هرچند در ماه شعبان انواع شعبه‌های خیر و برکت به روی مؤمنین و پاک‌طینتان گشوده می‌شود، اما نباید از عداوت شیاطین برای به غفلت انداختن انسان‌ها غافل ماند، همچنان که او دشمن قسم‌خوردۀ نوع بشر است و خداوند نیز او را «عدُوّ مبین» معرفی کرده است. بر این اساس ابلیس همراه با ایادی خود در چنین ایامی نهایت سپاه خود را به کار می‌گیرد تا با انحراف در قلب و روح و فکر انسان‌ها، آن‌ها را از توجه به این ایام شریف و به دنبالش، برکات و نعمات آن باز دارد تا به این ترتیب استعدادِ ورود به ماه مهمانی خدا را از افراد سلب کند.

پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبۀ اول ماه شعبان اینگونه از دشمنی ابلیس خبر دادند: «وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً، إِنَّ إِبْلِیسَ إِذَا کَانَ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ بَثَّ جُنُودَهُ فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ وَ آفَاقِهَا، یَقُولُ لَهُمْ: اجْتَهِدُوا فِی اجْتِذَابِ بَعْضِ عِبَادِ اللَّهِ- إِلَیْکُمْ فِی هَذَا الْیَوم»؛ یعنی سوگند به آنکه مرا به حق به نبوت مبعوث کرد، ابلیس هنگامی که روز اول شعبان می‌شود، لشکریان خود را در اطراف زمین و آفاق آن پراکنده می‌کند و به آن‌ها می‌گوید در جذب برخی از بندگان خدا به‌سوی خود در این روز کوشش کنید؛ بنابراین هرگونه بدی که در این ایام به سمت انسان مؤمن سوق می‌یابد، بخش عمدۀ آن را باید به حساب دشمنی شیاطین و بخشی را هم به شاکله و نفسِ سرکش اختصاص داد و نهایت اینکه با توبه و انابه، از خداوند درخواست کرد تا او را به صورت پاک برای ماه مهمانی خویش برگزیند. امام رضا علیه‌السلام در حدیثی مشهور، راهکاری برای جبران مافاتِ ماه شعبان بیان می‌دارند که بسیار کاربردی و مفید است. ابَوُالصّلت هَروى روایت کرده است که در جمعه آخر ماه شعبان به خدمت حضرت امام رضا علیه‌السلام رفتم. حضرت فرمود:

یَا أَبَا الصَّلْتِ إِنَّ شَعْبَانَ قَدْ مَضَى أَکْثَرُهُ وَ هَذَا آخِرُ جُمُعَةٍ مِنْهُ فَتَدَارَکْ فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ تَقْصِیرَکَ فِیمَا مَضَى مِنْهُ؛ اى ابا صلت، بیشتر ماه شعبان رفت و این جمعه آخر آن است، پس جبران کن کوتاهی‌هایی را که در ایّام گذشته این ماه کردى، در آنچه از این ماه مانده است.

وَ عَلَیْکَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى مَا یَعْنِیکَ وَ تَرْکِ مَا لَا یَعْنِیکَ وَ أَکْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ تُبْ إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکَ لِیُقْبِلَ شَهْرُ اللَّهِ إِلَیْکَ وَ أَنْتَ مُخْلِصٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا تَدَعَنَّ أَمَانَةً فِی عُنُقِکَ إِلَّا أَدَّیْتَهَا وَ لَا فِی قَلْبِکَ حِقْداً عَلَى مُؤْمِنٍ إِلَّا نَزَعْتَهُ وَ لَا ذَنْباً أَنْتَ مُرْتَکِبُهُ إِلَّا قَلَعْتَ عَنْهُ؛ بر تو باد به انجام آنچه به حال تو مفید است، دعا، استغفار و تلاوت قرآن را افزون کن و به سوى خدا از گناهان خود توبه کن تا وقتی ماه مبارک فرا رسید، خود را براى خدا خالص کرده باشى. امانتى بر گردن خود باقى مگذار مگر آنکه آن را ادا کنی و نیز در دلت کینه هیچ مؤمنى نباشد مگر اینکه آن را از دل بیرون کنى.

امام رضا علیه‌السلام در این فراز در وهلۀ اول به مسئلۀ فزونی دادن به مقولات دعا، استغفار و تلاوت قرآن در اواخر ماه شعبان به عنوان سه راهکار مناسب برای جبران کوتاهی‌های ماه شعبان تأکید دارند، چرا که خداوند در هر کدام از این سه مورد خاصیت‌های زیادی از جهت توجه به محضریت، پالایش روح از گزند‌ها و آسیب‌ها و زدودن گناهان قرار داده است. شاید بهترین نوع استغفار را در فراز‌های ابتدایی دعای کمیل بیابیم. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در اوایل این دعا به پنج نوع گناه اشاره می‌فرمایند و نسبت به آن‌ها از خداوند متعال طلب مغفرت می‌کنند که از جملۀ آن‌ها طلب مغفرت برای گناهانی است که سبب دریده شدن پرده عصمت می‌شود، آنجا که فرمود: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ» و یا گناهانی که سبب نزول نقمت الهی می‌شود «اللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُنْزِلُ النِّقَمَ» و یا آنچه که سبب دگرگونی در نعمت‌ها می‌شوند؛ «اللّهم إغفرلیَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَم‏» و نیز گناهانی که دعا را حبس می‌کنند «اللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَحْبِسُ الدُّعَاءَ» و نیز دسته از گناهانی که سبب نزول بلاء می‌شوند «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ‏ الْبَلَاء.»

سپس امام رضا علیه‌السلام توبه از گناهان تأکید کرده و ادای امانت را از جمله امور مهم در جبران کاستی‌های شعبان معرفی می‌کنند تا بار امانت از پشت انسان برداشته شود و انسان‌ها سبکبال به سمت خداوند حرکت کنند، همچنان که تأکید دارند اگر کینه‌ای از مؤمنین در دل داری، از دلت خارج کن؛ چرا که کینه سبب زنگار قلب و سنگینی روح و جان می‌شود و انسان را از آسمانی شدن باز می‌دارد و به این ترتیب او را از تمام نعمات و برکات ماه رمضان بی‌بهره می‌کند.

بعد امام ادامه می‌دهند: وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ تَوَکَّلْ عَلَیْهِ فِی سِرِّ أَمْرِکَ وَ عَلَانِیَتِکَ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدْراً (طلاق ۳) وَ أَکْثِرْ مِنْ أَنْ تَقُولَ فِیمَا بَقِیَ مِنْ هَذَا الشَّهْرِ اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ قَدْ غَفَرْتَ لَنَا فِی مَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یُعْتِقُ فِی هَذَا الشَّهْرِ رِقَاباً مِنَ النَّارِ لِحُرْمَةِ شَهْرِ رَمَضَان» ‏؛ تقوای الهی را پیشه کن و در پنهان و آشکار امور خود بر خدا توکل کن «زیرا هرکه بر خدا توکّل کند خدا او را بس است؛ قطعاً خداوند برای هر چیزی تقدیر و اندازه‌ای قرار داده است.» (طلاق ۳) و بسیار بخوان در بقیّه این ماه این دعا را: «اللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضى مِنْ شَعْبانَ فَاغْفِرْ لَنا فیما بَقِىَ مِنْهُ؛ خدایا اگر در آن قسمت از ماه شعبان که گذشته ما را نیامرزیده‌اى در آن قسمت که از این ماه مانده بیامرزمان». به درستى که حقّ تعالى در این ماه، بنده هاى بسیاری را از آتش جهنّم به حرمت ماه مبارک رمضان آزاشد مى‌گرداند.

منبع: تسنیم