وضعیت رودخانه‌های شمال کشور، محصول دست درازی کارگاه‌های سنگ شکن
مستقر شدن کارگاه‌های سنگ شکن در نزدیکی رودخانه‌ها طی سالیان متمادی زمینه ساز برداشت غیرمجازشن و ماسه و تخریب بستر رودخانه‌ها شده است.
باشگاه خبرنگاران جوان گرگان - مدتی است رودخانه ها در گلستان دچار تغییرات و ناپایداری‌هایی شده اند، از جمله این ناپایداری‌ها، تخریب کف بستر و دیواره‌های رودخانه‌ها است.
فرسایش دیواره رودخانه‌ها باعث بروز خسارت در زمین‌ها و سازه‌های مستقر در اطراف آن شده و حریم کاذبی برای رودخانه‌ها به وجود می‌آورد و به این ترتیب رفته رفته از پتانسیل زمین‌های قابل استفاده اطراف رودخانه‌ها کاسته می‌شود.
شاید بتوان نمونه‌ای از اثرات تخریب دیواره رودخانه‌ها را در رویشگاه و ذخیره گاه "سرو زربین" در کیلومتر ۶ جاده رامیان به شاهرود دید.
جایی که رودخانه "قره چای" به طول حدود ۲ کیلومتر از دل رویشگاه سرو زربین عبور می‌کند و سست بودن خاک دیواره‌های رودخانه موجب شده ریشه درختان هزار و ۵۰۰ سالهای که در مجاورت این رودخانه قرار دارند سست شود و در نهایت این درختان همیشه سبز یادگار عصر سوم زمین شناسی سقوط کنند.
یدالله رجبلو رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان رامیان در این باره گفت: حوزه آبخیز قره چای که رویشگاه سرو زربین در آن واقع شده است ۲۵ هزار هکتار وسعت دارد و طول رودخانه قره چای از ابتدا تا انتهای حوزه حدود ۱۸ کیلومتر است.
او ادامه داد: وسعتی که رودخانه قره چای از دل رویشگاه و ذخیره گاه سرو زربین عبور می‌کند حدود ۲ کیلومتر طول دارد و عمیق شدن بستر رودخانه و ریزش دیواره‌های آن بر اثر برداشت‌های بی رویه شن و ماسه طی ۲۰ الی ۳۰ سال اخیر حیات درختان سرو زربین را هم به خطر انداخته است.
رجبلو گفت: حدود ۵ سالی است که دیگر مجوزی برای برداشت شن و ماسه در این منطقه صادر نشده است، اما زخم برداشت‌های بی رویه همچنان پا برجاست و برای جلوگیری از تخریب بیشتر این دیواره‌ها لازم است برای رودخانه دیواره سازی و کف سازی انجام شود.
به سراغ شجاع شفیعی مدیر دفتر رودخانه‌ها وسواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان رفتیم تا از برنامه‌های این اداره درباره ساماندهی وضعیت رودخانه قره چای که از دل یکی از مهمترین رویشگاه‌های سرو کشور عبور می‌کند و هچنین وضعیت برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه‌های استان مطلع شویم.
شفیعی گفت: اگر بخواهیم برای این رودخانه دیواری با عرض یک متر و ارتفاع ۵ متر بسازیم حدود ۱۰ میلیون تومان هزینه دارد و دیواره سازی دو کیلومتری که از دل رویشگاه سرو زربین عبور می‌کند ۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
به گفته شفیعی چنانچه اعتباری برای دیواره سازی ازسوی فرمانداری یا استانداری در اختیار آب منطقه‌ای قرار داده شود شرکت آب منطقه‌ای برای کف بندی، کفسازی و دیوارسازی اقدام خواهد کرد.
او گفت: چنانچه بخواهیم عملیات مهندسی رودخانه را در کل این رودخانه اجرا کنیم حدود ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار لازم است تا هم دیواره سازی، کف بندی، تثبیت بستر در تمام نقاط رودخانه اجرا شود.
شفیعی گفت: طی سالهای اخیر برداشت شن و ماسه در رودخانه قره چای از محل پُل روستای باقر آباد به پایین دست ممنوع اعلام شده است مگر در قسمت‌های بالادست که سد‌های انحرافی وجود دارد و پشت این سد‌ها در اثر سیل رسوبات زیادی برجای مانده باشد.
وقتی صحبت از برداشت‌های بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها به میان می‌آید این سوال در ذهن تداعی می‌شود که نقش دستگاه‌های نظارتی برای حفاظت از این سرمایه‌های طبیعی چیست؟
مدیر دفتر رودخانه‌ها وسواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان در این باره گفت: قبل از صدور مجوز برای برداشت شن و ماسه، نقطه‌ای که شناسایی شده رسوبات مازاد در آنجا وجود دارد با دوربینی که دارای مختصات دقیق است نقشه برداری می‌کنیم، پس ازنقشه برداری مختصات محل نقشه برداری مشخص می‌شود و بنچ مارک در آن منطقه گذاشته می‌شود تا حدود برداشت شن و ماسه از این نقطه مشخص شود.
شفیعی ادامه داد: پس از پایان برداشت شن و ماسه مجددا از محل نقشه برداری ثانویه انجام می‌شود و اگر آن شرکت بیش از حجم مشخص شده برداشت کرده باشد قابل تشخیص است.
او گفت: ناظران به صورت هفتگی از محل برداشت شن و ماسه که مجوز آن صادر شده است بازدید میکنند و گزارش می‌دهند.
شفیعی مدعی است تخریب بستر رودخانه‌ها ماحصل برداشت‌های بی رویه شن و ماسه از حدود ۴۰ الی ۵۰ سال پیش است و سیاست گذاری‌های نادرست طی این سال‌ها موجب پیدایش وضع موجود شده است.
او گفت: مجوز فعالیت کارگاه‌های سنگ شکن را به شهرداری‌ها داده اند، اما برایشان محلی تعریف نشده که بار موردنیازشان را برداشت کنند، این محل اولیه برای تامین نیاز کارگاه‌ها معادن کوهی هستند.
شفیعی می گوید: نتیجه چنین تصمیم گیری‌هایی این می‌شود که کارگاه‌های سنگ شکن شهرداری‌ها برای رسیدن به درآمد بستر رودخانه‌ها را از شن وماسه خالی میکنند و ما در آب منطقه‌ای باید چندین برابر انرژی و توان بگذاریم تا با دریافت اعتبار از دولت و مهندسی رودخانه خسارت‌هایی که به مرور زمان به بستر و دیواره رودخانه وارد شده است را ترمیم کنیم.
او گفت: مستقر شدن کارگاه‌های سنگ شکن در نزدیکی رودخانه‌ها شاید از دید مهندسی رودخانه اشتباه و ممکن است از نظر مدیریت شهری صحیح باشد و برای شهر‌ها منفعت‌هایی را به همراه داشته باشد، اما تحلیل خوبی در زمان اجازه استقرار این کارگاه‌ها در کنار رودخانه‌ها نشده است.
شفیعی گفت: اگر راننده لودر شهرداری از نقطه‌ای شبانه برداشت شن و ماسه داشته باشد ما در آب منطقه‌ای زمانی متوجه این موضوع می‌شویم که کار تمام شده است چراکه این ظرفیت وجود ندارد برای تمام نقاطی که قابلیت برداشت شن و ماسه وجود دارد نگهبانی گذاشته شود تا از بروز این تخلفات جلوگیری شود.
او گفت: در سطح استان ۸۰ کارگاه سنگ شکن در نزدیکی رودخانه‌ها قرار دارند و پراکندگی این دستگاه‌ها زیاد است، موضوع قابل تامل این است که هرنقطه‌ای که این کارگاه‌های سنگ شکن مستقر شده اند رودخانه‌ها وضعیت بحرانی به خود گرفته اند.
مدیر دفتر رودخانه‌ها وسواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان گفت: با این برداشت‌های بی رویه ما در حوزه رودخانه‌ها خسارت زده شده ایم و لازم است استقرار کارگاه‌های سنگ شکن در مجاورت رودخانه‌ها باری دیگر مورد بررسی قرار گیرد چرا که اگر این اتفاق رخ ندهد دود این مشکلات به چشم منابع طبیعی کشور می‌رود و بستر رودخانه‌ها در جریان جاری شدن سیلاب آسیب می‌بینند.
شفیعی گفت: چند سالی است که برای برداشت شن و ماسه ازرودخانه‌ها مقاومت می‌کنیم ومجوزی صادر نمی‌کنیم و نتیجه این مقاومت‌ها این شده که کارگاه هابه سمت برداشت از زمین‌ها و کوه‌ها رفته اند.
تبعات برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه چیست؟
شفیعی گفت: وقتی عمق رودخانه بر اثر برداشت شن و ماسه بیشتر می شود خسارت به مردم، منابع زیر زمینی و زیرساخت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
او ادامه داد: یکی از وظایف رودخانه این است که به تغزیه سفره‌های آب زیرزمینی کمک کند، اما تخریب بستر رودخانه موجب می‌شود این بستر به عنوان زهکش عمل کند و آب‌های زیرزمینی را به سمت خودش جذب کند.
مدیر دفتر رودخانه‌ها وسواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان گفت: برای اینکه این رودخانه‌ها را به جریان طبیعی خودشان برگردانیم باید کف رودخانه ۳ الی ۴ مترکف سازی شود و بالا بیاید تا بتواند سفره‌های زیرزمینی را تغذیه کند.
برخی کارشناسان معتقدند برداشت بی‌رویه شن و ماسه شاید اثر مستقیمی در وقوع سیل نداشته باشد و عامل اصلی سیلاب نباشد، اما می‌تواند یکی از عوامل تشدیدکننده سیلاب معرفی شود چراکه در سالهای اخیر رژیم بارش‌ها در گلستان تغییر کرده و رگباری شده است و همین امر خطر وقوع سیل در تمام فصول سال را افزایش می‌دهد.
گزارش از مونا محمد قاسمی
انتهای پیام/ق
