بافق به عنوان یکی از شهرستان‌های استان یزد، صنایع دستی خاص خود را دارد. از دیر باز وجود نخلستان‌ها در بافق و قناعت و سخت‌کوشی مردمان این شهرستان، آن‌ها را به استفاده از تمامی امکانات موجود مانند شاخه، برگ و الیاف درخت خرما، همپای شغل کشاورزی ترغیب کرده  تا از این رهگذر درآمد خانواده‌ها نیز افزایش یابد.

مواد اولیه رنگرزی محصولات حصیری، در قدیم متکی به گونه‌های گیاهی منطقه مانند روناس، پوست انار، پوست پیاز و کروزه پنبه بوده است، اما اکنون از جوهر استفاده می‌کنند که معروف به جوهر مُغ رنگ کنی است.

حصیر به دلیل جایگاه خود در فرهنگ و اقتصاد منطقه، در طرح، شکل و اندازه‌های متعدد و متنوع تبلور یافته است که این طرح‌ها در زندگی مردم منطقه و دیگر مناطق اثرگذار است.

معمولا در گذشته از حصیر به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گرفته، اما امروزه علاوه بر زیرانداز کاربرد‌های متنوع دیگری نیز دارد. بادبزن، کلاه، فرش حصیری، جارو، سبد، پادری و کیسه‌های حصیری برای نگهداری خرما از مهم‌ترین صنایع حصیری بافق به شمار می‌رود که به نظر می‌رسد در میان آن‌ها کلاه، جارو و بادبزن همچنان بازار خود را دارند.

حصیر بافی هنری اصیل و ریشه دار در بافق

در دهه ۱۳۲۰ بیش از یک سوم مردم بافق اعم از پیر و جوان و زن و مرد، مشغول تولید محصولات حصیری بودند، اما این هنر ارزشمند در دهه هفتاد از رونق می‌افتد و کم و بیش فقط هنرمندان قدیمی این صنعت فعالیت می‌کنند. با پیگیری اداره میراث فرهنگی شهرستان این هنر احیا می‌شود. این‌ها را لیلی رنجبر رئیس اداره میراث فرهنگی بافق می‌گوید: درحال حاضر بیش از ۲ هزار نفر از بانوان بافقی به این هنر مشغول هستند.

رنجبر می‌گوید: در گذشته حصیربافی محدود به ۱۲ نوع محصول می‌شد، اما امروز با خلاقیت هنرمندان این صنعت، به بیش از ۵۰ نوع محصول حصیری می‌رسد.

قائمی از هنرمندان فعال این رشته که ۱۶ سال حصیربافی می‌کند  می‌گوید که این هنر از مادربزرگ به مادر و از مادر به او به ارث رسیده است.

او علاوه بر یادگیری در کنار مادر، در کلاس‌های آموزشی نیز شرکت کرده و در حال حاضر صاحب یک فروشگاه صنایع دستی حصیری است و نمونه کار‌های جدیدی متناسب با سلیقه جوانان امروز، از جمله شکلات خوری، جعبه‌های هدیه و گلدان می‌بافد.

اکثر هنرمندان حصیرباف از خانم‌ها هستند که در کنار آن‌ها آقایان علاقمند به این هنر نیز مشاهده می‌شود. هنرمندان مرد در قالب پنج کارگاه تجمعی و کارگاه‌های پراکنده خانگی مشغول فعالیت هستند.

رنجبر می‌گوید: حصیربافی بافق در پنج سال اخیر، در تمامی نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی حضور فعال داشته است. به گفته او لازمه حمایت‌های دولتی داشتن کارت مشاغل خانگی و صنعتگری است که باید هنرمندان این گواهی‌ها را اخذ کنند.

اخذ ۲ نشان ملی در رشته حصیربافی

اعظم جعفری فعال رشته حصیربافی می‌گوید: از هفت سالگی این هنر را در کنار مادرم یاد گرفتم و از ۱۲ سالگی مستقل از مادر حصیربافی می‌کنم.

او می‌گوید: بعد از ۲۹ سال کار در این رشته، توانستم نشان ملی بادبزن اسمی حصیری و نشان ملی گلدان حصیری را دریافت کنم.

جعفری می‌گوید: جدیدترین کار من بادبزن اسمی در قالب قاب حصیری به طول ۲ متر و ۴۱ سانت و با رونوشت «بافق شهر ملی حصیر» است.

اعطای تسهیلات گامی کوچک برای حمایت از هنرمندان حصیرباف

معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی وزارت میراث فرهنگی می‌گوید: مواد اولیه بومی، دانش سنتی و هنرمندان این حوزه، سرمایه‌های اصلی حصیربافی محسوب می‌شوند.

او می‌گوید: حمایت از صنعتگران و هنرمندان صنایع دستی جزء اولویت‌های وزارت میراث فرهنگی است و درحال حاضر تسهیلاتی از محل تبصره ۱۸ به آن‌ها داده می‌شود.

محمودیان می‌گوید: ارائه تسهیلات کم بهره یا بلاعوض با هدف ارتقای جایگاه صنایع دستی و رونق کسب و کار هنرمندان انجام می‌شود.

صنایع دستی جلوه‌ای از اقتصاد مقاومتی

با توجه به نوآوری‌های انجام شده در هنر حصیر بافی به عنوان محصولی ارگانیک، این هنر با تربیت نیروی انسانی مناسب، نقش مؤثری در اقتصاد خانواده‌ها ایفا می‌کند.

پویا محمودیان معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی وزارت میراث فرهنگی گفت: بافق به عنوان شهر دست‌بافته‌های حصیری، چهل و چهارمین شهر ملی کشور است.

او می‌گوید: ثبت ملی شهر‌ها و روستا‌ها علاوه بر صیانت از هنر هر شهر و روستا، گامی در جهت حمایت از صنایع دستی و هنرمندان است.

به گفته محمودیان صنایع دستی مثال عینی اقتصاد مقاومتی است چرا که درونزا، برونگرا، عدالت محور، فقر زدا و دارای تمامی شاخص‌های اقتصاد مقاومتی است.

توسعه صنایع دستی زمینه‌ساز توسعه گردشگری

رئیس اداره میراث فرهنگی بافق می‌گوید: فعالیت‌هایی از جمله برگزاری نمایشگاه، تجلیل از هنرمندان و پیشکسوتان، رونمایی از تمبر اختصاصی حصیر و برگزاری مسابقاتی نظیر مسابقات سرعت و کیفیت و خلاقیت در صنایع دستی برای رونق بیشتر حصیربافی انجام شده است.

علی نوروز زاده شهردار بافق نیز می‌گوید: صنایع دستی و گردشگری مکمل یکدیگر هستند و توسعه صنایع دستی زمینه‌ساز توسعه گردشگری می‌شود و توسعه گردشگری نیز در افزایش و توسعه تولید، عرضه و فروش صنایع دستی تاثیر بسزایی دارد.

بازار گرم محصولات حصیری

بازار حصیربافی به دلیل ویژگی‌های بهداشتی و استفاده از مواد اولیه طبیعی و شناخته شدن آن به عنوان محصولات کاربردی و تزیینی در حال رشد و فراگیری است.

علاقمندان به طبیعت و زندگی سالم نیز به دلیل سازگاری حصیربافی با طبیعت و احساس مسئولیت اجتماعی که دارند، مشتاق به خرید و استفاده از محصولات حصیری هستند.

حضور مداوم محصولات حصیری در نمایشگاه‌ها نیز، بستر مناسبی را برای معرفی این هنر فراهم کرده و این نمایشگاه‌ها نقش مؤثری در سفارش و فروش محصولات حصیری ایفا نموده است.

بافق شهر ملی دست‌بافته‌های حصیری

رئیس اداره میراث فرهنگی بافق می‌گوید: پرونده بافق به عنوان شهر ملی دست بافته‌های حصیری در دستور کار قرار گرفت و با رایزنی‌های انجام شده با وزارت میراث فرهنگی، بافق به عنوان شهر دست بافته‌های حصیری به ثبت رسید.

او می‌گوید: ثبت بافق به عنوان شهر ملی دست‌بافته‌های حصیری مقدمه‌ای برای جهانی شدن این محصولات و اشتغال بیشتر بانوان است. به گفته او ملی شدن محصولات حصیری، باعث رونق و اعتلای این هنر نیز می‌شود.

مشکلات پیش روی حصیربافان

اعظم جعفری دارنده ۲ نشان ملی حصیربافی می‌گوید: شاید دور از ذهن باشد، اما حصیربافی در بافق با مشکلاتی از جمله کمبود مواد اولیه مواجه است. به گفته او مُغ در این شهرستان زیاد است، اما همه آن‌ها مناسب بافت محصولات حصیری نیستند چراکه شاخه‌های مناسب برای بافت این محصولات باید بلند و با ضخامت استاندارد باشد، اما بیشتر این شاخ و برگ‌ها کوتاه و یا نازک هستند و برای بافت مناسب نیستند.

بابایی فعال رشته حصیربافی نیز می‌گوید: در حال حاضر به دلیل گران شدن خوراک دام، کشاورزان شاخ و برگ‌ها را برای خوراک دام استفاده می‌کنند و در اختیار هنرمندان حصیرباف قرار نمی‌دهند لذا نسبت به گذشته مواد اولیه کمتری در دسترس است.

نبود بیمه و مزایای ثابت و تعریف شده نیز موجب شده برخی‌ها در این هنرصنعت پایدار نمانند و برای حصیربافی به عنوان کار اصلی برنامه ریزی نداشته باشند. با شناسایی جنبه‌های مختلف حصیربافی و تعیین نقاط ضعف و قوت آن می‌توان در مسیر حفاظت، رونق و توسعه پایدار این هنر صنعت گام‌های موثرتری برداشت.

انتظار می‌رود توجه بیش از پیش به این هنر صنعت بومی، موجب شکوفایی اقتصاد هنری بافق شده و حصیربافی را وارد بازار و رقابت‌های جهانی کند. صنعتی که علاوه برجنبه‌های کاربردی، انعکاس دهنده فرهنگ، روحیات و بخشی از هویت مردم بافق است.

گزارش از هانیه محمدی