جاده‌ها و آب راهه‌ها تشکیل می‌شدند و سروستان شروعش با قلعه نشینی و مربوط به قبل از اسلام است.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه همیشه آب و امنیت باعث یکجانشینی مردم می‌شود، می‌گوید: بعد از اینکه مردم از بالای کوه به پایین می‌آیند در شرق سروستان به طرف فسا در بالای محله حسن آباد که الان کمربندی قرار دارد، در قلعه‌ای به نام برزو ساکن می‌شوند که، چون آثار مکتوبی وجود ندارد تاریخ دقیقش مشخص نیست، اما آنچه مسلم است تا اوایل قاجار این قلعه وجود داشته است.

نحوه استقرار سکونتگاه‌ها و شکل گیری و خانه‌ها و مزارع، تا حد قابل توجهی متاثر از دستیابی به آب و فراوانی منابع آن بوده و  بر همین اساس  قلعه برزو قناتی حفر شد که دم قنات آن زیر جاده کمربندی فعلی شهر قرار دارد و بدنبال خشکسالی‌های اخیر خشک شده است و سه آسیاب آبی با همین آب می‌چرخید و در پایین این سه آسیاب باغ‌ها و زمین‌های زراعی شکل می‌گیرد.

آسیاب‌های که چرخ زندگی را می‌چرخانند

نویسنده کتاب یادها گفت: سه آسیاب در کنار همین قلعه با نام‌های آسیاب قلعه، آسیاب برزو و آسیاب پایین بودند و یک آسیاب با فاصله زیاد در منطقه محله تزنگ فعلی وجود داشته که این چهار آسیاب با هم تفاوت‌هایی داشتند که به طور مثال آسیاب تزنگ به خاطر دوری از منطقه مسکونی دارای برج نگهبانی به ارتفاع حدود هفت متر بوده و چهار طاق داشته و یا آسیاب اصلی و کارآمد منطقه به اسم آسیاب برزو که به خاطر عمق ۵ متری آن در یک شبانه روز حدود یک تن گندم آسیاب کرده است.

او بیان کرد: آسیاب‌های آبی قدیم به ناچار باید در مناطق مرتفع و شیب دار که آب روان به اندازه کافی موجود باشد بنا می‌شدند  چون محله حسن آباد فعلی آن زمان در بالاترین سطح شهر از لحاظ ارتفاع قرار گرفته که آب قنات برای این کار مناسب و کافی بوده است.

مومنی به دنبال ساخت آسیاب و در کنار آن حفر قنات‌های متعدد که آب را به سطح زمین آورده و شیب منطقه که باعث جاری شدن آب شده باغ‌های متعددی شکل گرفته و همزمان با این قنات‌ها در قسمت شمال سروستان قناتی مشهور بوده به نام رباط، اما به خاطر نبود امنیت در آن زمان جایی برای سکونت نبوده است اما مردم از محصولات باغی و سبزیجات آن استفاده می‌کردند.

این پژوهشگر با توجه به تحقیقات میدانی و کتاب‌هایی که مطالعه کرده است تصریح کرد: قلعه برزو که تاریخ مشخصی ندارد و از آن فقط تلی از خاک باقی مانده بر اثر زلزله از بین می‌رود و وقتی دولت‌های مرکزی تا حدودی امنیت برقرار می‌کنند، مردم از زندگی در قلعه بیرون آمده و به صورت مجتمع زندگی می‌کنند که ما هیچ آثار و مکتوباتی از آن زمان نداریم تا قرن هفتم هجری، که آثار و مکتوبات به جا مانده نشان از شهر نشینی مردم دارد.

شیخ یوسف، نماد فرهنگ و علم آموزی در سروستان قدیم

او ادامه داد: سروستان در قرن هفتم جایی بوده که جمعیت داشته و مردم آن زمان تحصیلات خواندن و نوشتن به خصوص تحصیلات علوم دینی داشته اند و این به خاطر وجود مدرسه‌ای بوده که شیخ یوسف ابن یعقوب سروستانی در همین مکان که بقعه او قرار دارد تاسیس کرده و طالبان علم را سواد خواندن و نوشتن و علوم مذهبی می‌آموخته است.

مومنی افزود: با همه این تفاسیر در سروستان قدیم محله خاصی وجود نداشته و همه ساکنان را، به اسم واحد سروستان می‌شناختند و بعد‌ها به مرور بر روی کوچه‌ها توسط مردم اسامی گذاشته شد و با گسترش جمعیت و خانه ها، به اسم محله شناخته شده است.

این پژوهشگر اضافه کرد: با توجه به اینکه مقبره شیخ یوسف با قدمت ۷۰۰ سال در وسط سروستان قرار دارد می‌شود گفت محله‌های حال حاضر مثل شیخ یوسف، ابراهیم خانی، زیر سرو، ملا محمدی و بوتوری همگی یک مکان بوده اند به اسم سروستان که اطرافش باغ‌ها و زمین‌های زراعی بوده است.

نام محلات برگرفته از نام بزرگان

مولف کتاب یاد‌ها با بیان اینکه بعد‌ها با افزایش جمعیت، تخریب زمین ها، باغ‌ها و گسترش شهر با ساختن خانه‌های بیشتر در اطراف، محله‌ها نام‌گذاری شدند اظهار کرد: در قدیم مردم بر روی همه چیز اسم می‌گذاشتند به طور مثال برخی از کوچه‌ها و یا قسمتی از شهر به نام خانه افراد مشهور مثل حاج نظر، حسن آباد، ابراهیم خان، ملا محمد یا وجود درخت‌هایی با قدمت بالا مثل زیر سرو یا بید علیا و یا مکان‌هایی که برای مردم آشنا بوده، شناخته می‌شوند مثل تزنگ یا هفتو و یا اهالی محله تزنگ که هنوز هم مردم برخی از محله‌ها را به اسم برزو می‌شناسند.

منبع: فارس

انتهای پیام/ت