اگر به بافت مرکزی و خیابان‌های مشهد در هسته مرکزی شهر سر بزنید یکی از مشکلات عمده غیر از ترافیک بحث پیاده رو‌ها است، در مرکز شهر و خیابان‌های اطراف حرم رضوی معمولا تردد جمعیت پیاده بیشتر است. 

اما پیاده رو‌ها ظرفیت تردد این حجم از افراد را ندارند همچنین مشکل دیگری که در بافت مرکزی مشهد بیشتر است این است که فضا‌های سبز کافی برای استراحت زائران و مجاوران وجود ندارد، وجود این مشکلات باعث شده است شهرداری مشهد طرحی به نام ره باغ را در اطراف حرم مطهر رضوی اجرا کند.

دسترسی آسان به ورودی‌های حرم  رضوی

به گفته  شهردار ثامن در گذشته ۴ ورودی اصلی به سمت حرم منور رضوی وجود داشت .این ورودی‌ها از سمت خیابان امام رضا (ع)، خیابان شیرازی، خیابان طبرسی و خیابان نواب صفوی بوده است، اما بر اساس طرح جدید این ورودی‌ها به ۸ مسیر افزایش یافته است. هر کدام از ره باغ ها به ورودی های حرم مطهر رضوی منتهی می شود. 

فرهاد حجازی گفت: در حاشیه این معابر علاوه بر فضای سبز و مبلمان، فضای مخصوص پیاده روی و ایستگاه‌هایی برای استفاده مسافران از حمل ونقل عمومی در نظر گرفته شده است.

 او گفت: این هشت ره باغ به اسامی بهشت نامگذاری شده است که  با ایجاد این هشت ره باغ زائران برای عزیمت به حرم مطهر رضوی از داخل فضای شهری به سمت حرم مطهر هدایت می‌شوند.

به گفته شهردار ثامن علت دیگر ایجاد این ره باغ‌ها برای تردد راحت‌تر معلولان است و  مسیر‌هایی برای تردد زائرانی که با ویلچیر حرکت می‌کنند ایجاد شده است.

حجازی گفت: ره باغ‌ها عرض نسبتا زیاد و در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ متر دارند و زائران و مسافران می‌توانند از این ره باغ‌ها به حرم مطهر بروند؛ همچنین در مواقع اضطراری ره باغ‌ها می‌توانند بهترین مسیر برای تخلیه زائران از حرم مطهر علاوه بر مسیر‌های قبلی باشند.

ره باغ رضوان از مسیرهای اصلی تشرف به حرم مطهر رضوی بود 

 شهردار منطقه ثامن گفت: نام ره باغ ها از اسامی بهشت گرفته شده است. این هشت ره باغ ها عبارتند از: ره باغ طوبی، رضوان، فردوس، نعیم، بهشت، سلام، جنان و پردیس. «ره باغ رضوان» از تقاطع بولوار رضوان و شارستان «ته پل محله» آغاز و به باغ رضوان و صحن رضوان «در ضلع شمالی حرم مطهر» منتهی می‌شود و از گذشته جزء یکی از اصلی‌ترین مسیر‌های تشرف شهروندان مشهدی به حرم مطهر بوده است.

حجازی گفت:  فضای این ره باغ دارای دو عنصر اصلی است و با توجه به این که منطقه ثامن جزء  یکی از مناطق قدیمی و هویتی شهر است و بخش زیادی از بافت‌های تاریخی در این منطقه واقع شده، در اجرای پروژه ره‌باغ رضوان نیز گذر تاریخی شهید آستانه‌پرست و همچنین مسجد صاحبکار به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد شهر حفظ شدند.

او  گفت:  برای اجرای  رویداد‌های مذهبی نیز یک مسیر اصلی برای تشرف به حرم و زیارت  در ره باغ رضوان  پیش‌بینی شده است علاوه بر این دو مسیر فرعی با فضای سبز و مبلمان شهری برای تردد اسان سالمندان ایجاد شده و واحد‌های تجاری خُرد مقیاس محلی نیز برای رفاه حال زائران و مجاوران پیش‌بینی شده است.

رفع نیاز زائران در زندگی شهری با ایجاد ره‌باغ‌ها

سروش باغبان، طراح و برنامه‌ریز شهری گفت: ره‌باغ‌ها در واقع فضا‌های عمومی هستند و بر همین اساس باید تمامی نیاز زائران را برطرف کنند.

او گفت: نقش و فعالیت ره‌باغ‌ها را نمی‌توانیم تعیین تکلیف کنیم، اما می‌توانیم فضایی را ایجاد کنیم که هر زائری که از این ره‌با‌غ‌ها برای رسیدن به حرم مطهر استفاد می‌کند، نیازش را با استفاده از امکانات دیده‌شده در ره‌باغ برطرف کند.

بیشتر بخوانید

• بهره‌برداری از ره‌باغ حضرت زهرا (س) پیرامون حرم رضوی

طراح و برنامه‌ریز شهری گفت: می‌توان در ره‌باغ‌ها فضایی برای درنگ، استراحت، زیارت و عبادت، اتراق زائران، گپ‌وگفت دوستانه، پخش نذری، حرکت دسته‌های مذهبی و هر نوع فعالیتی مطابق با شأن حرم مطهر رضوی ایجاد کرد.

باغبان گفت: تئاتر‌های مناسبتی و مذهبی خیابانی و اجرای سرود‌های مذهبی یکی از اقداماتی است که در اطراف حرم مطهر زیاد دیده می‌شود و می‌شود با در نظر گرفتن امکانات و شرایط به سمت ره‌باغ‌ها هدایت شوند. این موضوع حتی می‌تواند به کنترل ترافیک در ایام خاص نیز کمک کند. 

پیشینه و هویت تاریخی ره باغ ها 

رئیس هیئت‌مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ  گفت: مسیر‌هایی که اکنون به‌عنوان ره‌باغ در طرح نوسازی و بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر می‌بینیم، پیش از این خانه‌های قدیمی و فضا‌های فرهنگی و تاریخی بوده‌اند و این مسیر‌ها کمتر روی کوچه‌های قدیمی احداث شده‌اند و بر همین اساس باید برای ایده‌پردازی و خلاقیت، تمامی این فضا‌ها مدنظر قرار بگیرد.

ره باغ طوبی با سابقه قدیمی ترین روضه خوانی های مشهد

ره باغ طوبی هم اکنون به بهره برداری کامل رسیده است. ره باغ طوبی در خیابان ته پل محله قرار دارد. ته پل محله نام بولواری عریض در خیابان آیت الله شیرازی پنج است. ته پل محله یا تپل محله در گویش مشهدی ها بخشی از نوغان به‌حساب می‌آمده است. در سرگذشت ته‌پل‌محله بنا‌های هویتی زیادی دیده می‌شود که مسجد درخت توت با کتیبه‌ای معاصر با مسجد گوهرشاد، مسجد مروی‌ها با حدود ۲۰۰ سال قدمت و خانه حسین‌طلایی و موسوی‌نژاد بازمانده دوران قاجار همچنان سرپا هستند.

به گفته سلیمان نوری ره‌باغ طوبی یکی از ره‌باغ‌هایی است که به لحاظ چهارچوب فرهنگی بسیار غنی است. بخشی از ره‌باغ طوبی قدیمی‌ترین روضه‌خوانی‌های مشهد را در خود دارد. سابقه روضه‌خوانی در منزل حاج‌آقا بجنوردی، صدساله است و رهبر معظم انقلاب هم در سخنرانی از این منزل و مرحوم شیخ محمدتقی بجنوردی به نیکی یاد کردند.

او گفت: در  ره‌باغ طوبی تکیه‌ها و مساجد بسیاری وجود دارد و در محدوده آن منازل علمای بزرگ و صاحب‌نام، چون مرحومان آیات مدرس‌یزدی معروف به نهنگ‌العلما، مهدوی‌دامغانی، نهاوندی و ضیاء نیز به چشم می‌خورد. به‌طور کلی باید به این نکته دقت داشت که ره‌باغ طوبی فضایی مذهبی و علمایی دارد.

بیشتر بخوانید

• پروژه ره باغ رضوان ۶۳ درصد پیشرفت فیزیکی دارد
• بهره برداری از ۲ ره باغ جدید در مجاورت حرم مطهر رضوی تا پایان امسال
• برگزاری مسابقه طراحی ره باغ نعیم در مشهد

وجود فضاهای مردمی در مسیر ره باغ سلام و بهشت 

ره باغ‌های سلام و بهشت از خیابان شهید شوشتری ۹ آغاز می‌شود و به صحن نواب صفوی منتهی می‌شود.

رئیس هیئت‌مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ گفت:در مسیر ره‌باغ های سلام و بهشت فضا به گونه دیگری است. در مسیر این ۲ ره‌باغ خانه‌ها و بنا‌های تاریخی و قدیمی وجود دارند که به این دو  ره‌باغ بافتی فرهنگی و البته مردمی‌تر می‌دهند.

به گفته سلیمان نوری هر چقدر در ره‌باغ طوبی شاهد خانه‌های علما و بزرگان آن زمان شهر هستیم، در مسیر ۲ ره‌باغ سلام و بهشت خانه‌ها و بازار‌های محلی و مردمی را بیشتر می‌بینیم.

او گفت: در حاشیه ره‌باغ بهشت ما تکیه کرمانی‌ها را داریم که یک مجموعه فرهنگی کاملا زنده است و هرسال چه در محرم و صفر و چه در رمضان آیین‌های مذهبی مختلفی در آن برگزار می‌شود. به هنگام محرم در این تکیه قدیمی شاهد برگزاری آیین شبیه‌خوانی هستیم و اکنون این بنا تنها مجموعه‌ای از تکایا و حسینیه‌های قدیمی مشهد محسوب می‌شود که این آیین به‌صورت کامل در آن برگزار می‌شود.

به گفته  این خراسان پژوه در انتهای ره‌باغ سلام هم شاهد بنای تاریخی مذهبی پیرپالان‌دوز هستیم که نزد اهالی قدیم مشهد از اهمیت خاصی برخوردار است. 

در حاشیه این مسیر منبع آب قدیم مشهد را داریم که یگانه سازه آبی دوران پهلوی اول در مشهد است که به ثبت ملی رسیده است. دیگر بنای مهم این محدوده که باید در هنگام هر برنامه‌ریزی برای این ره‌باغ آن را در نظر داشت، حسینیه خبازان ارض اقدس است و البته نباید از خود کوچه سلام فراموش کرد که روزگاری بافت معماری آن به گونه‌ای بوده است که از در هر خانه‌ای بیرون می‌آمدید، به‌راحتی امکان دیدن گنبد و گلدسته بارگاه رضوی و سلام دادن به حضرت ثامن (ع) را داشتید.

ره باغ ها عامل ایجاد زندگی عمومی

ره باغ ها یکی از اتفاقات خوب در طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی، است که علاوه بر افزایش فضای سبز منطقه، نقش مؤثری در بهبود و تلطیف فضای شهری در اطراف بارگاه منور رضوی دارند. این ره‌باغ‌ها اصلی‌ترین سرمایه‌های عرصه عمومی در شهر هستند و می‌توانند زمینه‌های شکل‌گیری زندگی عمومی و حیات شهری معنوی زائران و مجاوران را فراهم کنند.

همانطور که اشاره کردیم ره باغ ها قرار است به احیای فضای پیاده مدار در شهر مشهد کمک کند.

فرزانه نزاکتی دکترای ارتباطات و پژوهشگر گفت: یکی از راه‌هایی که می‌تواند نشاط و شادابی شهروندان را تامین کند، افزایش تعاملات اجتماعی است. اهمیت به پیاده رو‌ها و زندگی پیاده مداری می‌تواند بخشی از نیاز به این نوع ارتباطات را تامین کند.

بیشتر کارکرد پیاده رو‌ها تاکنون به تعاملات اجتماعی تصادفی محدود بوده است، اما پیش بینی و خلق رویداد اجتماعی و ایجاد فرصت‌های مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی در فضای پیاده رو‌ها می‌تواند زمینه ساز ارتقاء حس تعلق و سرزندگی شهری باشد.

گزارش از مریم مزروعی