طی هفته های اخیر با حمله روسیه به اوکراین و به دنبال آن تحریم های آمریکا و اروپا علیه مسکو، تحولات جهانی به سرعت با پیچیدگی های زیادی مواجه شده است؛ به گونه ای که از یک طرف این تحولات در حالی که هنوز دنیا از تبعات ویروس کرونا و رکود ناشی از آن خارج نشده، اقتصاد جهانی و بهای انرژِی را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده و از طرف دیگر این نگرانی وجود دارد که سطح تنش ها در هفته های آتی افزایش یافته و دنیا شاهد وقوع یک جنگ جهانی دیگر باشد. علاوه بر این، مذاکرات مربوط به احیای توافق هسته ای در وین نیز از بحران اوکراین متأثر شده و افق روشنی برای آن وجود ندارد.

به منظور بررسی تحولات مربوط به تداوم جنگ روسیه، تاثیر آن بر اقتصاد جهانی و بازار انرژی، چالش های پیش روی غرب و روسیه، جایگزین های احتمالی بازار گاز و نفت، فرصت ها و چالش های پیش روی ایران برای ورود به بازار انرژی و چشم انداز تحولات آتی جهان با دکتر «وائل علام» تحلیلگر مسائل اقتصاد بین الملل و عضو جریان ملی آزاد لبنان گفتگو کرده ایم که در ادامه جزئیات این گفتگو را می خوانید:

سوال: به نظر شما روسیه تا چه زمانی به حملات خود در اوکراین ادامه خواهد داد و اهداف آن از این جنگ چیست؟

وائل علام: هیچ انتهایی برای جنگ روسیه علیه اوکراین تا زمان تحقق اهداف آن وجود ندارد؛ کما اینکه مسکو برای استفاده از انواع تسلیحات خود اعم از تانک ها، جنگنده ها، تسلیحات تاکتیکی و حتی آمادگی برای استفاده از موشک های کوتاه برد و دور برد هسته ای که به همه کشورهای عضو ناتو می رسد، هیچ محدودیتی قائل نیست. روسیه برای پایان دادن جنگ به نفع خود و تحقق اهداف برنامه ریزی شده خود به هر قیمتی که باشد به این جنگ ادامه می دهد و هدف آن، بدست گرفتن کنترل کانون تصمیم گیری سیاسی در اوکراین و براندازی زلنسکی از قدرت به دلیل جانب داری از سیاست های آمریکا و غرب برای تهدید روسیه از طریق استقرار موشک های راهبردی و هسته ای در مرزهای این کشور است.

سوال: به نظر شما تحریم های اعلامی آمریکا، اروپا و شرکت های بزرگ جهانی علیه روسیه تا چه میزان بر اقتصاد روسیه و روابط خارجی آن تاثیر خواهد گذاشت؟

وائل علام: به دلایل مختلف، این تحریم ها تاثیر بزرگ و زیادی بر اقتصاد روسیه نخواهد داشت؛ اول اینکه بیشتر این تحریم ها در گذشته نیز توسط آمریکا اعمال شده و روسیه با تبدیل بخش زیادی از ذخیره دلاری بانک مرکزی خود به دیگر ارزهای رایج و خرید مقادیر زیادی طلا برای آن آماده شده است. همچنین مسکو طرح های مختلفی برای عبور از این تحریم ها برنامه ریزی کرده است؛ به گونه ای که برای اخراج خود از سیستم مالی سوئیفت، یک سیستم جایگزین را پیش بینی کرده و به جای «مستر کارت» و «ویزا کارت» از کارت های خودپرداز استفاده خواهد کرد. علاوه براین نباید فراموش کنیم که روسیه و کشورهای متحد آن مانند کشورهای عضو بریکس، شانگهای، چین و هند به تنهایی نیمی از جهان را شکل می دهند و همچنین اگر آب و هوا را هم از روسیه قطع کنند، این کشور در بیشتر زمینه ها خودکفاست. اما از ناحیه تحریم های مرتبط با انتقال نفت و گاز به اروپا باید تأکید کنم که این تحریم ها عواقب دو طرفه دارد و اروپا در این زمینه به روسیه نیاز جدی دارد. به گونه ای که روسیه می تواند نفت و گاز خود را به دو اقتصاد بزرگ جهان یعنی چین و هند بفروشد؛ اما برای اروپا یافتن جایگزین برای گاز روسیه بسیار دشوار و پرهزینه است.

سوال: پس از اعمال تحریم ها علیه روسیه، بهای نفت و گاز به شکل کم سابقه ای در حال افزایش است؛ با توجه به این موضوع شما روند بازار انرژی را چگونه پیش بینی می کنید؟

وائل علام: همانگونه که قابل پیش بینی بود اروپا به خوبی امروز درک می کند که تداوم جنگ پیامدهای زیادی خواهد داشت و مسئله انرژی باعث می شود تا به زودی تحریم ها علیه مسکو نتیجه عکس داده و بیشتر از روسیه به زیان آنها تمام شود. ورود مستقیم اروپا به جنگ نیز باعث می شود تا روسیه به طور جدی به قطع کامل گاز از این کشورها فکر کند که این مسئله به شدت بهای گاز در اروپا را افزایش خواهد داد. کما اینکه اقتصاد کشورهایی مثل آلمان که وابستگی زیادی به گاز روسیه دارند به شدت تهدید خواهد شد؛ به ویژه اگر نتواند جایگزینی برای آن به طور مثال از قطر پیدا کند. قطر اعلام کرده است که به دلیل قراردادهایی که با چین دارد نمی تواند پاسخگوی نیاز اروپا باشد. بنابراین در می یابیم که این جنگ همه کشورها را با بحران هایی مواجه خواهد کرد که آنها را مجبور می کند تا به جنگ پایان دهند و به پای میز مذاکره بیایند که نتیجه آن ایجاد یک نظام جهانی چندقطبی و امضای توافقات بین المللی جدید خواهد بود و تغییراتی را در موضوعات مختلف اعم از اینترنت جهانی، ارز حاکم بر معاملات، سیاست تحریم ها، نحوه عملکرد سازمان ملل، فاجعه آلودگی هوا و.... ایجاد خواهد کرد.

سوال: به نظر شما کدام یک از طرف ها از این تحریم ها و تحولات زیان بیشتری خواهد دید؟

وائل علام: بدون شک اروپا از این تحریم ها آسیب و زیان بیشتری خواهد دید؛ چراکه اقتصاد آن نیازمند نفت و گاز است و بنابراین ناتوانی در تأمین آن یا تأمین آن با قیمت گران منجر به تحمیل زیان بزرگ و بازتاب این زیان بر امنیت و ثبات اروپا خواهد شد.

سوال: به نظر شما آیا روسیه پیش از حمله به اوکراین این حجم از تحریم ها علیه خود را پیش بینی می کرد یا اینکه غافلگیر شده و به دام افتاده است؟

وائل علام: بله قطعا این تحریم ها را پیش بینی کرده و برای آن آماده شده است و برای همه آنها برنامه های پیش بینی شده دارد. روسیه بازارهای جایگزین برای صادرات نفت و گاز خود را تعیین کرده و برای معاملات مالی خود، روبل و یوآن را جایگزین دلار خواهد کرد. همچنین در زمینه مواد غذایی و کشاورزی به خودکفایی و افزایش حجم مبادلات خود با چین و هند اتکا دارد.

سوال: کشورهای اروپایی و آمریکا به دنبال یافتن جایگزین برای روسیه به منظور تامین انرژی مورد نیاز خود هستند. به نظر شما آیا امکان تحقق این هدف وجود دارد؟

وائل علام: هیچ جایگزینی که بتواند قطع صادرات گاز روسیه به اروپا را با همان قیمت و حجم مورد نیاز جبران کند، وجود ندارد. علاوه براین در شرایط کنونی امکان واردات مداوم به دلیل فقدان لوله های انتقال گاز که همه کشورهای اروپا به وِیژه آلمان به عنوان قوی ترین اقتصاد اروپایی را پوشش دهد، وجود ندارد.

سوال: به نظر شما احیای توافق هسته ای چگونه می تواند بر بازار انرژی تاثیر بگذارد؟ آیا ایران می تواند جایگزین روسیه در این عرصه برای اروپا باشد؟ فرصت ها و چالش های پیش روی ایران در این مسیر چیست؟

وائل علام: ایران یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده گاز و شریک قطر در بزرگترین میدان گازی جهان در شمال خلیج (فارس) است؛ اما با این وجود در حال حاضر خط لوله ای برای انتقال گاز به اروپا ندارد؛ گرچه می تواند از طریق کشتی و نفتکش گاز مایع را به آنجا انتقال دهد، اما همین نیز با موانعی روبه روست و حتی اگر تحریم ها هم علیه آن لغو شود، این کار نیازمند کشتی های بزرگ به شکل روزانه است تا بتواند پاسخگوی نیاز اروپا باشد. مهمتر از آن اینکه ایران و روسیه به عنوان متحد، در مسائل مهم شرق از جمله سوریه، نابودی تروریسم مورد حمایت آمریکا، لغو تحریم های آمریکا و احیای توافق هسته ای با یکدیگر هماهنگی دارند. همچنین ایران به اینگونه اتفاقات نگاه سوء استفاده گرانه ندارد و اینگونه نیست که بخواهد به دلیل سرگرمی روسیه به حل مسئله خود با اوکراین برای تضعیف آن استفاده کند. ایران اصول و عقایدی دارد که با کرامت و راستی و درستی همسوست و از کمک به متحدان خود در هنگامه بحران عقب نشینی نخواهد کرد، کما اینکه اکنون یک ائتلاف شرقی گسترده همراه با منافع اقتصادی زیاد با آنها دارد.

سوال: با توجه به آنچه گفتید، تحولات پیش رو چه در عرصه جنگ اوکراین و در عرصه بازار انرژی را چگونه پیش بینی می کنید؟

وائل علام: به نظر من روسیه حتما در اوکراین و در تحقق اهداف ژئوپلتیک خود از طریق زور موفق خواهد شد و قطعنامه های سازمان ملل هم هرچه باشد، مانع آن نخواهد شد. روسیه یک کشور بزرگ است که در شورای امنیت حق وتو دارد و تحریم آن نیز کار آسانی نیست؛ در نتیجه ما اکنون در یک نزاع جهانی هستیم که طرف های آن، قدرت های بزرگ هستند و از این رو فصل الخطاب آن، قدرت نظامی، ائتلاف های بزرگتر، نیاز به نفت و گاز و مهار بهای آن خواهد بود که افزایش آن اقتصاد بیشتر کشورهای جهان را تحت تاثیر قرار خواهد داد و حتی باعث فروپاشی برخی از کشورها می شود، به همین خاطر موضوع انرژی و تأمین آن این کشورها را وادارا خواهد کرد تا پیش از آنکه جنگ جهانی سوم شکل بگیرد و به همه چیز در جهان پایان دهد، به پای میز مذاکره بنشینند.