کتاب «سنجش خرد ناب» اثر ایمانوئل کانت با ترجمه میرشمس الدین ادیب سلطانی در انتشارات امیرکبیر به چاپ پنجم رسید. این اثر نخستین کتاب از مجموع آثار فلسفه انتقادی کانت است که برای اولین بار در سال ۱۷۸۱ منتشر شد.

نویسنده در این اثر درباره ویژگی‌های عقلی و توان آن در شناخت متافیزیک سخن می‌گوید و بررسی و تقسیم بندی مقوله‌های شناخت و بررسی محسوسات، ادراک و عقل محض در شناخت متافیزیک را شرح می‌دهد.

منطق استعلایی در کتاب «سنجش خرد ناب» مبحثی است که در آن قواعد ذهنی پیش بینی بررسی شده است. کانت منطق استعلایی اش را در دو بخش تحلیل و دیالکتیک استعلایی تقسیم می‌کند. از رشته راهنما بهره می‌برد و می‌گوید: فاهمه یا درک، همان قوه حکم کننده است که عملکردش در همان مقوله‌ها وجود دارد.

کانت و جان لاک برخلاف فیلسوفان قدیم ارسوئی و افلاطونی که همواره به تفکر در زمینه موجودات جهان خارج می‌پرداختند از پایه گذاران فلسفه جدید هستند. در این فلسفه درباره شناخت جهان درون و معرفت شناسی و انسان شناسی تأمل می‌شود. علاوه بر این کانت بسیاری از سخنان فیلسوفان قدیم را درباره افلاک و ماهیت اجسام و اشیا باطل اعلام کرد.

با پیدایش فلسفه کانت فلسفه قدیم مشاء و اشراق که پس از اشکال‌هایی که فیلسوفان جدید بر آن وارد کردند و پیدایش علوم جدید و بطلان گفته‌های آن‌ها به مرحله احتضار رسیده بود یکباره مرد و به خاک سپرده شد.

در بخش‌هایی از این کتاب می‌خوانیم:

«این یک قانون طبیعی است که: هر آنچه رخ می‌دهد، علتی دارد؛ علیت این علت، یعنی کنش این علت، در زمان پیشتر می‌آید و در رابطه با معلولی که برخاسته است، نمی‌تواند همیشه بوده باشد، بلکه باید رخ داده باشد و بنابراین اندر میان پدیدار‌ها همچنین علت خود را دارد که بدان وسیله به نوبۀ خود تعیین می‌شود و در پی آن همه رویداد‌ها در یک سامان طبیعی آروینانه تعیین می‌گردند.»