باشگاه خبرنگاران جوان بجنورد - نرخ بالای رشد جمعیت از یک سو و کاهش وسعت اراضی حاصلخیز به دلیل توسعه روز افزون شهر‌ها و مناطق صنعتی از سوی دیگر، ضرورت استفاده بهینه از امکانات موجود را بیش از پیش می‌نماید.

بطور کلی افزایش تولید محصولات کشاورزی به دو طریق میسر است، یکی از طریق افزایش سطح زیر کشت و دیگری افزایش عملکرد محصول در واحد سطح. روش اول بنابر دلیل فوق الذکر قابل اجرا نیست، لذا بایستی با استفاده از تکنولوژی‌های جدید نسبت به افزایش میزان تولید در واحد سطح اقدام کرد.

گلخانه یکی از راه حل‌های مُدرن برای مبارزه با سرما، گرما و کم آبی است و در بسیاری از کشور‌های قطبی یا کشور‌های استوایی که دارای آب و هوای سرد یا گرم هستند و یا با مشکل کم آبی رو به رو هستند، احداث گلخانه می‌تواند بهترین گزینه برای تولید میوه و سبزیجات در این مناطق باشد.

با توجه به نیاز روزافزون بازار، چه از نظر تولید گل و گیاهان زینتی و چه از نظر سبزیجات و صیفی جات خارج از فصل این روش تولید و کشت، امروزه به یکی از سود آورترین بخش‌های کشاورزی تبدیل شده.

تولید صیفی جات گلخانه‌ای یکی از مصادیق تولید بیشتر در سطح کمتر است. اجرای این طرح به عنوان یک فعالیت تولیدی، ضمن اینکه گامی به سوی خود اتکایی کشور در محصولات کشاورزی به شمار می‌رود، می‌تواند تأمین کننده نیاز صنایع تبدیلی و بازار مصرف بوده و بسترساز اشتغال به کار نیرو‌های متخصص (خصوصاً در علوم کشاورزی) و فاقد تخصص شود.

شرایط آب و خاک ایران مستعد کاشت محصولاتی همچون خیار، گوجه فرنگی، فلفل، توت فرنگی و صیفی‌جات به این صورت است که بسته به اقلیم و شرایط خاک هر منطقه شرایط کشت گلخانه‌ای را در کشور فراهم آورده است.

کشت گلخانه‌ای علاوه بر کاهش مصرف آب که از مسائل مهم کشور است، باعث افزایش تولید در واحد سطح (۱۰ برابر فضای آزاد) می‌شود و امکان تولید بیش از یک محصول در سال، استفاده از اراضی غیرقابل کشت با سیستم‌های نوین مانند هیدروپونیک و عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی را فراهم می‌سازد، همچنین افزایش کیفیت محصول تولیدی با کنترل دقیق و بهتر آفات و بیماری‌ها و کاهش مصرف سموم، تنظیم برنامه کشت مطابق با نیاز بازار و افزایش صادرات از مزایای کشت گلخانه‌ای است.

داستان توسعه و پیشرفت کشاورزی در کشور‌های توسعه یافته پر از درس‌هایی است که جهان باید فرا گیرد. کشور‌هایی کوچک، با جمعیتی بسیار کمتراز کشور ما که در حال حاضر به دومین صادرکننده محصولات غذایی جهان تبدیل شده اند.

این روز‌ها در ایران نیز استفاده از دانش و فناوری در کشاورزی رونق گرفته و کشت سنتی جای خود را به کشاورزی مهندسی شده داده  اما تا رسیدن به مقصد نهایی راه بسیاری در پیش است. کشور ایران سال هاست که با مشکل کم آبی روبروست و کشاورزی‌های سنتی آن هم به شیوه غرقابی به مشکل کم آبی در ایران دامن زده.

استان خراسان شمالی هم از این قاعده مستثنی نیست و با بحران کم آبی دست و پنجه نرم می‌کند البته چندی است در عرصه کشاورزی نوین گام‌های مثبت و رو به جلو برداشته.

ایران کشوری بسیار غنی از منابع خاک در حوزه‌ی کشاورزی است. 

از ارزشمندی خاک ایران همین بس که چشم طمع بسیاری در آن سوی مرز‌ها در انتظار است؛ بنا به گفته کارشناسان، جنس خاک کشور‌های عربی به ویژه حاشیه نشینان خلیج‌فارس ماسه‌ای و آهکی است که امکان رویش هیچ گیاه و حتی فضای سبز در آن وجود ندارد؛ بنابراین آن‌ها همواره به دنبال راهکاری برای ایجاد فضای سبز و تولید محصولات کشاورزی هستند و به این دلیل خواهان خاک غنی از نظر مواد آلی و حاصلخیز برای کشت و زرع ایران هستند.

همین موضوع من را به فکر فرو داشت که وقتی سرزمین ما خاک مناسبی برای کشاورزی دارد، چه نیاز به کشاورزی بدون خاک؟

در این منطقه مشکل اصلی کم آبی و خشکسالی است که باید با دانش نوین و فناوری‌های جدید بر این معضل غلبه کرد و راهکاری برای صرفه جویی در مصرف آب در حوزه کشاورزی ارائه داد.

احداث گلخانه آن هم با فناوری‌های به روز گام موثری در این مسیر به شمار می‌رود 

در این فناوری‌ها با استفاده از سنسور‌های حساس، در مصرف آب برخی از محصولات کلیدی تا ۹۰ درصد صرفه جویی می‌شود و این پیروزی بزرگی در مبحث مبارزه با کم آبی است.

صدای دُهُل از دور، اینبار واقعا خوش است

شاید کشور هلند را باید یکی از موفق‌ترین کشور‌ها در عرصه کشاورزی نوین دانست که تهدید نداشتن خاک را با فناوری پر می‌کند و هم اکنون یکی از قدرت‌های جهان در حوزه کشاورزی به شمار می‌رود.

هلند کشوری است که تقریباً از تمامی منابع سرزمینی و خاک که برای کشاورزی در مقیاس بزرگ لازم دارد محروم است.

این کشور با تمام فقری که در زمینه خاک کشاورزی دارد در حال حاضر دومین صادرکننده محصولات کشاورزی بعد از آمریکا است و درعین حال بزرگترین صادرکننده گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز و دومین صادرکننده سبزیجات در دنیا است، همچنین یک سوم تجارت جهانی دانه‌های سبزیجات خوراکی نیز از هلند سرچشمه می‌گیرد.

این موفقیت‌ها فقط در ۹۴ کیلومترمربع، گلخانه به دست آمده است. در مقایسه باید گفت؛ مساحت شهر تهران ۷۳۰ کیلومترمربع است.

راز موفقیت هلند استفاده از تکنولوژی‌های برتر و گلخانه‌های پیشرفته کشاورزی است. این تکنولوژی‌ها برداشت در سطح هکتار را به شدت افزایش داده.

در هلند ۱۵ نوع گوجه فرنگی با ارتفاع ۶ متر پرورش داده می‌شوند که ریشه آن‌ها نه در خاک بلکه در محلول‌های مغذی قرار دارد.

هلند به طور کامل استفاده از آفت کش‌های شیمیایی را کنار گذاشته است. همچنین در عرصه پرورش طیور و از سال ۲۰۰۹، مرغداران و دامداران استفاده از آنتی بیوتیک را حدود ۶۰ درصد کاهش داده اند.

کشاورزان برای تنظیم دمای گلخانه‌ها از انرژی زمین گرمایی (geothermal) استفاده میکنند این نکته بسیار قابل توجه است؛ افزایش دانش و آگاهی کشاورزان تا چه اندازه می‌تواند موثر باشد و جز زیرساخت‌های اولیه در مسیر توسعه و ارتقا کشاورزی نوین به حساب می‌آید.

در هلند به جهت محرومیت از خاک طبیعی کشاورزی هیدروپونیک رواج دارد؛ در این نوع کشاورزی محصولات بدون خاک و با استفاده از محلول‌های مغذی رشد میکنند و مصرف آب و هزینه‌ها هم به شدت کاهش می‌یابد.

هلند رتبه دوم صادرات محصولات کشاورزی و عنوان بزرگترین تولیدکننده‌ی سیب زمینی در جهان را در اختیار دارد؛ اما چگونه این کشور کوچک و کم خاک به چنین جایگاه بالایی دست پیداکرده است؟ و سوال دیگر اینکه این کشور چگونه توانسته در یک رقابت جهانی به مقامی برتر از دیگر کشور‌ها دست یابد؟

صاحبنظران می‌گویند این جایگاه حاصل ترکیبی کارآمد از همکاری و همفکری میان مراکز علمی شرکت‌های تولیدکننده و کشاورزان است البته رابطه بلاواسطه و سازماندهی شده میان این سه نهاد شرط لازم بوده تحقیقات و نتایج آن در قفسه‌ها و گنجه‌های مؤسسات تحقیقاتی و علمی باقی نمی‌ماند و بلافاصله به دست کشاورزان میرسد و چه بسا در فرایند تحقیق خود کشاورزان به نوعی حضور دارند.

کشاورزی هوشمند و تغذیه پایدار

در ادامه این گزارش به سراغ آقای عفتی مدیرباغبانی استان رفتم.

آقای عفتی می‌گوید:در حال حاضر احداث گلخانه در استان با استقبال خوبی از سوی کشاورزان روبرو شده؛ هم اکنون ۳۳۹ واحد گلخانه در استان فعالیت می‌کند که از این تعداد ۱۰ واحد گلخانه هیدروپونیک است و پرورش انواع محصولات کشاورزی بویژه صیفی جات را در دستور کار دارند.

از واحد‌های گلخانه‌ای هیدروپونیک ۳ مورد در فاروج، ۲ واحد در اسفراین، ۳ واحد گلخانه‌ی هیدروپونیک در مانه و سملقان و در شهرستان‌های بجنورد و شیروان هر کدام یک واحد گلخانه‌ی هیدروپونیک فعال است.

در این گلخانه‌ها بطور میانگین ۱۰ تا ۱۵ نفر بطور مستقیم یا غیرمستقیم مشغول به کار هستند.

به گفته‌ی آقای عفتی محصولاتی از جمله توت فرنگی، خیار، فلفل، گوجه فرنگی و نشاء در گلخانه‌های استان تولید می‌شود.

آقای عفتی می گوید:احداث گلخانه از سوی کشاورزانی که به سبک سنتی کشت و برداشت انجام می‌دهند و فضایی را برای گذران زمستان به گلخانه اختصاص می‌دهند، در این موارد هوشمند سازی خیلی رعایت نمی‌شود، اما در احداث گلخانه‌های بزرگ بویژه در شهرک‌های گلخانه‌ای استان زیرساخت‌ها، دانش و تکنولوژی برای احداث گلخانه‌های هوشمند فراهم است.

او در خصوص احداث گلخانه‌های هوشمند (هیدروپونیک) می‌گوید:گلخانه‌های هیدروپونیک گلخانه‌هایی هستند که با تکنولوژی و دانش روز توانسته مصرف آب را تا حد زیادی کاهش دهد و همچنین نبود خاک غنی کشاورزی را جبران کند.

آقای عفتی معتقد است خاک محیطی زنده و طبیعی است که تمام مواد مغذی و مورد نیاز برای رشد گیاه را دارد؛ خاک ما نیز حاصلخیز و کاملا مطلوب برای کشاورزی است بنابراین جز برای مواقع ضرور استفاده از بستر هیدروپونیک ضرورتی ندارد

البته نباید فراموش کرد بستر خاک طبیعی برای کشاورزی، بسیار مستعد آفات و بیماری‌های گوناگون برای گیاهان است که مدیریت و کنترل آن تا حد زیادی نیازمند استفاده از کود و سم شیمیایی است؛ این مورد در گلخانه‌های بوپژه بستر‌های هیدروپونیک به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد و یا در صورت بروز به سرعت کنترل می‌شود.

استفاده از تکنولوژ‌های نوین در عرصه کشاورزی هم باید براساس نیاز جامعه باشد که صرفه جویی ۹۰ درصدی در مصرف آب از آن جمله است، همچنین کشاورزی هوشمند و مهندسی شده تغذیه پایدار را نوید می‌دهد.

شهرک‌های گلخانه‌ای نویدبخش کشاورزی نوین

خراسان شمالی در ایجاد مجتمع شرکت شهرک‌های گلخانه‌ای در کشور جایگاه ۱۷ را دارد.

تمامی زیر ساخت‌های مورد نیاز برای واگذاری شهرک‌های گلخانه‌ای به متقاضیان و سرمایه گذاران بخش خصوصی ایجاد شده . 

هم اینک یک شهرک گلخانه‌ای در مانه و سملقان، ۲ شهرک در شیروان و یک شهرک در اسفراین وجود دارد آماده انجام فعالیت‌های کشاورزی است.

شهرک امام رضا (ع) با مساحت ۳۳۵ هکتار فضای بسیار مناسبی برای فعالیت‌های مختلف در بخش گلخانه‌ای است که ۶۰ قطعه برای واگذاری به سرمایه گذاران ایجاد شده بود که تاکنون ۲۱ قطعه تحویل داده شده و ۳۹ قطعه نیز آماده واگذاری است.

مساحت فضای آماده واگذاری به سرمایه گذاران در شهرک گلخانه‌ای امام رضا (ع) بیش از ۳۲ هکتار است که این فضا برای تمامی انوع گیاهان گلخانه‌ای مناسب است.

شهرک گلخانه‌ای اسفراین فضایی۵۰ هکتاری شامل ۴۴ قطعه است که برای واگذاری به سرمایه گذاران آماده است، اما انتقال آب به این مجموعه هنوز مشکلاتی دارد.

شهرک کشاورزی شیروان نیز که ۱۰۰ هکتار است؛ این فضا به سرمایه گذار تحویل شده است و اکنون فاز یک آن اجرایی و مابقی نیز در دست اجرا است.

شهرک قلعه چه شیروان نیز در ۲۰ قطعه به سرمایه گذاران واگذار شده است و به تولید رسیده.  

در مجموع در استان خراسان شمالی ۶ شرکت کشاورزی وجود دارد که از این تعداد ۲ مورد مربوط به مجتمع‌های دامپروری و چهار مجتمع شهرک‌های گلخانه‌ای است.

مساحت کل شرکت‌های کشاورزی ۵۷۵ هکتار است که از مجموع این میزان ۵۴۵ هکتار مربوط به شهرک‌های گلخانه‌ای و ۴۵ هکتار نیز مربوط به مجمتع‌های دامپروری است.

ضعف استان در برندسازی

مدیر باغبانی استان گفت:علیرغم اینکه محصولات گلخانه‌ای استان صادرات محور و بسیار باکیفیت است، اما نبود برند سازی همچنین ضعف در پیگیری این موضوع گلخانه داران را مجبور به فروش داخلی می‌کند؛ محصولات صادراتی استان راهی استان‌های دیگر می‌شود و از آنجا با برند و برچسب ناآشنا به خارج از کشور صادر می‌شود.

آقای عفتی در خصوص ارگانیک بودن محصولات کشاورزی استان می‌گوید:خراسان شمالی یکی از استان‌های برتر در این زمینه است؛ نظارت مستمر و آموزش کشاورز از جمله برنامه‌های سازمان جهاد کشاورزی در این راستا است.

به گفته‌  آقای عفتی در گلخانه‌های ۳ هزار متری به بالا یک مسئول فنی تمام وقت و اتاق کنترل کیفیت وجود دارد که میزان کود و سم برطبق استاندارد‌های اعلام شده و زیرنظر مسئول فنی استفاده می‌شود.

سطح اراضی کشاورزی و بایر خراسان شمالی ۴۰۰ هزار هکتار است، کل اراضی استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار است که اکنون ۱۳ درصد از این سطح به بخش کشاورزی اختصاص دارد و ۸۷ درصد نیز اراضی غیرکشاورزی است.

امروزه اهمیت مصرف میوه و سبزی‌های تازه بر سلامت انسان بر کسی پوشیده نیست و به همین دلیل تمایل به استفاده از این گروه مواد غذایی در سراسر جهان افزایش یافته است.

پیشروی به سمت کشاورزی مدرن امروزه به یک سیاست مهم برای کشور تبدیل شده است، زیراکه با رشد جمعیت و افزایش و تنوع مصرف غذا و همچنین محدودیت در منابع آب و خاک دیگر تکیه به کشاورزی سنتی توجیه ندارد و ارتقای بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها و افزایش تولید و در اختیار گرفتن بازار‌های خارجی می‌طلبد که کشور‌ها به سمت کشاورزی مدرن و پیشرفته پیش بروند.

تولیدات گلخانه‌ای به عنوان یکی از بخش‌های مهم کشاورزی و به منظور بهره‌گیری از حداقل منابع تولید و محصول درآمد کافی برای تولیدکنندگان مطرح است.

افزایش بهره وری منابع و عوامل تولید کشاورزی به ویژه آب، افزایش کمی و کیفی تولیدات گلخانه ای، افزایش صادرات محصولات گلخانه‌ای و ایجاد اشتغال پایدار از دیگر اهداف گسترش گلخانه‌ها است.

نویسنده گزارش اکرم دانش طلب

انتهای پیام/د