به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، در کاوش های تپه باستانی سلیک، جایی که گفته می شود خاستگاه نخستین تمدن شهری بشری است، تعداد قابل ملاحظه ای‌ حلقه‌های دوك از گل رُس پخته و سنگ مشاهده شده که نشانه ای از آشنایی انسان قدیم با صنعت نساجی و زیلو به عنوان یکی از محصولات کهن این صنعت است

تصاویر، نقش‌ها، ظروف و سفال‌های مکشوف از سیلک و ریتون سفالین گاومیش گونه موزه ایران باستان شواهدی بر این مدعاست.

زیلو، نوعی فرش یا زیرانداز تخت پنبه‌ای با مقاومت در برابر جذب حرارت است که مردم نواحی گرم و خشک کویر مرکزی ایران همچون کاشان یزد، میبد، اردکان، اردستان و سمنان آن را می بافتند و در تکیه‌ها، مساجد، حسینیه‌ها و خانه‌ها استفاده می کردند. زیراندازی هنری که امروز جای خود را به فرش های ماشینی داده و کمتر هنرمندانی به بافت آن همت می کنند.

زیلو، زیرانداز محبوب کویرنشینان

محمد بینوا معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان گفت: کاشان زادگاه هنرمندانی است که ۲ هزار و ۵۰۰ سال قبل پارچه زری از طلا، نقره و ابریشم را با دستان خود می بافتند.

وی با اشاره به اینکه زیلوبافی از زیر شاخه های ‌بافته‌های داری است افزود: زیلو، زیراندازی دو رویه با دو رنگ تیره و روشن است که از روی تیره آن برای مکان‌های عمومی و از رویه روشن آن برای مصارف خانگی استفاده می‌شود.

رئیس مرکز صنایع دستی و هنرهای سنتی کاشان زیلو را به دو نوع خانگی و بازاری دسته بندی و اضافه کرد: زیلوی بازاری کار تولیدی، ارزان‌تر با نقشه‌های راحت‌تر و قیمت مناسب‌تر و زیلوی خانگی با نقشه‌های پرکارتر، کیفیت بسیار بالاتر و قیمت بیشتر است.

بینوا ادامه داد: در بافت زیلو از پنبه استفاده می شود که مناسب مناطق کویری برای داشتن تابستان خنک و زمستان گرم است و از آن نمی توان در مناطق مرطوب استفاده کرد چون پنبه بوی نامطبوع می گیرد.

وی اهمیت دیگر زیلو را در مناطق گردوغبارخیز عنوان کرد و افزود: گردوغبار داخل بافت روی زیلو نمی‌نشیند و با یک جاروی معمولی تمیز می شود و چون کُرک و پُرز ندارد ناراحتی‌های ریوی ایجاد نمی کند.

زیلو از رونق تا فراموشی و حالا احیا

معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان با اشاره به ابتکار استفاده از پشم یا ابریشم به جای پنبه برای زیلوبافی در مناطق غیرکویری گفت: این خلاقیت به تنوع محصول و ایجاد بازارهای جدید برای زیلو کمک کرده و حتی برخی زیلوهای بافته شده از تار و پود ابریشم جای فرش ابریشم را گرفت است.

بینوا ادامه داد: با توجه به تغییر سلیقه مردم مصارف زیلو و حتی اندازه آن هم تغییر کرده و امروز از این زیرانداز سنتی برای پوشش تخت، قسمتی از اتاق‌های پذیرایی و نشیمن و حتی به شکل کناره استفاده می شود.

وی درباره دوره فراموشی زیلوبافی گفت: با ورود دستگاه‌های پیشرفته بافندگی به ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی، روی آوردن مردم به استفاده از فرش‌های ماشینی و حتی مشغول شدن کارگران زیلوبافی در شرکت‌های ریسندگی، فعالیت کارگاه‌های زیلوبافی متوقف شد، اما در سال های اخیر و با آشنایی مردم با خواص پنبه، استفاده از زیلو رونق گرفت.

رئیس مرکز صنایع دستی و هنرهای سنتی کاشان گفت: روند صعودی ایجاد کارگاه‌های زیلو بافی در  ۱۵سال اخیر، اعطای هشت نشان ملی و جهانی به هنرمندان زیلو باف کاشانی و نشان «همای زرین» نخستین جشنواره بین‌المللی صنایع‌دستی کشور به استاد غفار سردابی به عنوان یکی از هنرمندان برجسته زیلوبافی کاشان و عضوی از گنجینه زنده بشری شاهدی بر این مدعاست.

بینوا افزود: اکنون ۱۰ دستگاه زیلوبافی در مکان های مختلف کاشان ازجمله برخی هتل ها و خانه های بوم گردی دایر است و۱۰ استاد در حال هنرنمایی، آموزش علاقه مندان و انتقال تجربیات خود هستند.

شناساندن محصولات زیلوبافی نیازمند تبلیغات و تسهیلات

وی به مشکلات اقتصادی پیش روی توسعه هنر زیلوبافی پرداخت و گفت: قیمت تمام شده زیلوی پنبه‌ای ۶ متری به عنوان کار دست با فرش ۶ متری دستباف ۱۵۰۰ شانه یا حتی بیشتر برابری می‌کند و این در حالی است که پرداخت تسهیلات دولتی با هنرمندان صنایع دستی و از جمله زیلوبافی کافی نیست.

معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان گفت: اگر چه اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی وام مشاغل خانگی را در اختیار افراد قرار می‌دهد، اما با احتساب نرخ تورم و مشکلات کسادی کسب و کار‌ها ناشی از کرونا باید وام‌های توسعه و تجهیز کارگاه‌ها را نیز در قالب ارائه این تسهیلات تعریف کرد که جای آن در وام‌های حمایتی و تسهیلات اشتغالزایی دولتی خالی است.

بینوا با بیان اینکه کارگاه خانگی صنایع دستی از زمان تشکیل تا ثمردهی نیازمند حمایت مستمر است گفت: کارگاه زیلوبافی به بازاریابی قوی، شهرت تجاری، تبلیغات فروش و معرفی محصول به ویژه از طریق فضای مجازی، نیروی کار ماهر و دریافت تسهیلات نیاز دارد تا پس از دو یا سه سال به ثمر برسد.

وی برای معرفی هنر زیلوبافی کاشان پیشنهاد کرد: رشته زیلوبافی یا نساجی سنتی در دانشگاه‌های پیام نور و علمی کاربردی شهرستان دایر، این هنر در تمام اماکن عمومی و گردشگری با تبلیغات مناسب محیطی معرفی و نشست‌های هم اندیشی با هنرمندان همراه با اعطای جوایز به گردشگران و مردم برگزار شود.

رئیس مرکز صنایع دستی و هنر‌های سنتی کاشان ادامه داد: اختصاص دو تا سه درصد اعتبارات دستگاه‌های دولتی برای خرید صنایع دستی بخشی از مشکلات هنر زیلوبافی را کاهش می‌دهد.

آموزش زیلوبافی زیر نظر استادانی با نشان‌های ملی و جهانی

بینوا با اشاره به راه اندازی مرکز هنر‌های سنتی و صنایع دستی کاشان در سال ۷۷ گفت: این مرکز که در نوع خود از لحاظ تنوع آموزش در کشور بی نظیر است به زنده ماندن هنر‌هایی همچون مخمل ساده، مخمل نقش برجسته، زری بافی، شعربافی و زیلوبافی کمک کرده است.

وی با بیان اینکه هشت هنرمند کاشانی دارای نشان‌های ملی و جهانی اصالت یونسکو و درجه هنری یک و دو کشور هستند افزود: هنرمندان کاشانی در رشته‌های سنتی و صنایع نساجی از سال ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۰ توانسته‌اند ۶۱ نشان ملی صنایع دستی و جهانی اصالت یونسکو را دریافت کنند که ۱۶ نشان آن جهانی، ۴۴ نشان دیگر ملی و یک نشان همای زرین در رشته زیلوبافی است.

معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان گفت: مرکز آموزش صنایع دستی کاشان نیز که سال ۸۵ افتتاح شد سالیانه ۵۰۰ نفر را آموزش می‌داد، اما چند سالی است اعتباری دریافت نکرده و حتی کارکرد آموزشی آن به آموزشگاه‌های خصوصی دارای مجوز فنی‌و حرفه‌‎ای واگذار شده و این مرکز فقط نظارت بر این آموزش‌ها را برعهده دارد.

پیشکسوتان زیلوبافی کاشان همراه جوان‌ها در احیای این هنر

علی‌محمد صحرایی متولد سال ۱۳۳۰ در کاشان از پدری کشاورز و مادری قالیباف است؛ در خردسالی به کارگاه زیلوبافی عمو می‌رفته، ابزار این هنر از جمله ماسوره، نخ و پود را شناخته و مراحل کار را دیده و در ذهن ثبت کرده؛ وی از ۶ سالگی پنجه‌زنی کرده و روزی از چند دقیقه غیبت عمو استفاده و با اینکه دستش به دستگاه نمی‌رسیده سه سانتیمتر زیلو را بافته است؛ این شروعی برای هنرنمایی این استاد زیلوبافی است.

علی محمد صحرایی هنرمند زیلو باف با اشاره به اشتغالش در کارخانه ریسندگی و بافندگی کاشان گفت: پس از بازنشستگی سال‌ها بیکار بودم، اما با احیای هنر زیلوبافی در یکی از کارگاه‌ها مشغول کار و آموزش این هنر به جوانان شدم.

وی افزود: زیلوبافی یکی از رشته‌های صنایع دستی اصیل و سنتی است که محصول آن در مقابل فرش که دارای کُرک، پُرز و پشم و مضر برای تنفس و ریه است بسیار سالم، با دوام و زیباست.

این هنرمند زیلوباف گفت: معتقدم نباید جوانان را بدون حمایت و همکاری رها کرد بلکه پیشکسوتان صنایع دستی باید دانش و تجربه خود را به نسل جدید انتقال دهند تا هم هنرشان زنده بماند و هم در مسیر اشتغالزایی و درآمدزایی گام برداشته شود.

زیلو، پدر بافته‌های داری و هنری بر مبنای محاسبات ذهنی

حامد فدوی کاشانی متولد سال ۱۳۶۶ در کاشان و دانش آموخته رشته روانشناسی است، اما از هفت سال پیش زیلوبافی را درپیش گرفته، کاری که جد مادری و پدربزرگش سال‌ها مشغول آن بودند.

وی با اشاره به ذهنی بافی و محاسبات ریاضی در بافت زیلو گفت: بافنده زیلو با محاسبات ذهنی خود بدون نقشه و بر اساس اندازه، تعداد چله و شمارش نقش‌ها می‌تواند کار را طراحی کند و ببافد و می‌توان از این هنر به عنوان «پدر بافته‌های داری» یاد و با نگاه تازه آن را احیا کرد.

این هنرمند زیلوباف گفت: با اینکه زیلوبافی هنر آبا و اجدادی من است، اما برای فراگیری آن به نزد استادان غفار سردابی و محمد بینوا صاحبان نشان‌های ملی و جهانی اصالت در این رشته رفتم و بعد از آن دستگاه آهنی زیلوبافی را بدون نمونه برداری از دستگاه‌های موجود طراحی کردم و ساختم.

فدوی کاشانی در معرفی نقش‌های زیلو گفت: زیلوی کاشان دارای نقش‌های مختلفی از جمله چهار کُلک، هشت پر بریده، هشت پر خورشیدی و پنجه شیر (گل) و لچک ترنج است که لچک مثل فرش در چهار گوشه هر زیلو و ترنج وسط زیلو بافته می‌شود و کاری بسیار سخت است.

خانه‌های تاریخی کارگاه زیلوبافی و صنایع دستی شود

وی با بیان اینکه یک استادکار ماهر می‌تواند هر ماه ۲۰ مترمربع زیلو ببافد گفت: خلاقیت و استفاده از ایده‌های نو در معرفی محصولات، بازاریابی و تبلیغات در فضای مجازی به رونق کار کمک می‌کند.

این هنرمند کاشانی با اشاره به ضرورت حمایت بخش‌های دولتی وخصوصی از هنرمندان این رشته افزود: اکنون حدود ۱۰۰ میلیون تومان سرمایه اولیه، نخ و سرمایه در گردش برای پرداخت حق الزحمه یک نیرو، تبلیغات فضای مجازی، بازاریابی و فروش محصولات نیاز است تا بتوان به فعالیت ادامه داد.

فدوی ورود سرمایه گذاران بخش خصوصی به این حوزه را ضروری دانست و گفت: راه اندازی کارگاه‌های صنایع دستی در خانه‌های تاریخی کاشان نمونه موفقی است که می‌توان آن را گسترش داد

وی در مورد راهکار‌های رونق هنر زیلوبافی هم گفت: همکاری بین بخشی برای ارائه طرح‌های و ایده‌های جدید و صادرات محصولات، برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی و متعدد، نصب نماد‌های شهری مرتبط، آموزش زیلوبافی در قالب رشته دانشگاهی و حتی برگزاری جشنواره‌های فیلم، عکس و ... با موضوع هنر زیلوبافی پیشنهاد‌هایی برای شناساندن و رونق هرچه بیشتر این هنر اصیل ایرانی است.

علاقه مندی استادان پیشکسوت به انتقال تجربیات خود و حضور جوانانیکه قصد دارند هنرمندانه در رشته‌ای باستانی طرحی نو دراندازند، نوید رونق هنر زیلوبافی در کاشان را می‌دهد. تحقق این هدف البته در گروی همدلی همگانی است، اینکه جان گرفتن این هنر آبا و اجدادی برای هم مردم و بخش خصوصی، هم دستگاه‌های دولتی مهم باشد و باور کنند که سود این تعامل برای رونق و معرفی زیلوبافی به جیب همه می‌رود.

گزارش از حرمت سادات متولی

انتهای پیام/ص