باشگاه خبرنگاران جوان - فردا ۵اسفند، هشتصد و بیست و یکمین سالروز تولد خواجه نصیرالدین‌طوسی است. او که فیلسوف، ریاضیدان، منجم، پزشک و معمار دوره ایلخانان بوده بانی بنا‌های مهندسی‌ساز مشهوری نظیر رصدخانه مراغه بود و از این رو زادروز او در تقویم ملی «روزمهندس» نامیده شده است.

در این نوشتار ۸ نمونه از ابرسازه‌های مهندسی از عصر باستان تا دوران اسلامی و معاصر را معرفی کرده‌ایم. گذشته از این ۸ بنا و به‌ویژه رصدخانه مراغه که امروزه بقایای محدودی از آن به‌جا مانده، بسیاری از سازه‌های عظیم مهندسی‌ساز نظیر آسباد‌های نشتیفان، بادگیر چپقی کرمان، زیگورات چغازنبیل، گنبد سلطانیه، گنبد قلعه‌دختر فیروزآباد، گنبد قابوس، پل گاومیشان در مرز ایلام و لرستان، فرهاد تراش بیستون، کانال تِرِنُه هرمزگان، غار سنگ‌تراشان جهرم، پل قلعه حاتم بروجرد، شهر زیرزمینی نوش‌آباد، برج آزادی و پل طبیعت و... نیز می‌توانستند در این فهرست قرار بگیرند.

۸بنای منتخب در این فهرست با این شروط انتخاب شده‌اند که در محدوده مرز‌های ایران امروز باشند، با گذشت اعصار هنوز برقرار و در حال کار بوده، از دوران باستان تا دوران معاصر را شامل شوند و فراتر از ارزش‌های معماری و هنری، نماد مهندسی و محاسبات فنی در دوران خود به شمار بروند. از این رو آنچه می‌بینید حاصل جمع‌بندی ما از ۸ ابر سازه مهندسی ایران در تحریریه گروه دانش جام‌جم است.

سد کرخه

سد کرخه ششمین سد طویل خاکی جهان و بزرگ‌ترین سد خاکی در خاورمیانه است که روی رودخانه کرخه در بخش الوار گرمسیری شهرستان اندیمشک در استان خوزستان احداث شده است. ساخت این سد با طراحی و اجرای داخلی، نخستین تجربه مدیریت پروژه کلان در صنعت سدسازی بوده و با تاجی به‌طول ۳۰۳۰متر و ارتفاع ۱۲۷متر از لحاظ حجم بدنه، بزرگ‌ترین سد تاریخ ایران است و با حجم مخزنی به میزان ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب، بزرگ‌ترین دریاچه مصنوعی ایران را پدیدآورده است. تأمین و تنظیم آب جهت آبیاری ۳۲۰هزار هکتار از اراضی پایین‌دست، تولید انرژی برقابی به میزان ۹۳۴ گیگا وات ساعت در سال و کنترل سیل‌های مخرب رودخانه و جلوگیری از خسارات ناشی از آن از مهم‌ترین هدف‌های ساخت سد کرخه بوده است.

تخت جمشید

تخت‌جمشید را می‌توان شاخص‌ترین بنای باستانی در ایران در نظر گرفت که از ظرافت‌های مهندسی و معماری خاصی در طراحی آن بهره گرفته شده و از آثار  به ثبت‌رسیده در فهرست میراث‌جهانی یونسکو است. مجموعه تخت‌جمشید روی سکوی سنگی که ارتفاع آن بین ۸تا۱۸متر بالاتر از سطح جلگه مرودشت است، ساخته شده است. طول تخت‌جمشید برابر با طول آکروپولیس در آتن بوده، اما عرض آن ۴تا۵ برابر آکروپولیس است.

یکی از ظرافت‌های مهندسی و معماری در تخت‌جمشید، رعایت نسبت ارتفاع سر در‌ها به عرض آن‌ها و همچنین نسبت ارتفاع ستون‌ها به فاصله بین دو ستون است که از نسبت طلایی در هندسه پیروی می‌کند. در برخی قسمت‌های تخت‌جمشید برای روی هم گذاشتن سنگ‌ها ملاتی به کار برده نمی‌شد و دو سطح بر هم چسبیده را چنان می‌تراشیده‌اند که صاف می‌شده و به‌خوبی روی یک دیگر سوار می‌شدند. معماری تخت‌جمشید به‌دلیل استفاده از ستون‌های چوبی مورد‌توجه است. معماران تخت‌جمشید فقط زمانی از سنگ استفاده کرده‌اند که بزرگ‌ترین سرو‌های لبنان یا ساج‌های هند، مقاومت لازم برای تحمل سقف را نداشته‌اند. این در حالی است که ته ستون‌ها و سر ستون‌ها از سنگ است.

سازه‌های آبی شوشتر

برخی کارشناسان، سازه‌های آبی شوشتر را که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده، بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی دنیا پیش از انقلاب صنعتی دانسته‌اند و می‌توان آن را موزه زنده صنعت آب ایران باستان دانست؛ سامانه آبیاری پیچیده‌ای که از دوره هخامنشیان تا ساسانیان ساخته شده بود. مهندسان ایران‌باستان با استفاده از طراحی مهندسی، مجموعه‌ای به هم پیوسته از پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب را ساخته بودند تا بهره بیشتری از آب نصیب‌شان شود. بستن مسیر رودخانه کارون همزمان با احداث پل روی رودخانه‌ای که عرض آن بیشتر از دو متر است و بعد از آن مهار جریان آب و بالاآوردن سطح آب رودخانه و روانه‌سازی آن به سوی زمین‌های کشاورزی، شگفتی کار مهندسان را نمایش می‌دهد. در این سازه‌ها می‌بینیم که آب پس از عبور از تونل‌ها به مجموعه هدایت‌شده و در کانال‌های متعدد جریان‌یافته و پس از گرداندن چرخ آسیاب‌ها به شکل آبشار‌هایی به محوطه حوضچه مانندی می‌ریزد که علاوه بر کاربری صنعتی در روز‌های کمبود آب مشکلات آبی مردم را بر‌طرف می‌کرده است.

قنات مون در اردستان

قنات مون در شهر اردستان استان اصفهان از قنات‌های مشهور کشور و ثبت‌شده در آثار میراث‌جهانی یونسکو، تنها قنات دوطبقه ایران و جهان است. شالوده این قنات مربوط به دوران اشکانیان است، اما قدمت سازه کنونی آن به ۸۰۰سال پیش برمی‌گردد. این قنات، آب را در دو طبقه انتقال می‌دهد بدون آن که آب یکی از طبقات به دیگری نفوذ کند و از این نظر از نمونه کار‌های جالب علم مهندسی در قدیم است که برای کاوش و حفر آن مقنیان ورزیده و با در نظر گرفتن شرایطی اقلیمی منطقه آن را ساخته‌اند. این قنات حدود ۴کیلومتر طول دارد و با عمق چاه اصلی ۳۱متری با میزان آبدهی ۶۰لیتر در ثانیه، آب آشامیدنی حدود ۲۰۰نفر از اهالی محله مون اردستان را تأمین می‌کند.

منارجنبان اصفهان

از معروف‌ترین ابنیه تاریخی و مهندسی‌ساز در اصفهان و ایران و بنای ساخته‌شده بر فراز مقبره عارفی به نام عمو عبدا... کارلادانی است. چیزی که باعث شهرت جهانی این بنای کوچک با عرض ۹متر و طول مناره‌های ۱ متر شده، تکان خوردن آن است. چنانکه گردشگران می‌بینند با تکان‌دادن یکی از مناره‌ها مناره دیگر و حتی کل ساختمان تکان می‌خورد. ایوان منارجنبان یکی از آثار تک‌ایوانی دوران ایلخانی است، اما شکل مناره‌ها نشان می‌دهد در اواخر دوره‌صفویه به ایوان اضافه شده است. دلیل حرکت این بنا مدت‌ها برای دانشمندان سؤال بوده است. منطقی‌ترین علتی که برای تکان‌خوردن مناره‌ها می‌تواند وجود داشته باشد، پدیده فیزیکی تشدید یا اثر دوپلر است، چون مناره‌ها سبک و کاملا مشابه هستند، تکان‌خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد. گفته می‌شود این ویژگی برای جلب‌توجه عموم به مقام والای عارف مدفون در آن و به انگیزه مقاوم‌سازی بنا در برابر تکان‌های ناشی از زمین‌لرزه در ساخت آن لحاظ شده است؛ وجه‌تمایز منارجنبان اصفهان با سایر مناره‌های متحرک جهان این است که گذشته از حرکت مناره‌ها سایر قسمت‌های بنا نیز تکان می‌خورد.

سدکریت طبس

سد کُریت در روستای چیروک از توابع طبس، سدی ۶۵۰ساله و از جنس سنگ و آجر و ساروج است و ۱۰۰متر ارتفاع دارد. این سد از کهن‌ترین سد‌های موجود در جهان بوده و با عرض کم به‌عنوان یکی از باریک‌ترین نمونه سد‌های جهان به‌شمار می‌رود. قوس این سد عامل استحکام آن است و به‌دلیل ارتفاعش تا یک‌قرن پیش بلندترین سد قوسی جهان در نظر گرفته می‌شد.

آزادراه تهران- شمال

بحث بر سر باید و نباید‌های ساخت آزادراه تهران‌- شمال از منظر راهسازی و محیط‌زیست فراوان و بی‌پایان است. همچنین طولانی‌شدن زمان احداث این آزادراه و حاشیه‌های آن نیز ظاهرا پایانی ندارد. با این حال ویژگی‌های مهندسی این طرح عظیم را نباید در سایه حواشی آن نادیده گرفت. حفاری بلندترین تونل جاده‌ای کشور به نام تونل بلند تالون به طول ۴۹۷۰متر، رکورد اجرای بیشترین حجم عملیات حفاری تونل‌ها در زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشور، رکورد اجرای بیشترین حجم لاینینگ تونل‌ها به‌طور همزمان، اجرای دیوار‌های شیت پایل (شمع پایه) به طول ۵/۲کیلومتر، اجرای چند رشته تونل به صورت ترکیبی دو قوسی و مجزا به‌طور همزمان، اجرای سقف‌دوم برای سیستم تهویه و اطفای‌حریق در تونل تالون، طراحی معماری و منظرآرایی مسیر آزادراه با استفاده از تجربیات مشاوران داخلی و خارجی، بهره‌گیری از سامانه تهویه نیمه عرضی در تونل تالون، بهره‌مندی ازسامانه گردآوری، نظارت، پردازش و کنترل هوشمند اطلاعات در کل مسیر از دستاورد‌های مهندسان این طرح است.

بازار بزرگ ایران

بازار بزرگ ایران موسوم به «ایران‌مال» یکی از پنج مال برتر جهان و جزو عظیم‌ترین پروژه‌های تجاری، فرهنگی و اجتماعی است که بین دو کلانشهر تهران و کرج و در زمینی به مساحت ۳۱۷هزار مترمربع ساخته شده است. بنا به اطلاعات ارائه‌شده در وبگاه این طرح، زیربنای کل این سازه عظیم یک میلیون و ۶۶۹هزار و ۵۰۴مترمربع است که تاکنون حدود یک میلیون و ۳۵۰هزار مترمربع آن ساخته شده است. در این مجموعه تجاری دو هتل پنج‌ستاره، ۲۰۰رستوران و کافی‌شاپ، ۱۲سالن سینما با ظرفیت ۱۸۰۰نفر، پیست پاتیناژ، مجموعه استخر و اسپا، سالن‌های اسکواش، سالن آمادگی جسمانی، جاده تندرستی، بولینگ و همچنین یک ورزشگاه چندمنظوره نیز ساخته شده است. بیش از ۷۰۰واحد تجاری در این مجموعه طراحی‌شده و اگر در هر فروشگاه فقط پنج‌دقیقه وقت بگذارید، برای سر زدن به تمام فروشگاه‌های بازار بزرگ ایران‌مال باید سه روز کامل قدم بزنید. بازار بزرگ ایران در سه سال متوالی از سوی موسسه ارزیابی‌کننده مجموعه‌های تجاری جهان (RLI) به‌عنوان شاخص‌ترین مجتمع تجاری و چندمنظوره خاورمیانه انتخاب‌شده و سال‌۲۰۱۷ جایزه برترین مال جهان را از نظر ابعاد و فضا‌های خدماتی، فرهنگی و تفریحی از RLI دریافت کرده است.

منبع: جام جم

انتهای پیام/