به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ،  بافت کلاه کرکی  از هنر‌های دستی خاص و کهن شهرستان‌های گرمه و جاجرم در استان خراسان شمالی است که ماده اولیه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خود رنگ استفاده می‌شد و بیشتر مورد استقبال روس‌ها قرار گرفته است.

پوست خریداری شده با آب و پودر صابون شسته می‌شود. پوست شسته شده را برای خشک شدن یک شبانه روز زیر خاکستر مدفون می‌کنند. کرک پشم را برای تولید نخ با دست جدا کرده و با کمک چرخ ریسندگی نخ مورد نیاز برای بافت کلاه کرکی را مهیا می‌کنند. مراحل بافت آن بسیار ساده، بدون دخالت ماشین یا ابزار خاص و تنها توسط پنج عدد میل چوبی انجام می‌شود.

اما مهمترین خاصیت این کلاه، غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است که باعث شده تاکنون کاربرد خود را حفظ کند. کلاه کرکی در فهرست ملی ثبت میراث ناملموس شده است، این کلاه به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه گوشی نیز معروف است.

کلاه‌های دوره‌ای و گوشی بیشترین نوع کلاه‌های کرکی هستند که از سوی خریداران مورد استقبال قرار می‌گیرند.

بیشتر بخوانید 

• بازارچه دائمی در شهرستان اسفراین راه اندازی می‌شود

در شهرستان گرمه مردان و زنان زیادی در خانه‌های خود این کلاه را می‌بافند، جنس اصلی این کلاه از کرک گوسفند است، اما امروزه ابریشم مصنوعی نیز در بافت آن دخالت دارد، ولی کارایی کلاهی که با کرک گوسفند بافته می‌شود را ندارد. حتی مردان قدیمی هم بر این باورند که کلاه کرکی خاصیت ضددرد دارد و آرامش بخش است.

ماده اولیه کلاه کرکی کرک بز است و به‌صورت کاملاً خام و خودرنگ استفاده می‌شود. مراحل بافت آن بسیار ساده و بدون دخالت هیچ‌گونه ماشین یا ابزار خاص تنها توسط پنج میل بافته می‌شود که سبب شده این هنر به‌عنوان میراث ناملموس با شماره ۱۰۸ در فهرست ملی ثبت شود.

هنر بافت کلاه کرکی در تمام نقاط شهرستان به‌ویژه در نقاط شهری دیده می‌شود. به دلیل سردسیر بودن خراسان شمالی این نوع کلاه در بین قشر وسیعی از اهالی استان طرفدار پیدا کرده و در منطقه بجنورد نیز بافت این نوع کلاه به‌صورت پراکنده دیده شده که البته از مرغوبیت کلاه پشمی جاجرم و گرمه برخوردار نیست.

کلاه کرکی از سری سرپوش‌های مردانه در منطقه خراسان شمالی است. از این کلاه جهت محافظت از سرما استفاده می‌شود. البته در برخی از مناطق خراسان شمالی هم دیده شده که در تمام فصول از آن استفاده می‌کنند. مواد بکار رفته در ساخت این کلاه از مواد طبیعی بوده که ماده اولیه آن را از پشم شتر و بز به دست می‌آورند و آن را بدون دخالت ماشین و فقط با پنج میل چوبی می‌بافند.

در تمام مراحل ساخت این سرپوش از مواد طبیعی استفاده می‌شود و رنگ‌های استفاده‌شده از همان رنگ طبیعی پشم و کرک حیوان است، به‌طوری‌که در برابر عوامل فرسایشی مقاومت و زیبایی منحصربه‌فردی دارد.

این دست بافته منطبق با فرهنگ منطقه‌ای بوده و در پوشاک مردمی تعریف شده و پوشش مناسبی برای استفاده در مناطق سردسیر است. این هنر در زمان‌های بیکاری بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد.

مراحل ساخت کلاه کرکی

  تهیه پوست‌های دارای کرک مرغوب: در ابتدای کار استادان این امر، پوست‌هایی که دارای کرک‌های با مرغوبیت بالا باشند را تهیه می‌کنند که اغلب از پشم شتر و بز استفاده می شود.

 جدا کردن کرک‌ها از پوست‌ها: پس از تهیه پوست‌ها آن‌ها را چندین بار شستشو داده و سپس پوست‌ها را با آهک و خاکستر آغشته کرده و چربی زدایی می‌کنند و آن را در مقابل آفتاب قرار داده و بعد از مدتی کرک‌ها از پوست جدا می‌شوند. بعد از جدا شدن کرک‌ها، آن‌ها را بر اساس رنگ جدا می‌کنند.

 ریسیدن کرک‌ها: در این مرحله کرک‌ها را به‌وسیله ابزاری به نام دوک یا دیکلون می‌ریسند و آن‌ها را تبدیل به نخ کاموایی می‌کنند. در این قسمت باید دقت شود که نخ‌ها خیلی نازک یا کلفت نشوند. پس از ریسندگی نخ‌ها را به‌صورت کلاف‌هایی درمی‌آورند و باز بر اساس رنگ کرک‌ها دسته‌بندی می‌کنند.

  بافت کلاه کرکی: در این مرحله با استفاده از پنج میله چوبی که اندازه‌های آن حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر است شروع به بافتن کلاه می‌کنند. در ابتدای بافت ۵ دانه سر می‌اندازند و مرتب به تعداد دانه‌ها اضافه می‌کنند تا اندازه‌ای که قطر دور سر به دست آید، سپس از تعداد دانه‌ها کم می‌کنند و به حدود ۱۵ دانه می‌رسانند پس‌ازاین مرحله کلاه کرکی آماده می‌شود.

امروزه این بافته بنا به سفارش مشتریان در رنگ‌های مختلف قرمز، سفید، مشکی و آجری بافته می‌شود که رنگ قرمز اخرایی آن از قیمت بالایی نسبت به سایر محصولات برخوردار است. کار بافت کلاه کرکی ممکن است طی روز توسط چندین بافنده انجام گیرد.

ابزار‌های مورداستفاده برای بافت

مراحل بافت کلاه کرکی بسیار ساده و بدون دخالت هیچ‌گونه ماشین یا ابزار خاص تنها توسط پنج میل بافته می‌شود که سبب شده این هنر به‌عنوان میراث ناملموس با شماره ۱۰۸ در فهرست ملی ثبت شود.

هم اکنون ۱۶ هزار هنرمند و صنعتگر در بخش صنایع دستی خراسان شمالی در قالب مشاغل خانگی و کارگاه‌های تولید انفرادی و گروهی مشغول به فعالیت هستند.

۲- دوک یا دیکلون: که چوبی با اندازه ۳۰ سانتی‌متر به‌صورت یک میل نازک که در انتهای میل یک چوب مکعبی شکل سوراخ‌دار ختم می‌شود و در انتهای آن یک قلاب فلزی که جهت نگه‌داشتن و آویزان کردن نخ و محکم کردن آن هنگام تاباندن و عمل ریسیدن مورداستفاده قرار می‌گیرد.

۳- قطعات چوبی که به شکل میل‌های بافتنی و جنس آن از جنس درختان ارس و یا گز و در مواردی هم از درختان محلی محکم استفاده می‌شود. طول این میل‌ها حدود ۳۰ سانتی‌متر است و برای بافتن و گره زدن در کلاه کرکی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

ثبت کلاه کرکی به عنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی کشور

محمودی فر مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان گرمه با بیان اینکه کلاه کرکی تولیدی در گرمه در چهار رنگ سفید، قهوه‌ای؛ کرم و قرمز تولید می‌شود گفت: ۸۰ درصد از این محصول به استان‌هایی مثل گلستان، سمنان، تبریز و استان‌های سرد سیری دیگر در کشور صادر می‌شود.

محمودی فر گفت: رنگ قرمز کلاه کرکی در بین قوم ترکمن محبوبیت دارد و کشور روسیه از تولیدات کلاه کرکی شهرستان گرمه استقبال می‌کنند.

او با بیان اینکه ۲۰ هنرمند تولید کننده کلاه کرکی در شهرستان گرمه، ایور، درق مشغول به فعالیت هستند افزود: قیمت کلاه کرکی امسال بین یک میلیون و دویست تا ۲ میلیون و پانصد تومان است.

محمدرضا قهرمانیان معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی گفت: کلاه کرکی این استان که به عنوان میراث ناملموس با شماره ۱۰۸ در فهرست ملی ثبت شده است دارای استاندارد ملی شد.

 او در مورد اهداف تدوین استاندارد ملی برای رشته‌های صنایع دستی نیز گفت: استاندارسازی در واقع انتخاب معیار و میزانی مناسب جهت سنجش کیفی محصولات تولیدی با توجه به آخرین پیشرفت‌های علمی، فنی، صنعتی و نیاز مصرف‌کنندگان و امری ضروری است.

قهرمانیان افزود: دریافت نشان استاندارد تولیدات هنرمندان بر اساس معیار‌هایی از پیش تعیین‌شده انجام می‌شود و این نشان در گروه استانداردسازی‌های تشویقی و گواهی کیفیت سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران قرار  می گیرد.

انتهای پیام/