چند سال است که ماه رمضان با فصل‌بهار مصادف شده، اما متاسفانه همه‌گیری کووید-۱۹ طوری درگیرمان کرده که نتوانستیم آنطور که باید و شاید از همزمانی ماه روزه‌داری با فصل بهار، لذت کافی و استفاده لازم را ببریم. از دیدگاه طب‌سنتی در فصل بهار به علت گرم‌شدن هوا و حرکت مواد درون بدن امکان دارد برخی بیماری‌ها در افراد شدت بگیرد. از طرفی نیز، چون مزاج روزه گرم است می‌تواند به افزایش حرارت بدن و تشدید این علائم منجر شود. در نتیجه رعایت تدابیر مربوط به هر مزاج متناسب با فصل بهار می‌تواند تا حد زیادی از ایجاد عوارض احتمالی برای روزه‌داران بکاهد.

برای اینکه بدانیم بیماری‌های فصل بهار از چه نوع هستند و در ماه روزه‌داری هر کدام از چهار مزاج اصلی باید چه تدابیری را رعایت کنند با دکتر ملیحه شفیعی، پزشک متخصص طب سنتی گفتگو کرده‌ایم.

امروزه اثرات مثبت روزه‌داری و به‌خصوص اثرات طبی آن در پیشگیری و درمان بیماری‌های مختلفی نظیر سرطان‌ها، دیابت، فشارخون، آلزایمر، بیماری‌های گوارشی و... به اثبات رسیده، ولی گاهی همین روزه‌داری در صورت رعایت‌نکردن آداب صحیح روزه‌داری می‌تواند مشکلات و عوارض گوناگونی را برای افراد به‌وجود آورد. باید به این نکته توجه کنیم که بروز کمی ضعف، خستگی، احساس گرسنگی، تشنگی و کمی عصبی‌شدن به دنبال روزه‌داری کاملا طبیعی است که با رعایت نکات مربوط می‌توان تا حد زیادی از آن‌ها پیشگیری کرد.

بیماری‌های فصل‌بهار در موسم روزه‌داری

رعایت دستورات طبی برای جلوگیری از بروز عوارض جسمی در فصل بهار بسیار ضروری است. از دیدگاه طب‌سنتی در فصل‌بهار به علت گرم‌شدن هوا و حرکت و جریان‌یافتن مواد درون بدن، برخی بیماری‌ها در افراد تشدید می‌شود. بیماری‌های سوداوی نظیر هموروئید، شقاق، افسردگی، بیماری‌های پوستی مانند اگزما، جوش صورت، حساسیت‌های فصلی و آلرژی و نیز درد‌های مفاصل ازجمله این بیماری‌ها هستند. هر عاملی که باعث افزایش حرارت بدن شود، می‌تواند باعث تشدید این علائم نیز شود. ورزش افراطی، استحمام زیاد با آب‌گرم، گرسنگی طولانی‌مدت و زیاده‌روی در روابط زناشویی از کار‌هایی است که حرارت بدن را بالا برده و باید در فصل‌بهار محدود شود. باتوجه به اینکه روزه‌داری با افزایش حرارت بدن، می‌تواند باعث تشدید این علائم شود در نتیجه رعایت تدابیر مربوط به هر مزاج تا حد زیادی می‌تواند از ایجاد عوارض احتمالی پیشگیری کند. در ادامه دستورات مخصوص غذایی بر حسب مزاج افراد را بررسی می‌کنیم.

افراد با مزاج گرم و‌تر

این افراد می‌توانند روزه خود را با کمی شربت سکنجبین گرم یا در صورت عادت با چای کمرنگ باز کنند. حتما در مصرف خرما و عسل احتیاط و در صورت تمایل به استفاده خرما از رطب‌های زرد رنگ تازه استفاده شود. مصرف توت‌خشک، کشمش و مویز به‌عنوان شیرینی برای این افراد مناسب‌تر است. همچنین مصرف زولبیا و بامیه برای افراد گرم‌مزاج بسیار مضر است. در طول فاصله افطار تا سحر از خوردن خوراکی‌های خیلی شیرین پرهیز شود.

استفاده از کاهو همراه با سکنجبین، شربت خاکشی، تخم‌شربتی و شربت آبلیمو با عسل برای جلوگیری از تشنگی برای این مزاج بسیار مناسب است. استفاده از سوپ‌جو، آش‌ماش و انواع آش‌های آبکی با حبوبات و سبزیجات و بدون گوشت در وعده افطار توصیه می‌شود. خورش کدو، آلواسفناج، فسنجان بادام، قورمه سبزی، ماش پلو و نخودپلو از غذا‌های مناسب برای وعده سحر افراد با مزاج گرم است.

افراد با مزاج گرم و خشک

برای این افراد افطارکردن با شربت سکنجبین، شربت جلاب (گلاب) یا شربت ماءعسل (آب و عسل) با کمی لیمو یا شیربادام مناسب است. استفاده از فرنی، شیربرنج، حریره بادام کم‌شیرین، سوپ جو، انواع آش‌ها و شوربا‌های ساده گزینه مناسبی برای وعده افطار است. افراد با مزاج گرم و خشک باید توجه ویژه‌ای برای حفظ رطوبت بدن داشته باشند. مصرف کاهو همراه با سکنجبین، ماءالشعیر طبی، کدو حلوایی و آبمیوه‌ها مثل آب‌هویج و آب‌سیب از خوراکی‌هایی هستند که می‌توانند رطوبت کافی و مناسبی را برای این افراد تامین کنند. شربت خاکشیر و تخم‌شربتی نیز به حفظ مایعات و رطوبت بدن کمک می‌کنند. برای وعده سحر بهترین توصیه، مصرف خورش‌های سبزی، خورش کدو و سایر غذا‌های مورد توصیه برای مزاج گرم و‌تر است. استفاده از خرما و سبزی‌های تند و تیز و زولبیا و بامیه برای این افراد بسیار مضر است.

افراد با مزاج سرد و‌تر

نوشیدنی مناسب برای افطار‌کردن در این افراد، ماءعسل، شربت شیره‌انگور و چای کمرنگ است. سمنو، کاچی، شله‌زرد و انواع مربا‌ها انرژی کافی را برای این افراد تامین می‌کند. مصرف نخودآب با گوشت کبک و بلدرچین، خورش کرفس و فسنجان گردو می‌تواند به کاهش عوارض گوارشی در این افراد کمک کند. مصرف زیتون‌پرورده همراه غذا از توصیه‌های مناسب است. به این افراد پیشنهاد می‌شود بیش از حد نیاز آب و مایعات استفاده نکنند. از میان میوه‌های خشک، انجیر، توت‌خشک و مویز و از غذاها، نخودپلو، ماش‌پلو و سایر غذا‌های ترکیبی برای این افراد بسیار سودمند است.

افراد با مزاج سرد و خشک

افراد با این مزاج می‌توانند روزه خود را با شیرگرم همراه با عسل، ماءعسل یا شیربادام افطار کنند. این افراد هم شدیدا در معرض خشکی مزاج هستند و باید حتما به حفظ رطوبت‌بدن و مصرف غذا‌های رطوبت‌بخش دقت کنند. استفاده از حریره بادام، فرنی و شیربرنج از خوراکی‌های رطوبت‌بخش مناسب هستند. مصرف آبمیوه‌های طبیعی، سوپ‌جو با سبزیجات و آش‌های آبکی، خورش‌های حاوی سبزیجات و کدو در این افراد بسیار کمک‌کننده است. این افراد باید از مصرف گرمی زیاد، خرما، سبزی‌های تند و تیز و ادویه‌های گرم پرهیز کنند، چون این مواد باعث کاهش رطوبت و خشک‌شدن بدن می‌شود.

اصول و آداب روزه‌داری در یک نگاه

رعایت تدابیر غذایی در روزه‌داری به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود؛ دسته اول، آداب تغذیه که همگانی است و همه افراد با هر مزاجی باید این نکات را رعایت کنند و دسته دیگر آداب اختصاصی است که هر فرد با توجه به مزاج فردی خود باید موردتوجه قرار دهد. آداب کلی تغذیه در روزه‌داری از این قرار است که از درهم‌خوری و روی‌هم‌خوری در وعده افطار و سحر باید پرهیز شود. رعایت فاصله منظم بین خوردن غذا‌ها و به‌خصوص حداقل یک‌ربع فاصله بین مصرف مایعات با غذا و خودداری از مصرف میوه‌ها بلافاصله پس از خوردن غذا از اختلال در هضم و تولید مواد زائد در بدن پیشگیری می‌کند. با یک نوشیدنی گرم و شیرین بر حسب مزاج فرد آغاز و با فاصله کمی وعده‌غذایی سبکی میل شود.

میوه و تنقلات با فاصله از وعده‌غذایی بین زمان افطار تا سحر میل شود. از توصیه‌های عمومی در وعده سحر این است که از خوراکی‌هایی که باعث افزایش حجم ادرار می‌شود مثل کاهو، هندوانه و... استفاده نشود. مصرف مایعات زیاد و میوه‌ها در وعده سحر به رفع تشنگی در طول روز کمک نمی‌کند. بهتر است مصرف فیبر‌ها و مایعات بین وعده افطار تا سحر تقسیم شود. غذا‌های خورشی با سبزی گزینه‌های مناسبی برای وعده سحر هستند. استفاده از غذا‌های غلیظ مثل ماکارونی، قارچ، حلیم و الویه در وعده سحر می‌تواند باعث افزایش تشنگی در طی روز شود.

منبع: جام جم