به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، چهارمحال و بختیاری سال‌هاست که با کم‌آبی و اکنون بی‌آبی روبروست و در طول این سال‌ها پیامد‌های ناگواری بر منابع آب، محیط زیست و فعالیت‌های اقتصادی این استان برجا گذاشته است به طوری که نفس‌های استان را به شمارش انداخته است.

بیش از یک دهه از وقوع پدیده خشکسالی در چهارمحال و بختیاری می‌گذرد و در این مدت کاهش نزولات آسمانی و تغییر شکل بارش‌ها از برف به باران از یک سو و افزایش دمای هوا از سوی دیگر سبب کاهش منابع آب سطحی و پایین رفت سطح آب سفره‌های زیرزمینی این استان شده است.

بیشتر بخوانید

• حال ناخوش زاینده رود در بحران کم آبی+ فیلم
• مشکلات عدیده‌ای برای تامین آب شرب چهارمحال و بختیاری داریم
• چشمه کوهرنگ در بارندگی‌های اخیر لب‌تر نکرد + فیلم

چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه زاینده رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است و افزایش یا کاهش بارش‌ها در این منطقه، استان‌های خوزستان، اصفهان و فلات مرکزی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

همین چند وقت پیش بود که جریان آب چشمه کوهرنگ یکی از پرآب‌ترین منابع آب چهارمحال و بختیاری و سرچشمه زاینده رود خشک شد و مردم محلی در اندوه این رخداد با نواختن ساز عزا موسوم به ساز چپ، سوگواری کردند.

محمدی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری گفت: کاهش شدید آبدهی چشمه کوهرنگ در فصل پاییز نخستین باری است که رخ داده و تاکنون بی‌سابقه بوده از همین رو نگران‌کننده است و مدیریت بیش از پیش منابع آب از سوی مردم را می‌طلبد.

او با اشاره به اینکه تامین آب شرب در استان با کسری ۱۳ میلیون مترمکعبی روبرو است، افزود: نیاز آبی استان بیش از ۹۰ میلیون مترمکعب است که بر اساس ظرفیت‌های موجود ۷۸ میلیون مترمکعب آب استحصال می‌شود.

ذوب شدن یخچال های طبیعی چهارمحال و بختیاری

مهدی پژوهش رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد با اشاره به پیامد‌های خشکسالی در چهارمحال و بختیاری گفت: نقشه‌های هوایی حاکی از آن است که یخچال‌های طبیعی با ارتفاع بالا در زردکوه به طور کلی ذوب شده و در نقاط محدودی ارتفاع آن به کمتر از پنج متر می‌رسد.

او افزود: نقشه‌های هوایی از منطقه زردکوه، فروچاله‌های بدون برف و یخچال را نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته حجم عظیمی از یخچال‌ها را در خود جای داده بود، اما با وقوع بیش از یک دهه خشکسالی اکنون تمام منابع و ذخایر یخ در استان به تدریج ذوب و از دسترس خارج شده است.

پژوهش ادامه داد: این وضعیت بیشترین تاثیر خود را بر چشمه‌های دائمی استان برجا گذاشته است به طوری که به تازگی دبی چشمه کوهرنگ از ۲۵ مترمکعب بر ثانیه به سه مترمکعب بر ثانیه کاهش یافته و چنانچه روند خشکسالی در استان ادامه یابد و اقدامی همچون بارورسازی ابر‌ها در استان به‌خوبی اجرا نشود این چشمه دائمی ارزشمند یا خشک می‌شود و یا به چشمه فصلی تبدیل می‌شود.

این کارشناس آب و خاک چهارمحال و بختیاری با رد این فرضیه که زمین‌لرزه اخیر بر روند آبدهی چشمه کوهرنگ تاثیرگذار بوده است، گفت: عامل اصلی کم آب شدن چشمه کوهرنگ ذوب شدن یخچال‌هاست و زمین‌لرزه ۵.۷ ریشتری چلگرد تاثیری بر آن نداشته است.

او در عین حال از وجود گسل‌های زیادی در شهرستان کوهرنگ خبر داد و گفت: بیشترین گسل در این منطقه مربوط به منطقه تونل سوم کوهرنگ با چهار گسل زراب، لاغرک، نعل‌اشکنان و شهریاری است که با اجرای تونل و فعال شدن این گسل‌ها جریان آب تغییر کرد و نزدیک به ۳۰۰ لیتر بر ثانیه آب از تونل سوم خارج می‌شود.

پژوهش، تغییرات آب و هوایی در استان را تنوع اقلیمی نام نهاد و گفت: بهتر است بگوییم به‌جای تغییر اقلیم، این استان دچار تنوع اقلیم شده است که با مدیریت صحیح منابع آب می‌توان با چالش کمتری از آن گذر کرد، این منوط به این است که طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای در استان متوقف و برای رفع نیاز آبی دیگر استان مدیریت مصرف بیش از پیش رعایت شود.

او، عامل تنوع اقلیمی در استان را نحوه مدیریت منابع آب دانست و گفت: جنگل‌تراشی‌ها و سدسازی‌ها، تعادل بین رطوبت در خاک و هوا را بر هم زده است از این رو ابر‌هایی که در استان تشکیل می‌شود اگر چه برف‌زا است، اما بارشی به همراه ندارد چرا که زمین تشنه رطوبت است و رطوبت ابر‌ها را در خاک جذب می‌کند.

پژوهش با بیان اینکه بسیاری از رودخانه‌های دائمی استان در سال‌های اخیر به رودخانه فصلی تبدیل شده است، گفت: به طور مثال رودخانه دائمی کیار و جونقان در سال‌های اخیر به رودخانه فصلی تبدیل شده است.

او گفت: انتقال‌های آب در منطقه زاینده‌رود نیز سبب شده تا زاینده‌رود به رودخانه فصلی تبدیل شود و با انتقال آب از بهشت‌آباد نیز این مخاطره وجود دارد که کارون که رودخانه خروشانی در سال‌های گذشته بود به رودخانه فصلی تبدیل شده و بدین ترتیب جلگه خوزستان به دشت نمک تبدیل می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد، بارورسازی ابر‌ها در استان را یکی از راهکار‌های رفع خشکسالی و کمبود بارش‌ها دانست و افزود: اگر بارورسازی ابر‌ها در نقطه صحیحی انجام گیرد، هسته بارش‌ها در استان ما شکل خواهد گرفت و از این طریق بخشی از مشکلات کمبود بارش در استان برطرف می‌شود.

پژوهش با بیان اینکه روند خشکسالی در این استان به شکلی است که امکان انتقال آب برای استان‌های دیگر وجود ندارد، گفت: اگر مدیریت مصرف آب در استان‌های به ویژه رعایت الگوی کشت به درستی به کار گرفته شود، نیازی به انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری نخواهد داشت.

۹۶.۱ درصد مساحت چهارمحال و بختیاری درگیر خشکسالی است

مهران چراغ پور مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری گفت: میانگین بارندگی در سال زراعی جاری در استان به ۶۸ میلیمتر رسید.

او افزود: این میزان بارندگی نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۷ درصدی و نسبت به میانگین بلند مدت با کاهش ۲۳ درصدی همراه است.

چراغ پور گفت: همچنین این میزان بارندگی نسبت به میانگین سال زراعی کامل (اول مهر تا ۳۱ شهریور سال بعد) حدود ۸۸ درصد کاهش بارندگی دارد.

او ادامه داد: از ابتدای سال زراعی جاری تا ساعت ۶:۳۰ امروز یکشنبه ۷ آذر، ۳۰ میلیمتر بارندگی در شهرکرد مرکز استان و ۱۰۸ میلیمتر بارندگی در کوهرنگ رخ داده است.

چراغ پور عامل اصلی شکل‌گیری این وضعیت در استان را تغییر اقلیم دانست و گفت: این موضوع از سال ۸۶ تاکنون در استان تداوم داشته به گونه‌ای که سال آبی ۹۹-۱۴۰۰ با کاهش حدود ۴۰ درصدی بارش‌ها در استان به پایان رسید که بر اساس آن این استان دومین استان کم‌بارش کشور اعلام شد.

او با بیان اینکه ۹۶.۱ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی است، اظهار داشت: در حال حاضر ۳.۹ درصد مساحت استان در حد نرمال، است، اما ۱۸.۷ درصد با خشکسالی خفیف، ۲۸ درصد با خشکسالی متوسط، ۲۲.۸ درصد با خشکسالی شدید و ۲۶.۷ درصد با خشکسالی بسیار شدید مواجه است.

چراغ پور، افزایش دما را از دیگر عوامل تغییر اقلیم دانست و افزود: دما در سالی آبی که گذشت بین نیم تا ۲ درجه گرمتر شد و اگر چه در پاییز چهار دهم درجه کاهش داشت، اما در زمستان ۱.۷ درصد افزایش، بهار ۲.۷ درصد افزایش و در تابستان ۱.۱ درجه نسبت به دوره مشابه میانگین بلندمدت با افزایش روبرو شد.

۴ دشت در چهارمحال و بختیاری ممنوعه بحرانی است

علی‌محمد محمدی معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: ۸ دشت کشاورزی استان ممنوعه شده و ۴ دشت نیز ممنوعه بحرانی است، همچنین متوسط افت سطح ایستابی دشت‌های استان حدود یک متر در سال است.

او گفت: کسری مخزن آب‌های زیرزمینی در استان نیز حدود ۵۷۰ میلیون‌متر مکعب گزارش شده که به منظور پیشگیری از خسارات فوق‌الذکر و حفاظت، احیا، توسعه و بهره‌برداری بهینه از منابع آب و خاک اقدامات آبخیزداری در استان انجام شده است.

محمدی گفت: اقدامات آبخیزداری اجرا شده معادل ۴۱۱ هزار هکتار از سطح کل استان است هرچند که هدف اصلی این سازه‌ها به کنترل فرسایش، رسوب و سیل توجه دارد و کل آب‌های سطحی در مخزن این سازه‌ها به سفره‌های زیرزمینی نفوذ می‌کند، اما به لحاظ وقوع پدیده خشکسالی و کمبود بارش عمده سازه‌های احداثی فاقد ذخیره آبی در مخازن آن‌ها است.

او با بیان اینکه با اجرای اقدامات بیولوژیک، بیومکانیک و مکانیکی بطور میانگین در هر هکتار یک هزار متر مکعب در سال تغذیه آبخوان صورت می‌گیرد، ادامه داد: حجم آب ذخیره شده سالیانه بطور متوسط ۵۳۰ متر مکعب است و سالانه ۳تا۱۰ تن در هکتار کنترل فرسایش و۳ تا ۵ تن در هکتار کنترل رسوب صورت می‌گیرد.

بحرانی بزرگ‌تر از آب نداریم

سیدهاشم فاطمی کارشناس حوزه آب استان چهارمحال و بختیاری گفت: به واسطه خشکسالی، عدم بارش مطلوب و عدم بارش برف طی دو دهه گذشته سطح ایستابی در دشت‌های استان به شدت افت کرد که در این ارتباط می‌توان به افت سطح ایستابی به میزان ۳۰ متر در دشت خانمیرزا، ۲۵ متر در دشت سفید دشت و ۱۹ متر در دشت شهرکرد اشاره کرد.

او افزود: کسری مخزن در دشت شهرکرد حدود ۲۹۰ میلیون مترمکعب است و اکنون با توجه به کاهش شدید منابع آبی و کاهش تخلخل در قسمت عمیق‌تر آبخوان‌ها سرعت افت سطح ایستابی به شدت افزایش پیدا کرد.

فاطمی گفت: به طور مثال افت سطح ایستابی در دشت خانمیرزا در سال زراعی ۱۴۰۰-۹۹ بیش از ۲ متر و ۳۰ سانتیمتر و در دشت شهرکرد حدود یک متر و ۳۰ سانتیمتر بوده است.

او ادامه داد: با در نظر گرفتن وضعیت آبخوان‌های استان چهارمحال و بختیاری که از ارتفاع بالایی برخوردار بوده و معمولاً در ابتدایی حوضه‌های آبریز کارون و زاینده رود واقع هستند و متاسفانه این دشت‌ها فاقد جریانات سطحی نیز هستند و لذا وابستگی بسیار شدیدی به منابع آب زیرزمینی برای تامین آب در همه بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی است.

فاطمی گفت: غیر قابل باور است که در استانی همچون چهارمحال و بختیاری که نگاه‌های زیادی برای انتقال بین حوضه‌ای آب در آن وجود دارد بیش از ۳۰۰ روستا با تانکر تامین آب می‌شود و یا در شهر‌هایی همچون کیان که در مجاورت شهرکرد قرار دارد با تانکر درون مخازن شرب آب می‌ریزند و در شهر‌هایی همچون شهرکرد، فرخ‌شهر، کاج، سفیددشت، فرادنبه، بروجن، نقنه، بن، وردنجان و ... مشکل تامین آب شرب وجود دارد.

او افزود: این بحران با توجه به تداوم خشکسالی در سال زراعی جدید تشدید نیز خواهد شد، بی شک وضعیت تامین آب در دشت‌های اصلی استان بحرانی بوده و اگر چاره‌اندیشی نشود طی چند سال آینده یعنی تا سه و یا چهار سال آینده بحران آب بسیار شدید خواهد بود و شاید مهاجرت اجباری نیز آغاز شود، اما به کجا؟ یقیناً در حاشیه شهر‌هایی که اکنون با حفر تونل‌هایی ویرانگر آب این استان را برده اند.

فاطمی گفت: فرونشست در دشت‌های استان وجود دارد، اما با توجه به ضخامت کم آبرفت نمی‌تواند به وسعت فرونشست دردشت‌هایی همچون دشت کبودرآهنگ یا میناب باشد، اما پر واضح است فرونشست بیش از یک متر در دشت خانمیرزا و ۳۰ سانتی‌متر در شهرکرد فاجعه‌ای اسف بار است.

در چنین شرایطی یکی از راهکار‌های موثر و عملی استفاده بهینه و صرفه جویی در مصرف آب است. در این میان، مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی که بخش عمده‌ای از مصارف آب در ایران و جهان را نیز شامل می‌شود، می‌تواند بسیار موثر و راهگشا باشد.

بسیار روشن است که برای دستیابی به این مهم، شناسایی شاخص‌های اصلی مدیریت مصرف آب و تعیین این شاخص به روش‌های مناسب است.

راندمان‌های آبیاری، بهره وری مصرف آب کشاورزی، مقدار آب مصرفی در بخش کشاورزی و توسعه پایدار روش‌های نوین آبیاری از مهم‌ترین شاخص‌های کلیدی و رویکرد‌های اساسی در برنامه ریزی‌های کلان مربوط به تامین، تخصیص و مصرف اصولی از آب در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی است.

تجهیز ۶۷ هزار هکتار از اراضی کشاورزی به سیستم آبیاری نوین

غلامرضا شماعی رئیس اداره مهندسی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: اجرای تجهیز اراضی باغی و زراعی استان به سامانه‌های نوین آبیاری از سال ۱۳۷۰ آغاز شد و تاکنون بیش از ۶۷ هزار هکتار از اراضی استان به سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شده اند.

او افزود: از این میزان ۴۷ هزار هکتار به سامانه‌های بارانی، حدود ۲۰ هزار هکتار به سامانه‌های قطره‌ای و حدود ۵۰۰ هکتار هم به آبیاری کم فشار تجهیز شدند.

شماعی گفت: تاکنون بیش از ۵۵ درصد از اراضی زراعی و باغی استان چهارمحال و بختیاری به سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شده اند و اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در ۴۵ درصد باقیمانده از اراضی کشاورزی در دستور کار جهاد کشاورزی قرار دارد.

او پیش بینی کرد: در صورت تخصیص اعتبار در طی چند سال آینده تمامی اراضی کشاورزی استان چهار محال و بختیاری به سیستم آبیاری نوین مجهز شوند البته باید گفت که در درصد کمی از اراضی قابلیت اجرای سامانه‌های آبیاری نوین وجود ندارد.

شماعی گفت: طبق بررسی تحقیقاتی که توسط نهاد‌های تحقیقاتی جهاد کشاورزی انجام شده است به ازای هر هکتار اجرای سامانه‌های نوین آبیاری به میزان ۴ هزار و ۴۰۰ متر مکعب آب در سال صرفه جویی می‌شود.

او افزود: یعنی با تجهیز ۶۷ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری به سامانه‌های نوین آبیاری، سالانه ۲۸۶ میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود.

شماعی اضافه کرد: استان چهارمحال و بختیاری از نظر درصد تجهیز اراضی کشاورزی به سیستم نوین آبیاری بعد از استان هرمزگان در جایگاه دوم کشوری قرار دارد.

تغییر الگوی کشت مهمترین راهکار برون‌رفت از شرایط بحران آبی است

حجت‌الاسلام امیرقلی جعفری عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی گفت: در راستای ترغیب کشاورزان به تغییر الگوی کشت، طرح خرید تضمینی محصولات کشاورزی از سوی دولت موضوع مهمی است که مجلس در تلاش برای تدوین چنین طرحی است.

او افزود: تغییر الگوی کشت، دستوری نیست بلکه باید با تعامل صورت گیرد که در این راستا، دولت باید به کشاورزان آموزش دهد و مطابق با الگویی که به کشاورزان برای کشت ارائه می‌شود محصولات تولیدی آن‌ها را بخرد.

جعفری گفت: در حوزه کشاورزی از سال‌های گذشته تاکنون اقدامات اشتباهی انجام گرفته که با توجه به کاهش شدید منابع آب در کشور، می‌طلبد تا هرچه سریع‌تر رویه اشتباه گذشته اصلاح و روند درستی در پیش گرفته شود.

او، تغییر الگوی کشت را از مهمترین راهکار‌های برون‌رفت از شرایط بحران آب دانست و گفت: برای اجرای این برنامه باید از یک سو دولت با خرید تضمینی محصولات کشاورزی، کشاورزان را کمک دهد و از سوی دیگر خود بهره‌برداران نیز از روش‌های نوین آبیاری بهره‌گیری کنند.

جعفری گفت: در همین راستا سند آمایش سرزمینی الگوی کشت کشاورزی نیاز داریم تا در مناطق مختلف متناسب با اقلیم و منابع آبی همان مناطق کشاورزی انجام گیرد.

رییس کمیته آب کمیسیون کشاورزی، آب و منایع طبیعی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: ۱۳۰ میلیارد مترمکعب مخازن آب شیرین در کشور وجود داشت که تمامی آن برداشت شده و با فرونشست زمین روبرو هستیم و آبخوان‌ها تخلیه شده است.

جعفری با تاکید بر توسعه کشت گلخانه‌ای در استان و کشور، افزود: در کشت گلخانه‌ای در مقایسه با سایر کشت‌ها می‌توان با مصرف ۱۰ درصد آب،۸۰ درصد محصول برداشت کرد.

او گفت: در همین راستا در شهرستان بروجن مقرر شده تا پنج واحد بزرگ گلخانه در مناطقی از بلداجی، نقنه، فرادنبه و گندمان ایجاد شود که با ۲ مشکل تامین گاز و تسهیلات روبروست که درصدد رفع آن هستیم.

اما امروز دیگر زنگ خطر به صدا درآمده و مشکلاتی، چون موضوع آلودگی هوا، فرونشست، کاهش ذخیره های سد و مشکل شرب، بر روی دوش همه ما سنگینی می‌کند و به نظر می‌رسد باید برای این مشکل راهکاری جدی در دستور کار قرار داد.

به گفته متخصصان و کارشناسان حوزه آب، در صورت وجود عزمی جدی در اقدامات چاره‌جویانه، امکان احیای رودخانه‌ها و بازگرداندن حیات و زندگی شهرمان امکان پذیر است.

گزارش از افسانه احمدی فارسانی

انتهای پیام/ف