مونالیزا یا «لبخند ژوکوند» پر آوازه‌ترین نقاشی جهان اثر لئوناردو داوینچی است که بزرگترین نقاش دوران رنسانس محسوب می‌شود. هزاران بازدیدکننده هر روز از سراسر جهان برای دیدن این اثر به موزه لوور پاریس می‌روند و تحت تأثیر نگاه مرموز و لبخند رازآلود این پرتره قرار می‌گیرند.

داوینچی در «مونالیزا»، یکی از واقع‌بینانه‌ترین و گیراترین لبخند‌های نقاشی شده را به تصویر درآورده است. تابلوی مونالیزا پر آوازه‌ترین شبیه‌سازی از چهره فردی در جهان است. لیزا دل‌لاجوکوندا (ژکوندو) همسر یک بانکدار از اشراف شهر فلورانس بود که لیزا مدل پرتره مونالیزا است.

مرموز بودن این لبخند، یکی از دلایل شهرت این اثر است. لبخند مرموز مونالیزا برای قرن‌ها بینندگان را مجذوب خودش کرده است. اولین تحسین کننده این اثر، پادشاه فرانسوا اول بود، او داوینچی را به فرانسه دعوت کرد و در سال ۱۰۱۸ میلادی تابلو را از او خرید.

این اثر برای قرن‌ها این پرتره در کاخ‌های فرانسه بود، تا اینکه شورشیان در طول انقلاب فرانسه مجموعه سلطنتی را به عنوان دارایی مردم ادعا کردند. تابلوی مونالیزا در سال ۱۷۹۷ میلادی، جزئی از گنجینه هنری موزه لوور شد، اما در سال ۱۸۰۰ به دست ناپلئون افتاد و این اثر را به کاخ محل اقامت خود برد و آن را به دیوار اتاق خواب خصوصی‌اش آویخت.

مونالیزا به مدت ۴ سال در این مکان قرار داشت. نهایتاً مونالیزا در اواخر قرن نوزدهم در موزه لوور نصب شد و این گونه بود که مشهورترین نقاشی جهان از زمان انقلاب فرانسه در لوور به نمایش درآمده است.

از سال ۲۰۰۵ میلادی، مونالیزا در یک محفظه شیشه‌ای محافظ در انزوایی با شکوه و زیبایی در مرکز اتاق Salle des Etats به نمایش گذاشته شده است. اگرچه چنین روش نگهداری عمدتاً ریشه در تأمین امنیت آثار هنری مشهور دارد، اما از سوی دیگر در راستای اجرای اصول اساسی حفاظت و نگهداری آثار هنری است.

چون مونالیزا روی بوم نقاشی نشده، بلکه روی صفحه‌ای از چوب صنوبر نقاشی شده است. به مرور زمان، لایه نقاشی دچار تاب‌خوردگی شده و همین موضوع باعث بروز یک ترک روی سطح اثر شده است. برای جلوگیری از بروز آسیب‌های بیشتر، مونالیزا باید در محفظه شیشه‌ای با دما و رطوبت کنترل‌شده نگهداری شود. این نقاشی رکورددار گرانترین ارزیابی بیمه با قیمت ۱۰۰ میلیون دلار از سال ۱۹۶۲میلادی را در اختیار دارد.

قدیمی‌ترین کپی مونالیزا در ایران

مونالیزا کپی‌های بسیاری در دنیا دارد و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. قدیمی‌ترین کپی این اثر را فتح‌الله عباد (۱۳۶۰_۱۲۸۰ شمسی) حدفاصل سال‌های ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۵ خلق کرده است. قطعاً ترسیم این نقاشی با امکانات آن زمان و در دسترس نبودن تصاویر باکیفیت از مونالیزا، امری دشوار بوده است.

البته خود داوینچی هم مونالیزا را طی چندین سال خلق کرده است. گفته می‌شود او این نقاشی را در حدود سال ۱۵۰۳ میلادی آغاز کرد، و زمانی که در سال ۱۹۱۵ میلادی درگذشت، این اثر در آتلیه‌اش بود. او احتمالاً به طور متناوب طی این سال‌ها روی آن کار کرده و چندین لایه از لعاب‌های روغنی نازک را در زمان‌های مختلف به آن اضافه کرده است. جایی که لعاب‌های نازک‌تر در اثر دیده می‌شود مربوط به اواخر دوره لئوناردو است.

قدیمی‌ترین کپی مونالیزا در ایران که توسط عباد خلق شده، ۷۸×۵۳ سانتی‌متر اندازه دارد و اکنون در باغ‌موزه نگارستان، متعلق به دانشگاه تهران نگهداری می‌شود.

منبع: فارس