میانکاله شبه جزیره‌ای ۶۸ هزار و ۸۰۰ هکتاری در شرقی‌ترین نقطه شمالی‌ترین استان ایران است؛ با طبیعتی کم نظیر اما ده‌ها مشکل که در این سال‌ها با آن دست و پنجه نرم کرده است تا بتواند زیبایی خودش را حفظ کند.

پناهگاه حیات وحش میانکاله در سال ۱۳۵۴ به عنوان نخستین تالاب بین‌المللی ایران در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و در همان سال درجهٔ حفاظتی آن به پناهگاه حیات وحش ارتقاء یافت و سازمان یونسکو نیز یک سال بعد آن را به عنوان یکی از ۹ ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره معرفی کرد.

داستان این پناهگاه، اما دیگر به شیرینی آن سال‌ها نیست، نگین تالاب‌های ایران هرچند وقت یکبار تیتر رسانه‌ها می‌شود و تا جایی که به یاد داریم خبر‌های خوبش همیشه بی‌رنگ و لعاب‌تر از خبر‌های نه چندان خوبش بوده است؛ از نیزار‌هایی که معلوم نیست چه کسانی هر ساله طعمه حریقش می‌کنند، از خشک شدن ۲۵ درصد تالاب و بیماری بوتولیسم که دو سال آمد و ۹۰ هزار پرنده بی‌گناه را تلف کرد و حالا هم یک ماه می‌شود به همه این اخبار آغاز ساخت مجتمع پتروشیمی آنهم در روستای حسین آباد و دو قدمی این تالاب را باید اضافه کرد تا این پناهگاه که اکنون با کوچ پرندگان زمستان‌گذرانش روز‌های آرامی را سپری می‌کند دوباره پرهیاهو شود.

چشم پرندگان مهاجر روشن
پیدا کردن روستای حسین آباد بهشهر کار سختی نیست، اما رفتن به آنجا و دیدن محل ساخت مجتمع پتروشیمی کاری بس دشوار است آنقدر که پس از بازگشت باید خودرویتان را به کارواش ببرید. این جا جاده خاکی است.

براساس گزارش‌ها، این منطقه نزدیک به ۷۰ دامدار و ۲۰۰۰ واحد دامی دارد و مجتمع پتروشیمی دقیقا قرار است در ۹۰ هکتار از زمین‌های اطراف این روستا راه اندازی شود، طبیعتی بکر که تا چند ماه قبل فقط گوسفندان در آن چرا می‌کردند و پرنده‌ها لانه می‌ساختند، اما حالا در جایی میان زمین‌های سبز، کانکس‌های قرمز و خاکستری مجتمع پتروشیمی نصب شده‌اند و اگر به این بوم نقاشی رنگ زرد لودر‌ها و ماشین‌های سنگین پارک شده کنار این کانکس‌ها را هم اضافه کنیم که رنگین کمانی می‌شود از رنگ‌ها!


محو تضاد نشسته بر این تصاویر هستم که صدای گوسفندانی که برای چرا آمده‌اند نخ خیالاتمان را پاره می‌کند. به سراغ چوپان می‌روم و از حال و احوال این روز‌های حسین آباد می‌پرسم لبخند تلخی از میان چین‌های صورتش هویدا می‌شود و با همان لهجه مازندرانی می‌گوید: مگه جا قحطیه؟ این همه زمین، حتما باید وسط مرتع پتروشیمی بزنن؟



نامش رضا است و از اهالی حسین آباد می‌گوید: گفته‌اند قرار است اینجا کارخانه پتروشیمی بزنند که اگر این اتفاق بیفتد زندگی دامداران و مراتع سرسبز این منطقه نابود می‌شود و صدای ما هم که انگار به گوش هیچکس نمی‌رسد یا خوشان را به نشنیدن زده‌اند.

می‌پرسم قرار است از کجا تا کجای منطقه را کارخانه بزنند؟ سری تکان می‌دهد که نمی‌دانم، فقط این را می‌دانم که اینجا سالیان سال مرتع گوسفندان روستا بوده است.

آیا اشتغال اسم رمز است؟
"در روز بازدید از تالاب میانکاله، نمایندگان مجلس از من درخواست کلنگ زنی این پروژه را کردند و من قبول نکردم، چونکه این پروژه مجوز محیط زیست ندارد، نمایندگان مجلس در کار دولت دخالت نکنند؛ همانطور که دولت در کار قانون‌گذار دخالت نمی‌کند."

این جملات بخشی از صحبت‌های سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در واکنش به کلنگ زنی مجتمع پتروشیمی مازندران بود؛ پروژه‌ای که به گفته او مجوز‌های لازم را نگرفته است.

این جملات به مذاق برخی‌ها خوش نیامد، اما برخی‌ها را خوشحال کرد و کورسویی را در دلشان روشن، از جمله سید عباس حسینی فعال محیط زیست و از اهالی همین منطقه که می‌گوید: ما بیشتر از مسئولینی گلایه داریم که منافع اهالی روستا‌های اطراف تالاب میانکاله را ندیده‌اند.

او می‌گوید: تاسیس پتروشیمی به بهانه اشتغال در جلگه نتیجه‌ای جز خشکاندن و کویرسازی ندارد و شمال را هم به بیابانی دیگر تبدیل می‌کند.

این فعال محیط زیست افزود: درک نمی‌کنم در کشوری که زمین مازاد فراوانی دارد، چرا برخی‌ها می‌خواهند در منطقه منحصر به فرد میانکاله پتروشیمی بزنند؟ مگر ایران چقدر اقلیم جذاب ساحلی دارد؟


حسینی بی‌تفاوتی مسئولان به این مسئله را اندوهناک توصیف می‌کند و می‌گوید: چرا سیاستگذاران نمی‌آموزند که احداث مراکز صنعتی، مطالعات زیست محیطی می‌خواهد و چه دلیلی برای احداث این طرح با وجود مخرب بودن آن برای محیط زیست وجود دارد؟

او می‌پرسد چگونه است برای ساخت یک اتاق ۶ متری در روستا‌های اطراف تالاب میانکاله هزاران تبصره وجود دارد و محیط زیست و ادارات سخت‌گیری می‌کنند، اما یک فرد می‌تواند در مراتع دست نخورده حسین آباد ۹۰ هکتار سازه پتروشیمی احداث کند؟!

در جستجوی پاسخ این سوال با محمد داس‌مه وکیل پایه یک دادگستری و از فعالان محیط زیست تماس می‌گیرم، می‌گوید: مطالبم را در خصوص ممنوعیت قانونی ساخت پتروشیمی میانکاله در فضای مجازی منتشر کرده‌ام و صحبت‌ها همان است.

او نوشته است در ارتباط با ممنوعیت قانونی احداث پتروشیمی در میانکاله، طبق بند الف ماده ۲ تصویب نامه در خصوص استقرار واحد‌های صنعتی در استان‌های شمالی در شهرک‌های صنعتی و نواحی صنعتی روستایی مصوب هیأت وزیران، استقرار صنایع شیمیایی در صورت دارا بودن فاضلاب صنعتی در فرایند تولید ذیل در استان‌های یاد شده (به استثنای شهرک‌های صنعتی لوشان و مراوه تپه) ممنوع می‌باشد.


او می‌گوید در فاصله کمتر از دو روز در حالیکه برای لایروبی مسیل‌های منتهی به تالاب بودجه مصوب می‌شود و دولت تصمیم می‌گیرد آنجا را یک سایت گردشگری کند، یک مجموعه پتروشیمی می‌خواهد در منطقه احداث شود.

داس‌مه در پاسخ به این سوال که چه زمانی برای مجوز محیط زیستی و مطالعه و تهیه آن لازم است؟ گفت: اساسا برای ساخت یک مجموعه پتروشیمی در دل یک منطقه تالابی با اکوسیستم شکننده مجوز محیط زیستی از اساس بی‌معنی است، هر اقدام صنعتی و عمرانی و گردشگردی در یک ذخیره‌گاه و پناهگاه حیات وحش کاملا غیرقانونی است.

حامیان این طرح کم نیستند

پروژه‌های بزرگ همواره مورد توجه مسئولین استان‌ها است، زیرا بودجه تخصیصی دولت به این طرح‌ها می‌تواند کمک شایانی به اقتصاد استان کند، اما مازندران به عنوان استان الگو در بخش کشاورزی و گردشگری همواره از داشتن صنایع بزرگ و پولساز محروم بود.

شریعتی نماینده مردم بهشهر، نکا و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی یکی از حامیان احداث این واحد صنعتی است که می‌گوید: موافق اجرای این طرح با رعایت همه استاندارد‌های زیست محیطی هستم و در جلسه هیئت دولت به تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۹۹ چند پتروشیمی به تصویب رسیده بود که یکی از آن‌ها مجتمع پتروشیمی امیرآباد مازندران بود.

او افزود: معمولا مصوبات در کمیسیون‌های تخصصی زیرمجموعه دولت بررسی و تصویب می‌شود و وقتی این طرح در دولت با حضور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تصویب شده است، پس نیازی به کسب مجوز جداگانه از محیط زیست نیست.


شریعتی با بیان اینکه سرمایه‌گذار پروژه نباید معطل مصوبات باشد، افزود: با توجه به حق نظارتی که قانون اساسی برای نمایندگان قائل شده است، جلسه‌ای را با حضور نمایندگان استان، استاندار، رئیس سازمان محیط زیست و معاون رییس جمهور ترتیب داده و مسائل مختلف از جمله مشکلات زیست محیطی این پروژه بررسی شد.

نماینده مردم بهشهر، نکا و گلوگاه می‌گوید: برخلاف آنچه در فضای مجازی منتشر شده این واحد پتروشیمی در دهستان میانکاله ساخته خواهد شد که از نظر هوایی ۷ کیلومتر و از نظر زمینی ۱۵ کیلومتری با تالاب میانکاله فاصله دارد.

شریعتی می‌گوید: سرمایه‌گذار به سازمان محیط زیست اعلام کرده که هر استاندارد روز دنیا را که در نظر دارند در این طرح پیاده خواهد کرد و آب مصرفی این واحد پتروشیمی نیز از دریا تامین می‌شود.

او می‌گوید: سازمان امور اراضی از مجری طرح تعهد گرفته که پس از تحویل گرفتن زمین باید اقدامی انجام دهد به همین دلیل سرمایه‌گذار در حال حاضر دور این زمین را محصور کرده است.

نماینده مردم بهشهر، نکا و گلوگاه نرخ بیکاری در شرق مازندران را ۲۰ درصد اعلام می‌کند و می‌گوید: راه اندازی این واحد می‌تواند مشکل بیکاری ۶۰ هزار جوان جویای کار را حل کند و فقط من موافق این طرح نیستم بلکه وقتی در دولت مصوب می‌شود یعنی هیات وزیران موافق اجرای آن است.

صحبت‌ها در حالی از موافقت دولت قبلی حکایت دارد که سخنگوی دولت فعلی شروع هرگونه فعالیت‌های عمرانی، صنعتی و معدنی در دولت را مشروط به اخذ مجوز‌های قانونی لازم از جمله مجوز‌های زیست محیطی می‌داند و می‌گوید: مصوبه احداث پتروشیمی میانکاله مربوط به هیئت وزیران در دولت گذشته یعنی اسفندماه سال ۹۹ بوده و تا وقتی مجوز‌های قانونی محیط زیستی صادر نشود، پروژه‌ای اجرا نخواهد شد.

پتروشیمی میانکاله؟ ندیدم و نمی‌شناسم

تاریخ کشور ما پر است از کلنگ‌زنی‌های متعدد طرح‌هایی که همواره با نامه‌نگاری‌های زیاد و پاس‌کاری ادارات و برخی موازی‌کاریی‌ها همراه بوده و در این پروژه نیز کلاف پیچیده پتروشیمی میانکاله در حال باز شدن بود که صحبت‌های مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی این کلاف را پیچیده‌تر کرد.

مرتضی شاهمیرزایی گفت: شرکت ملی پتروشیمی، برای طرحی به نام پتروشیمی میانکاله مجوزی صادر نکرده و اطلاعی هم از این موضوع ندارد، چونکه این طرح‌ها محصولات انتهایی زنجیره پتروشیمی را تولید می‌کنند و مؤلفه‌های یک واحد پتروشیمی را ندارند به همین دلیل وزارت صمت به آن‌ها مجوز می‌دهد و نیازی به دریافت مجوز از شرکت ملی پتروشیمی ندارند.

با این گفته‌ها مشخص می‌شود آنچه که به عنوان مجتمع پتروشیمی میانکاله مطرح شده اساسا ارتباطی با پتروشیمی ندارد و به صنعت مربوط می‌شود.

موضوع را از حسینعلی قوانلو رئیس سازمان صمت مازندران پیگیر می‌شویم، می‌گوید: مجوز تاسیس این پتروشیمی در این سازمان صادر شده و این سازمان موافق اجرای این طرح است و یکی از دلایل این موافقت این است که مازندران چندین سال گرفتار ممنوعیت احداث صنایع بزرگ بود، اما برای احداث این پروژه مجوز مستقیم از هیئت دولت لازم بود که گرفته شد.


قوانلو می‌گوید: صنایع کوچک در مازندران توانایی خلق ثروت را ندارند، اما صنایع بزرگ همواره مورد درخواست نمایندگان مجلس استان بوده است به همین دلیل بعد از صدور مجوز ساخت مجوز تامین خوراک گازی مجموعه نیز صادر و زمین تحویل سرمایه گذار شده، اما هنوز پیشرفت فیزیکی رخ نداده است.

رئیس سازمان صنعت معدن و تجارت مازندران می‌گوید: درخواست وزیر سابق نفت از رئیس سابق سازمان محیط زیست کشور و موافقت اولیه او موجب آغاز راه اندازی پتروشیمی میانکاله به عنوان یکی از طرح‌های دانش بنیان شده است.

شفاف باشید بهتر پاسخ می‌گیرید
شاید بخشی از کارزار‌هایی که در مخالفت با اجرای پتروشیمی میانکاله راه افتاده است ناشی از شفاف نبودن برخی فرایند‌ها باشد مانند نحوه واگذاری ۹۰ هکتار زمین به سرمایه‌گذار یا ارزیابی‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی این طرح که فعالان محیط زیستی می‌گویند مشخص نیست و یا حتی نوع محصولاتی که قرار است در این واحد تولید شود.

بهزاد محمدی مدیرعامل سابق شرکت ملی صنایع پتروشیمی ۲۹ تیر ۱۳۹۹ در بازدید از دو نقطه‌ای که برای ساخت مجتمع پتروشیمی میانکاله در نظر گرفته شده بود گفته بود: این مجتمع ۱۲۰ هزار تن پروپیلن تولید خواهد کرد تا به توسعه صنایع پایین دستی کمک شود. اما پروپیلن چیست؟

پروپیلن یکی از پرمصرف‌ترین و اساسی‌ترین پلیمر‌های مورد استفاده در دنیا که برای ساخت قطعات خودرو کاربرد فراوانی دارد سپر، داشبورد، کنسول، رودری، باتری و بسیاری از قطعات خودرو، ظروف یک بار مصرف، مواد پلاستیکی و اسباب بازی‌ها از این پلیمر تولید می‌شوند.

خاورمیانه با تولید سالانه ۸ میلیون تن پروپیلن بعد از آسیای شمال شرقی، اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی در جایگاه چهارم قرار دارد و ظرفیت اسمی تولید پروپیلن ایران سالانه بیش از یک میلیون تن است که مسئولان بار‌ها گفته‌اند می‌خواهند آن را به ۳ میلیون تن برسانند.


پروسه تبدیل گاز به پروپیلن یکی از ساده‌ترین تبدیلات شیمیایی است که در انتهای چرخه بهره برداری از نفت قرار دارد، اما برخی معتقدند ضریب خطر این صنایع برای محیط زیست به دلیل سروکار داشتن با مواد پلاستیکی زیاد است به همین دلیل کارشناسان در طوماری که برای رئیس جمهور نوشته اند نداشتن مجوز زیست محیطی، مشکل اولیه اجرای ساخت پتروشیمی در میانکاله را مطرح کردند و معتقدند اجرای آن نه تنها از نظر تعارض حقوقی با تعهدات سازمان محیط زیست ایران به شبکه جهانی ذخیره‏‌گاه‌های زیست‌کره مشکل دارد بلکه منجر به نابودی تولیدات بومی و معاش ۷۰ دامدار محلی دارای پروانه چرای دام با ۱۱ هزار واحد دامی خواهد شد.

دکتر علی صادقی کارشناس حوزه نفت و انرژی می‌گوید: محصول نهایی که می‌گویند قرار است در این واحد صنعتی تولید شود پروپیلن است که یکی از محصولات مورد نیاز کشورمان در صنعت پتروشیمی است، اما فرآیند تبدیل گاز به پروپیلن آن هم در تالاب میانکاله بر خلاف گفته موافقان این طرح کاملا غیراقتصادی و هزینه زا خواهد بود.

این کارشناس حوزه نفت و انرژی می‌گوید: موافقان این طرح، اشتغال‌زایی بالای آن و رفع مشکلات ناشی از بیکاری در مازندران را از نقاط قوت آن می‌دانند، ولی هنوز متوجه نشدند که صنایع بالادستی پتروشیمی، بدون ساخت زنجیره تولید، اشتغال‌زایی قابل‌توجهی ندارد و اشتغال‌زایی این طرح منوط به احداث صنایع تکمیلی در کنار آن است که با توجه به محل قرارگیری این مجتمع پتروشیمی، گسترش صنایع تکمیلی در این منطقه، منجر به از بین رفتن محیط زیست در منطقه میانکاله خواهد شد.


صادقی با بیان اینکه دور بودن از بازار مصرف داخلی یا همان صنایع پایین‌دستی و بازار‌های صادراتی، ساخت مجتمع‌های پتروشیمی در شمال کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد، گفت: این طرح در حالتی به صرفه خواهد بود که خطوط جدید انتقال محصولات نهایی این پتروشیمی تا جنوب کشور راه اندازی شود که این نکته یعنی سرمایه‌گذاری از جیب مردم برای توجیه‌پذیر شدن این پتروشیمی.

او افزود: این واحد‌ها به گاز و آب فراوان نیاز دارند و مسئولان می‌گویند آب این مجتمع از دریا تامین می‌شود، اما با توجه به اینکه مازندران هر سال در فصول سرد سال با کسری گاز در شبکه انتقال مواجه می‌شود تخصیص گاز به یک مجتمع پتروشیمی که خوراک اصلی آن گاز طبیعی است به هیچ عنوان توجیه‌پذیر نیست.

موافقان و مخالفان ساخت این مجتمع پتروشیمی هر کدام نظراتی دارند که منطقی به نظر می‌رسد، اما آنچه که می‌تواند این کلاف را کمی باز می‌کند اقدام سرمایه گذار طرح در معرفی کامل آن، ارائه ارزیابی‌های اقتصادی و محیط زیستی و اطمینان بخشی برای آلاینده نبودن این واحد صنعتی است.

گزارش از محمد حسین رمدانی