درگیری روسیه و اوکراین که قیمت کالا‌ها را افزایش داده، مشکلات گسترده‌ای را به همراه خواهد داشت. افزایش قیمت گندم، اوضاع خاورمیانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و کاهش یارانه‌های دولتی موجی از گرسنگی را به راه خواهد انداخت. در کشور‌های جنوب صحرای آفریقا، افزایش قیمت نفت به اقتصاد‌هایی که در حال فروپاشی هستند نیز فشار خواهد آورد.

افزایش قیمت نان، جرقه تنش‌های سیاسی در آفریقا

نان منبع اصلی کالری برای میلیون‌ها نفر در کشورهای عربی است و هرگونه افزایش قیمت آن می‌تواند به آشوبی سیاسی منجر شود. انور سادات در سال ۱۹۷۷ تلاش کرد یارانه نان مصر را حذف کند. او تصمیم خود را ظرف چند روز پس از شورش‌هایی که باید از سوی ارتش سرکوب می‌شد، تغییر داد. انقلاب اتیوپی در سال ۱۹۷۴ به دنبال شوک قیمت نفت بود. افزایش قیمت مواد غذایی در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ به شورش‌های موسوم به بهار عربی و تظاهراتی که منجر به سرنگونی عمر البشیر در سودان در سال ۲۰۱۹ شد، کمک کرد. امین ربوب، روزنامه‌نگار مراکشی معتقد است که افزایش قیمت نان مدت‌هاست که محرک شورش‌ها در شمال آفریقا بوده است. بسیاری از دولت‌های عربی و آفریقایی از ابراز حمایت از هر یک از طرفین در مناقشه روسیه و اوکراین امتناع کرده اند و استدلال می‌کنند که این جنگ آن‌ها نیست. با این حال آن‌ها اثرات آن را احساس خواهند کرد.

روسیه و اوکراین به ترتیب بزرگترین و پنجمین صادرکنندگان بزرگ گندم در جهان هستند. جنگ، حمل و نقل از دریای سیاه را با مشکل مواجه کرده است. این خبر وحشتناکی برای مصر، بزرگترین خریدار گندم در جهان است. این کشور برای تغذیه ۱۰۲ میلیون نفر جمعیت خود به ۲۱ میلیون تن گندم در سال نیاز دارد، ولی فقط کمتر از نیمی از این مقدار را تولید می‌کند.

افزایش قیمت گندم و حذف یارانه نان

عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، هرگز میانه خوبی با تخصیص یارانه به نان نداشته است. او در سال گذشته اعلام کرد که فروش ۲۰ قرص نان به قیمت یک نخ سیگار غیر منطقی است. افزایش قیمت‌ها بهانه‌ای به او می‌دهد تا این رویه را تغییر دهد. تقریباً یک سوم مصری‌ها زیر خط فقر رسمی ۸۵۷ پوندی در ماه زندگی می‌کنند.

بسیاری از همسایگان مصر نیز در وضعیتی مشابه قرار دارند. فاضله ربحی، وزیر بازرگانی تونس می‌گوید باگت‌های یارانه‌ای که به قیمت ۶ سنت به فروش می‌رسند، در حال حاضر ۲ برابر شده اند. تونس همچنین با کسری بودجه حدود ۹ درصد تولید ناخالص داخلی مواجه است. در لبنان که از سال ۲۰۱۹ در بحران مالی غرق شده است، قیمت یک کیسه نان در دو سال قبل از جنگ بیش از ۴۰۰ درصد افزایش یافته بود. سیلو‌های اصلی غلات لبنان در انفجاری در بندر بیروت در سال ۲۰۲۰ تخریب شد و این کشور تنها  قادر به ذخیره گندم برای یک ماه بود.

صادرات ذرت و روغن آفتابگران اوکراین به کشورهای عربی

کاهش محموله‌های ذرت از اوکراین می‌تواند به مصر آسیب برساند، مصری که ۲۶ درصد از واردات خود را از این کشور تامین می‌کند. از آنجایی که مصر از ذرت برای خوراک دام استفاده می‌کند، قیمت بالاتر این محصول منجر به گرانتر شدن گوشت در مصر و همچنین گرانتر شدن فرنی ذرت در جنوب آفریقا می‌شود.

اوکراین همچنین بزرگترین صادرکننده روغن آفتابگردان است. افزایش قیمت‌ها مردم را به فکر جایگزین‌هایی مانند روغن نخل انداخته که در غرب آفریقا رایج است. در ژانویه، شاخص روغن نباتی سازمان ملل به بالاترین سطح خود رسید.مدیر یک کارخانه کنسروسازی در صحرای غربی می‌گوید هزینه‌های روغن آفتابگردان و آلومینیوم مورد نیاز برای قوطی ساردین در یک هفته ۴۰ درصد افزایش یافته است.

در سراسر جنوب صحرای آفریقا، غذا تقریباً ۴۰ درصد از سبد قیمت مصرف کننده را تشکیل می‌دهد. تورم مواد غذایی که در سال ۲۰۱۹ حدود ۹ درصد در سال بود، از سال گذشته شروع به افزایش کرد و در ماه اکتبر به ۱۱ درصد رسید که دلیل آن افزایش قیمت حمل‌ونقل، نفت، کود و اختلال در کشاورزی ناشی از همه‌گیری کرونا بود. اولین کسانی که تحت تاثیر قیمت‌های بالاتر گندم قرار می‌گیرند، غنا و کنیا هستند که حدود یک سوم مصرف غلات را به خود اختصاص می‌دهند.

مردم روستایی ممکن است در ظاهر از قیمت‌های بالاتر مواد غذایی سود ببرند، زیرا این افراد هستند که مواد غذایی را تولید می‌کنند. جمعیت کشاورزان در جنوب صحرای آفریقا نسبت به خاورمیانه بیشتر است و این افراد به واردات مواد غذایی وابسته نیستند. با این حال حتی آن‌ها از قیمت‌های بالاتر کود و حمل و نقل آسیب خواهند دید. واندیل سیهلوبو از دانشگاه استلنبوش در آفریقای جنوبی می‌گوید هزینه آمونیاک که یک نهاده کلیدی برای کود است، از دسامبر ۲۰۲۰ تا دسامبر ۲۰۲۱ به میزان ۲۶۰ درصد افزایش یافته است. کاهش واردات محموله‌ها از روسیه و بلاروس، قیمت‌ها را بیشتر خواهد کرد.

جهش قیمت نفت در سایه جنگ اوکراین، چالش جدید کشورهای جهان

نفت خام نعمتی برای خاورمیانه است. با قیمت‌های فعلی، همه صادرکنندگان نفت منطقه، به جز الجزایر، باید بتوانند هم مازاد مالی و هم مازاد حساب جاری را تامین کنند. بسیاری از دولت‌های خلیج‌فارس یارانه سوخت را در سال‌های اخیر کاهش داده‌اند. رانندگان اماراتی در این ماه ۳.۲۳ درهم (۸۸ سنت) برای هر لیتر پرداخت می‌کنند -که رکوردی بی سابقه است - که این ضربه به بودجه دولت را کاهش می‌دهد.

اوضاع در کشور‌های جنوب صحرای آفریقا بدتر است، جایی که ۳۸ کشور از ۴۵ کشور واردکننده خالص نفت در این منطقه هستند. آببه آمرو سلاسی، رئیس بخش آفریقا صندوق بین‌المللی پول هشدار می‌دهد که قیمت‌های بالا یک شوک منفی «بسیار مهم» خواهد بود. افزایش چشمگیر قیمت نفت باعث ایجاد مشکل در تراز پرداخت‌ها در سراسر این قاره خواهد شد. بنزین در حال حاضر حدود ۲۰ درصد از واردات در کنیا و غنا را تشکیل می‌داد.

قیمت‌های حمل‌ونقل در سال گذشته بزرگترین عامل تورم اصلی (شامل مواد غذایی و انرژی) در کنیا، غنا و رواندا بود. در نیجریه، جایی که تورم سالانه نزدیک به ۱۵ درصد است، هزینه‌های حمل و نقل و غذا حدود ۵۷ درصد از شاخص تورم را تشکیل می‌دهند.

تنها معدود کشور‌های آفریقایی که نفت تولید می‌کنند (مانند نیجریه و آنگولا) ممکن است از این وضعیت سود ببرند. با این حال، هر دو کشور به مصرف کنندگان بنزین یارانه می‌دهند. یارانه‌های سوخت اکنون می‌تواند برای دولت‌های آنگولا و نیجریه معادل حدود ۲ درصد تولید ناخالص داخلی هزینه داشته باشد که این رقم در آنگولا ۱.۴ درصد و در نیجریه ۰.۸ درصد در سال گذشته افزایش یافته است.

اروپا در تقلای یافتن منابع نفت و گاز غیر روسی است. الجزایر هم که خطوط لوله به اسپانیا و ایتالیا دارد، به دنبال استفاده از این مزیت است. سایر تولیدکنندگان آفریقایی امیدوارند با ارسال بیشتر گاز طبیعی مایع، درآمد نقدی خود را به دست آورند و از جالش های پیش رو جان سالم به در ببرند.

ترجمه و تنظیم: عباس نوری