به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، حفر چاه و قنات از گذشته‌های دور در فلات مرکزی و شرقی ایران متداول بود و مردم محلی در تابستان و برای سیراب کردن محصولات گیاهی و گذران معیشت اقدام به کندن زمین و رسیدن به آب می‌کردند.

در خوزستان با توجه به وجود رودخانه‌های فراوان و چشمه‌های متعدد نیازی به حفر چاه آب دیده نمی‌شد، از همین رو هر روستایی در کنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها تشکیل شدند و به نسبت میزان آب، آن روستا‌ها توسعه یافتند و در کنار رودخانه‌ها نیز شهر‌های بزرگ به وجود آمدند.

زاگرس یکی از منابع آب در کشور است و به وجود چشمه‌های بزرگ و کوچک در گوشه و کنارش شهرت دارد، اما طی سالیان اخیر با توسعه کشاورزی و به تبع آن نیاز به آب بیشتر برای کشت، دیگر رودخانه‌ها جوابگوی این حجم از زراعت نبودند و حفر چاه‌های آب گسترش یافت.

هم اکنون خوزستان یکی از استان‌های مهم در حوزه کشاورزی و تولیدات محصولات زراعی است که رتبه نخست صادرات آن را نیز از آن خود کرده، اما بهای آن برای مردم گران تمام شده است، توسعه زراعت به چه قیمت؟ بسیاری از صاحب نظران و استادان دانشگاه معتقدند، کشاورزی در خوزستان بی برنامه و سنتی است که این مسئله مصرف آب را ده‌ها برابر افزایش داده است.

سازمان جهاد کشاورزی نیز با پذیرش این مسئله سعی دارد تا با مجموعه اقداماتی، کشت سنتی را به سمت مدرنیته سوق دهد که از جمله آن‌ها توسعه آبیاری قطره ای، کشت گلخانه‌ای و ... است.

برداشت سالانه ۱.۸ میلیارد متر مکعب از آب‌های زیر زمینی خوزستان

در هر حال نیاز به آب بیشتر برای کشاورزی و ولع بی سابقه برای کشت محصولات، برداشت آب‌های زیر زمینی را افزایش داد تا جایی که حالا پر آب‌ترین استان ایران دچار چالش‌های جدی در حوزه تنش‌های آبی شده است، در برخی مناطق خوزستان از جمله نواحی غربی مسئولان چاره را در حفر چاه‌های آب برای رفع مشکلات بی آبی می‌بینند.

موضوعی که با توجه به فرونشست زمین در فلات مرکزی ایران این نگرانی را ایجاد کرده که آیا ممکن است در این مناطق نیز اتفاقی مشابه آنچه در اصفهان و قم روی می‌دهد در خوزستان نیز رخ دهد یا خیر؟

علی محرابی‌نژاد رییس گروه حفاظت و بهره ­برداری از منابع آب زیرزمینی سازمان آب و برق خوزستان در سال ۹۸ گفته بود که ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی به صورت سالانه و به شکل غیر مجاز در استان برداشت می‌شود و ۱.۱ میلیارد متر مکعب نیز به صورت مجاز جمع آوری می‌شود.

او تعداد چاه‌های شناسایی شده در خوزستان را ۱۰ هزار حلقه عنوان کرد که نیمی از آنها؛ ۵ هزار و ۱۰۰ حلقه مجاز و باقی غیر مجاز هستند.

محرابی نژاد بالا بودن سطح آب‌های زیر زمینی را دلیل حفر چاه‌های متعدد در استان دانست و افزود: محدوده مطالعاتی آهودشت با یک هزار حلقه، محدوده دزفول و اندیمشک با ۹۰۴ حلقه و محدوده میان‌آب شوشتر با ۷۸۳ حلقه چاه غیرمجاز بیشترین تعداد را در استان دارند.

فرونشست زمین در خوزستان اگر رخ دهد حاد نیست

علی اژدری مدیر کل زمین شناسی جنوب غرب کشور در این خصوص می‌گوید که در همه مناطق استان خوزستان امکان حفر چاه آب وجود ندارد، زیرا آب شور است و در برخی نواحی از جمله ایذه و باغملک که انجام می‌شود نیز به دلیل بافت زمین شناسی آن امکان فرونشست زمین وجود ندارد، زیرا دشت‌های کوچک، بسته و بین کوهی هستند و آبرفت آن‌ها دانه درشت است.

او چاه‌های حفر شده را ۲ نوع عنوان کرد که یکی در سازند‌های سد یا آبخوان‌های کارستی حفاری می‌شود و نوع دیگر در آبخوان‌های آبرفتی؛ در نوع نخست اگر بیش از حد برداشت شود، فرونشست ندارد، اما وقتی آبخوان تخلیه شود، دیگر آبی نخواهد بود، در گونه دوم نیز با فرونشست زمین همراه خواهند بود، اما دشت‌های خوزستان که آبخوان‌های دانه درشت دارند به ویژه در مناطق شرقی خوزستان معمولا فرونشست به آن شکلی که در ایران مرکزی وجود دارد، اتفاق نمی افتد.

اژدری بیان کرد: اگر فرونشستی رخ می‌داد با توجه به برداشت‌های بی رویه آب باید تاکنون خود را نشان می‌داد، زیرا سطح آبخوان‌ها در شهر‌ها پایین است، اگرچه احتمال دارد در برخی مناطق استان این خطر وجود داشته باشد، اما حاد نیست.

انتظار می‌رود فرونشست زمین در دشت‌های خوزستان رخ دهد

مدیر کل زمین شناسی جنوب غرب کشور یادآور شد که ممکن است برداشت‌های بی رویه آب‌های زیر زمینی با حفر چاه در مناطقی، چون شوش و جنوب دزفول که دشت‌های باز هستند، فرونشست زمین را به همراه داشته باشد.

این مقام مسئول با بیان اینکه آبرفت تشکیل شده از شن و قلوه تراکم نمی‌یابد، افزود: آب در تابستان گاهی کاملا خشک می‌شود، ولی فرونشست ندارند، هر چند فرونشست زمین تا حدی طبیعی است و وقتی از آبخوان آب بر می داریم سطح زمین پایین می‌رود و موقع بارندگی دوباره بالا می‌آید که تا حدی به طور طبیعی جبران می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است در حد حاد و غیر قابل جبران گردد.

در استان خوزستان بیشتر از آب‌های سطحی استفاده می‌شود و به گفته علی اژدری فرونشست شدید وجود ندارد و تنها انتظار می‌رود که این پدیده در دشت‌های خوزستان رخ دهد، ولی با توجه به شوری آب، برداشتی صورت نمیگیرد و بر اساس بررسی‌های صورت گرفته نیز مشخص شد، در صورت وقوع فرونشست زمین، به صورتی نخواهد بود که بتوان آثار آن را مشاهده کرد.

برداشت‌های بی رویه آب زیر زمینی خشکی رودخانه‌ها را در پی دارد؟

به طور کلی بسیاری از رودخانه ها نیازمند آب های زیر زمینی و تراوش هایی هستند که با چشمه ها به سمت مجراهای اصلی رودها جاری می شود و موجب زنده ماندن آنها می گردد و به گفته مهدی قمشی رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز زاینده رود در اصفهان و کرخه در خوزستان از جمله همین رودخانه ها هستند.

بنابراین؛ وقتی رودخانه ها از این آب ها تغذیه می کنند در اطراف آنها چاه هایی حفر می شود که به جای روانه شدن به سمت رودخانه به سمت چاه ها سرریز می شوند و بالا آمدن آن آب و مصرفش برای کشاورزی در دراز مدت زیان بار خواهد بود.

مهدی قمشی می گوید؛ یکی از دلایل مشکلات ایجاد شده در دریاچه ارومیه نیز همین است که به دلیل برداشت های بی رویه آب در اطراف آن و جاری شدن آب های زیر زمینی به سوی چاه های عمیق سپس برداشت آن، ممکن است برای رودخانه های خوزستان نیز چنین اتفاقی بیفتد.

گزارش از ساسان ناصری زاده

انتهای پیام/ن