در ۶ کیلومتری شهر جهانی بیشاپور در نقطه ای که رود شاهپور به پایین می ریزد، کمابیش در وسط تنگ چوگان در بلندای ۸۰۰ تا هزار متری، غار طبیعی باشکوهی در دل کوهی دیده می شود که در ساحل راست رود قرار دارد.

کنشگر و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی می گوید: در ورودی اشکفت (غار) و بر روی یک میدانگاهی، تندیسی از شاهپور یکم ساسانی به بلندای بیش از ۷متر برپا است که از آن با نام بزرگ ترین تندیس باستانی ایران یاد می کنند.

به گفته سیاوش آریا، این تندیس را از نوعی ستون سنگی طبیعی به رنگ کرم مایل به زرد تراشیده اند. شیوه تراشیده شدن آن بدین گونه بوده که گوی بالای تاج شاهپور بخشی از سقف اشکفت را تشکیل می داده و کفش های او با نوارهای پهن آن در سنگ کف غار تراشیده شده است.

غار شاهپور از سوی مرمتگران ناآگاه زیر و رو شده

او گفت: اشکفت امروزه حالتی را که در درازای ۱۷ سده داشته از دست داده است، این غار عمیقأ از سوی مرمتگران ناآگاه زیر و رو شده و آن را از بزرگی پرشکوهش محروم کرده و غیرقابل شناسایی شده است.

آریا می گوید: شاهپورشاه پشت به غار کرده. او تاج کنگره ای خود را بر سر دارد که بر آن گوی کروی قرار گرفته، مسلح به شمشیر سنگین خود است که از بند کمر آویخته شده.

کنشگر و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی گفت: چهره شاهنشاه احساسی از تسلط و فرمانروایی دارد. این تندیس روحیه ای «شاهانه»، نوعی احساس بزرگ منشی، گرایش به تفوق انسانی، قدرت یک حکمران «ایران و انیران»، قدرتی مطلق و نگاه از بالا دارد که آنرا از طریق قدرتش به انسانیت تحت داوری خود القا می کند.

او گفت: حالت شاه به گونه خالص و نابی ایرانی است. دست چپ او دسته شمشیر بلندی را می فشرد که از قلاب و بند شمشیر کمر آویخته شده و دست راست را روی کمرگاه گذاشته است.

آریا می گوید: نوارهای پلکانی پشت سر که پیکرتراش آنرا پیش بینی کرده، سر را به تنه جوش داده است که به هنگام فرو ریختن تندیس آنرا حفظ کرده و سبب ایستایی آن شده.

تندیس شاهپور یکم دارای رمز و رازهای پنهان فراوانی است که همچنان بر ما آشکار نیست.

گیرشمن باور دارد که این اشکفت، اقامتگاه فرجامین شاهنشاه ساسانی بوده و پادشاه اواخر زندگی را در اینجا گذرانده، ولی با این وجود سند و شواهد استوار و محکمی در این باره وجود ندارد. برخی این مکان را نیایشگاه برون شهری می دانند که آن هم سند و شواهد استواری ندارد. اما این تندیس و اشکفت (غار) رازهای سر به مهری دارد که بر ما پوشیده نیست و رازگونه است.