«نهضت تولید علم» مورد تأکید رهبر انقلاب چگونه رخ می‌دهد؟
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمایشات عدیده‌ای در رابطه با جنبش و نهضت تولید علم، ایراد کردند، در مطلب زیر به مرور بخشی از آن پرداخته ایم.
باشگاه خبرنگاران جوان - یکی از مهم‌ترین تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی در طول زندگی و بالاخص در دهه‌های اخیر لزوم اهمیت علم و نهضت تولید علم خطاب به جوانان، دانشگاهیان، نخبگان و ... بوده است.
از نگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیشرفت علمی، پایه و لازمه‌ی قطعی پیشرفت همه‌جانبه و اقتدار یک ملت است و تنها با دستیابی به قدرت و اقتدار است که می‌توان از هویت، حیثیت، استقلال و عزت یک ملت در مقابل زورگویان و مستکبرین حفاظت کرد و منافع ملی را حفظ کرد؛ لذا در ادامه برخی از لوازم تحقق این نهضت از دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی، مورد بررسی قرار گرفته است.
توصیه رهبری برای جبران عقب افتادگی از کاروان علم دنیا
«ما به دلایل مشخّصِ تاریخی از کاروان علم دنیا عقب افتاده‌ایم- این را نمی‌توانیم انکار کنیم؛ واقعیت‌ها پیش روی ماست- و این در حالی است که توانایی عالم شدن، تولید علم کردن و مرز‌های دانش را از آنچه هست، فراتر بردن، در میان ملت ما کاملًا وجود داشته است. این ظلم تاریخی به ما شده است.» رهبر انقلاب در بیانات خود در دیدار با اساتید دانشگاه شهید بهشتی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۲ علاوه بر طرح این موضوع، می‌فرمایند: «آنچه شما امروز از پیشرفت و گسترش علم، علاقه‌ی به علم و بالاخره مطرح شدن علم به عنوان یک مسأله‌ی اساسی در جامعه مشاهده می‌کنید، مربوط به بعد از انقلاب است. قبل از انقلاب، علم مهجور بود. دانشگاه بود، علما بودند؛ اما علم به معنای حقیقی کلمه، یکی از مسائل کشور محسوب نمی‌شد. در طول سال‌های متمادی همین‌طور بود و ملت ما از کاروان علم عقب افتاد.»
بیشتربخوانید
ایشان در خصوص اینکه راهکار برون‌رفت از این مسئله چیست، ادامه می‌دهند: «ما اکنون می‌خواهیم این عقب‌ماندگی و این تأخیر تاریخی را به نحوی جبران کنیم. باید چه‌کار کنیم؟ اگر با نگاه و محاسبات عادّی بنگریم، می‌بینیم فاصله زیاد است. اتّفاقاً وسیله تحرّک آن‌ها هم سریع‌السّیرتر از وسیله تحرّک شماست؛ پس باید روز به روز فاصله زیادتر شود؛ ما محکوم به این هستیم. آیا این درست است؟ همان راهی که آن‌ها رفته‌اند، ما هم ادامه می‌دهیم و فکر می‌کنیم باید ادامه داد. می‌گوییم بالاخره آن‌ها از این راه رفته‌اند، ما هم باید برویم. راه پیموده‌شده‌ای است، اما فاصله آن‌ها با ما زیاد است.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از اواخر سال ۷۹ فرمایشات عدیده‌ای در رابطه با جنبش تولید علم، ایراد کردند که ناظر به این قضیه است و می‌فرمایند: «تولید علم یعنی رفتن از راه‌هایی که به نظر، راه‌های نارفته‌ای است. البته این به آن معنا نیست که ما راه‌هایی را که دیگران رفته‌اند، نرویم و به تجربه‌های دیگران بی‌اعتنایی کنیم؛ بلکه به این معناست که به فکر باشیم.»
ایشان در رابطه با ناشناخته‌های دنیای امروز که نیاز به شناخت بشر دارد نیز می‌فرمایند: «در این دنیای عظیم و در این طبیعت بزرگ، ناشناخته‌های فراوانی وجود دارد که دانش پیشرفته‌ی امروز هنوز به آن‌ها دست نیافته است. ناشناخته‌ها بسیار فراوان است و به گمان زیاد به‌مراتب بیشتر از چیز‌هایی است که بشر تاکنون به آن‌ها دست یافته است. باید دقّت کنیم، فکر کنیم و به دنبال کشف ناشناخته‌ها باشیم. باید همان استعدادی را که گفته شد و بنده هم می‌دانم مغز و فکر ایرانی آن را دارد، به کار بیندازیم. راه‌های میان‌بُر را پیدا کنیم و از بدعت و نوآوری در وادی علم، بیمناک نباشیم.»
مقام معظم رهبری ادامه می‌دهند: «این حرکت باید در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی ما به صورت انگیزه‌ای عام، امری مقدّس و یک عبادت تلقّی شود. همه‌ی رشته‌های علوم باید به این صورت درآید. ما باید این جرأت را داشته باشیم که فکر کنیم می‌توانیم نوآوری کنیم.»
قدرت و جرئت لازم و ملزوم همدیگر برای نوآوری علمی
یکی از مولفه‌های مدنظر رهبری، نوآوری علمی است به طوری که ایشان در بیانات خود در دیدار با دانشجویان و اساتید دانشگاه امیرکبیر ۹ اسفند ۱۳۷۹؛ راجع به این مهم می‌فرمایند: «هدف از تولید علم، فقط انتقال علم نیست؛ نوآوری علمی در درجه اول اهمیت است.»
یکی از وظایف مهم دانشگاه‌ها عبارت است از نواندیشی علمی. حضرت آیت الله خامنه‌ای در بیانات خود در دیدار با دانشجویان و اساتید دانشگاه امیرکبیر ۹ اسفند ۱۳۷۹ در این باره می‌فرمایند: «آنچه که برای یک محیط علمی و دانشگاهی وظیفه آرمانی محسوب می‌شود، این است که در زمینه مسائل علمی، نواندیش باشد. معنای واقعی تولید علم این است.»
ایشان در ادامه می‌فرمایند: «تولید علم، فقط انتقال علم نیست؛ نوآوری علمی در درجه‌ی اوّلِ اهمیت است. این را من از این جهت می‌گویم که باید یک فرهنگ بشود. این نواندیشی، فقط مخصوص اساتید نیست؛ مخاطب آن، دانشجویان و کلّ محیط علمی هم است. البته برای نوآوری علمی که در فرهنگ معارف اسلامی از آن به اجتهاد تعبیر می‌شود دو چیز لازم است: یکی قدرت علمی و دیگری جرأت علمی. البته قدرت علمی چیز مهمی است. هوش وافر، ذخیره علمیِ لازم و مجاهدت فراوان برای فراگیری، از عواملی است که برای به دست آمدن قدرت علمی، لازم است؛ اما این کافی نیست. کسانی که از قدرت علمی هم برخوردارند، اما ذخیره انباشته علمی آن‌ها هیچ جا کاربُرد ندارد؛ کاروان علم را جلو نمی‌برد و یک ملت را از لحاظ علمی به اعتلا نمی‌رساند؛ بنابراین جرأت علمی لازم است.»
لزوم دستیابی به خودکفایی در تولید علم بومی
دانش جدید، تقلیدی و ترجمه‌ای وارد کشور شد. رهبر انقلاب در بیانات خود در دیدار با جوانان استان اصفهان ۱۲ آبان ۱۳۸۰ راجع به این موضوع می‌فرمایند: «در دوران ورود دانش جدید به کشور ما، آنچه که وارد شد، عبارت بود از تقلید و ترجمه. البته منظورم ترجمه یک اثر ارزشمند نیست. منظورم فکر و ذائقه و روحیه ترجمه‌ای است؛ یعنی قدرت ابتکار را از یک ملت گرفتن؛ شجاعت حرف نو را از یک ملت گرفتن؛ همه‌اش توی سر او زدن؛ به او این‌طور تلقین کردن که اگر می‌خواهی به جایی برسی و آدم شوی، باید همان کاری را بکنی که غربی‌ها کردند و از آن سرسوزنی تخطّی نکنی! به مردم ما و محیط‌های علمی، این‌گونه یاد دادند.»
دانشگاه‌ها در زمینه مسائل علمی، نواندیش باشند
ایشان در ادامه می‌فرمایند: «اجازه ابتکار و نوآوری و خلاقیت علم را ندادند. علم و فکر را باید تولید کرد. این‌ها نه در علوم تجربی، نه در علوم انسانی و نه در علوم سیاسی و اجتماعی، برای آفرینش علمی میدان ندادند؛ لذا وضع این‌گونه است که امروز ملاحظه می‌کنید.»
ضرورت تولید علم در علوم پایه و علوم انسانی
علوم انسانی و علوم پایه که همراه با دانش جدید وارد کشور شد و در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود نیز نیاز به بومی سازی دارد. رهبر انقلاب در بیانات خود در دیدار با اساتید دانشگاه‌ها در ۸ آبان ۱۳۸۲ راجع به این موضوع می‌فرمایند: «مسأله تولید علم، فقط مربوط به علوم پایه، تجربی و ... نیست، بلکه شامل همه علوم و از جمله علوم انسانی است. ما بخصوص در زمینه علوم انسانی، برخلاف آنچه که انتظار می‌رفت و توقّع بود، حرکت متناسب و خوبی نکرده‌ایم، بلکه مفاهیم گوناگون مربوط به این علم را- چه در زمینه‌ی اقتصاد و چه در زمینه‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و سیاست- به شکل وحی مُنزل از مراکز و خاستگاه‌های غربی گرفته‌ایم و به صورت فرمول‌های تغییرنکردنی در ذهنمان جا داده‌ایم و بر اساس آن می‌خواهیم عمل و برنامه‌ی خودمان را تنظیم کنیم! گاهی که این فرمول‌ها جواب نمی‌دهد و خراب درمی‌آید، خودمان را ملامت می‌کنیم که ما درست به کار نگرفته‌ایم؛ درحالی‌که این روش، روشِ غلطی است.»
اهمیت سرمایه گذاری در زمینه علوم انسانی و علوم پایه از نظر رهبری اهمیت بسیار دارد. ایشان در بیاناتشان در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (ع) در ۲۹ دی ۱۳۸۴ در این باره می‌فرمایند: «باید روی این دو شاخه - دو شاخه اصلی؛ یعنی علوم انسانی و علوم پایه - در کشور، سرمایه‌گذاری فکری، علمی، پولی و تبلیغی بشود تا اینکه پیش بروند.»
حضرت آیت الله خامنه‌ای تحقیق و نوآوری را در علوم انسانی ضروری می‌دانند و می‌فرمایند: «ما در زمینه علوم انسانی احتیاج به تحقیق و نوآوری داریم. مواد و مفاهیم اساسی‌ای هم که بر اساس آن می‌توان حقوق، اقتصاد، سیاست و سایر بخش‌های اساسی علوم انسانی را شکل داد و تولید و فراوری کرد، به معنای حقیقی کلمه در فرهنگ عریق و عمیق اسلامی ما وجود دارد که باید از آن استفاده کنیم. البته در این قسمت، حوزه و استادان مؤمن و معتقد به اسلام می‌توانند با جستجو و تفحّص، نقش ایفا کنند. اینجا از آن جا‌هایی است که ما باید به تولید علم برسیم.»
ایشان البته دانش وارداتی را به طور کامل مردود نمی‌دانند و در بیاناتشان در ۲۷ خرداد ۱۳۸۳ در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌فرمایند: «از تجربه‌ها و دانش‌ها باید استفاده کرد، اما الگو و شیوه ومدل را باید کاملا ًبومی وخودی انتخاب کرد.»
سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه علم و فناوری چراغ راه آموزش عالی کشور
مقام معظم رهبری در تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۹۳ سیاست‌های کلی علم و فناوری (نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری) را که بخشی از شامل، جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان با تأکید بر؛ تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه پردازی، ارتقای جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام، توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادی؛ تحول و ارتقاء علوم انسانی بویژه تعمیق شناخت معارف دینی و مبانی انقلاب اسلامی با تقویت جایگاه و منزلت این علوم، جذب افراد مستعد و با انگیزه، اصلاح و بازنگری در متون، برنامه‌ها و روش‌های آموزشی و ارتقاء کمی و کیفی مراکز و فعالیت‌های پژوهشی مربوط، دستیابی به علوم و فناوری‌های پیشرفته با سیاستگذاری و برنامه ریزی ویژه را ابلاغ فرمودند.
بخش دیگری از این سیاست‌ها که بر تقویت عزم ملی و افزایش درک اجتماعی نسبت به اهمیت توسعه علم و فناوری تکیه دارد شامل، تقویت و گسترش گفتمان تولید علم و جنبش نرم‌افزاری در کشور، ارتقاء روحیه نشاط، امید، خودباوری، نوآوری نظام‌مند، شجاعت علمی و کار جمعی و وجدان کاری، تشکیل کرسی‌های نظریه پردازی و تقویت فرهنگ کسب و کار دانش‌بنیان و تبادل آراء و تضارب افکار، آزاداندیشی علمی، ارتقاء منزلت و بهبود معیشت استادان، محققان و دانش‌پژوهان و اشتغال دانش آموختگان، احیاء تاریخ علمی و فرهنگی مسلمانان و ایران و الگوسازی از مفاخر و چهره‌های موفق عرصه علم و فناوری، گسترش حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران و فعالیت‌های عرصه علم و فناوری. را نیز ابلاغ فرمودند و به تعبیری از دو دهه پیش چراغ راه آینده آموزش عالی کشور را بر افروختند لذا جا دارد دانشگاهیان در راستای تحقق بیانات رهبری در راستای نهضت تولید علم با جدیت گام بردارند.
منبع: آنا
انتهای پیام/
