قانون «گذرنامه» برای اطلاع از نحوه اخذ گذرنامه و مقررات خروج از کشور و نیز همچنین انواع گذرنامه و موارد ممنوع الخروجی در سال ۱۳۵۱ تصویب شد و در سال ۱۳۷۰ بند ۱ ماده ۱۸ آن اصلاح شد.

طبق این قانون، «گذرنامه» سندی است که از طرف مأموران صلاحیتدار دولت جمهوری اسلامی ایران مذکور در این قانون برای مسافرت اتباع ایران به خارج و یا اقامت‌ در خارج و یا مسافرت از خارج به ایران داده می‌شود و اتباع ایران برای خروج از کشور و یا اقامت در خارج و یا مسافرت از خارج به ایران باید گذرنامه بگیرند که صدور آن منوط به‌ ارائه اسنادی است که هویت و تابعیت ایرانی تقاضاکننده را ثابت کند. علاوه بر این خروج از کشور بدون ارائه گذرنامه یا مدارک مسافرت مذکور در این قانون ممنوع است.

در این قانون ذکر شده که گذرنامه بر سه قسم است: الف - گذرنامه سیاسی. ب - گذرنامه خدمت (‌اعم از فردی یا جمعی). ج - گذرنامه عادی (‌اعم از فردی یا جمعی).

برای شخصیت‌های سیاسی مثل رهبر، رئیس جمهور، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، رییس مجلس شورای اسلامی، رییس قوه قضاییه، معاون اول رییس جمهور، اعضای شورای نگهبان، تولیت‌آستان قدس رضوی، وزرای دولت جمهوری اسلامی ایران و معاونان رییس جمهور و بسیاری دیگر از شخصیت‌های سیاسی که به شکل مفصل در این قانون آمده گذرنامه‌های سیاسی صادر می‌شود هم‌چنین همسران شخصیت‌هایی که در این بند ذکر شد مثل همسر رهبر، رئیس جمهور و... می‌توانند از گذرنامه سیاسی جداگانه استفاده نمایند.

برای اشخاص زیر نیز گذرنامه خدمت صادر می‌گردد:

۱ - اشخاصی که به عنوان همراه با رهبر یا یکی از اعضای شورای رهبری به خارج از کشور مسافرت می‌کنند.

۲ - اشخاصی که به‌عنوان همراه در ارتباط با ماموریت با رئیس جمهور یا معاون اول رییس جمهور به خارج از کشور با معرفی‌ مقام مربوط سفر می‌کنند.

۳ - اشخاصی که به موجب تصویب‌ نامه هیأت وزیران برای انجام ماموریت به خارج از کشور با معرفی دفتر هیأت دولت اعزام می‌شوند.

۴ - کارمندان وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و ارگان‌های وابسته به دولت و ارگان‌های نظامی که به خارج از کشور با معرفی وزیر مربوطه و ذکر علت مأموریت اعزام می‌شوند.

۵ - مأموران اداری و فنی وزارت امور خارجه و همسران آنها با موافقت وزیر امور خارجه.

صدور گذرنامه‌های سیاسی و خدمت به عهده وزارت امور خارجه است و مدت اعتبار گذرنامه سیاسی و خدمت یک سال است مگر در مورد مأموران ثابت دولت در نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور که اعتبار گذرنامه تا خاتمه مدت مأموریت آنان خواهد بود.

در قانون گذرنامه آمده که به اشخاص زیر هیچ نوع گذرنامه برای خروج از کشور داده نمی‌شود.

۱ - کسانی که به موجب اعلام کتبی مقامات قضایی حق خروج از کشور را ندارند.

۲ - کسانی که در خارج از ایران به سبب تکدی و یا ولگردی و یا ارتکاب سرقت و کلاهبرداری و یا به عنوان دیگر دارای سوء شهرت باشند.

۳ - کسانی که مسافرت آن‌ها به خارج کشور به تشخیص مقامات قضایی مخالف مصالح جمهوری اسلامی ایران باشد.

رسیدگی و تشخیص افرادی که به آن‌ها گذرنامه داده نمی‌شود به عهده کمیسیونی مرکب از نمایندگان: وزارت امور خارجه، وزارت دادگستری، وزارت کشور، شهربانی جمهوری اسلامی، وزارت اطلاعات که به دعوت وزارت کشور تشکیل خواهد شد است.

صدور گذرنامه عادی در ایران به عهده شهربانی کل کشور و در خارج از ایران با مأمورین کنسولی کشور یا مأموران سیاسی‌ عهده‌دار امور کنسولی خواهد بود.

‌محصلینی که برای تحصیل عازم خارج از کشور هستند با رعایت قانون وظیفه عمومی در مورد تحصیلات غیر دانشگاهی از طرف‌ وزارت آموزش و پرورش و در مورد تحصیلات دانشگاهی از طرف وزارت علوم و آموزش عالی به شهربانی کل کشور معرفی می‌شوند. ‌شغل آن‌ها در گذرنامه محصل ذکر می‌شود و از پرداخت کلیه وجوه مربوط به صدور گذرنامه معاف می‌شوند.

گذرنامه‌ها برای مسافرت به کلیه کشورها اعتبار دارد مگر به کشورهایی که دولت در موارد مقتضی مسافرت اتباع ایران را به آن کشورها ممنوع و یا محدود کرده باشد. در صورتی که بعد از صدور گذرنامه محدودیتی مقرر شود وجوه پرداختی کسانی که از مسافرت محروم شوند به آن‌ها مسترد می‌گردد.

گذرنامه‌های جمعی نیز گذرنامه‌هایی هستند که به نام رییس گروه صادر و نام و مشخصات همراهان در برگ ضمیمه آن درج می‌شود. این گذرنامه‌ها برای افراد زیر صادر می‌شود:

۱ - افسران - درجه‌داران - افراد و به طور کلی کارکنان مشمول قانون استخدام نیروهای مسلح که به طور جمعی و به منظور انجام‌ مأموریت عازم خارج از کشور باشند.

۲ - گروه‌های ورزشی که با معرفی سازمان تربیت‌بدنی به منظور انجام مسابقات عازم خارج هستند.

۳ - گروه‌های پیشاهنگی به معرفی سازمان پیشاهنگی ایران.

۴ - دانشجویان و دانش‌آموزان و معلمان و استادان که برای مطالعات آموزشی و فرهنگی به معرفی وزارتخانه‌های مربوط به خارج می‌روند.

۵ - گروه‌های هنری که توسط وزارت فرهنگ و هنر یا وزارت اطلاعات معرفی می‌شوند.

۶ - گروه‌های معرفی شده از طرف سازمانهای دولتی و یا وابسته به دولت.

۷ - گروه‌های کارگری برای کارآموزی یا کسب مهارت فنی که با تأیید و معرفی وزارت کار و امور اجتماعی به خارج می‌روند.

منبع: ایسنا