مجموعه پایگاه میراث جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در مرکز شهر اردبیل یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگری در استان است که این روزها اولین انتخاب مسافران برای بازدید در شهر اردبیل محسوب می‌شود. این پایگاه جهانی که در سال ۲۰۱۰ میلادی در کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است یکی از ۲۶ اثر ثبت جهانی ایران به شمار می‌رود. هرکدام از این آثار به نوبه خود بخشی از فرهنگ، تاریخ و طبیعت بسیار ارزشمند کشور ما هستند. مجموعه شیخ‌صفی این روزها علاوه بر بخش‌های اصلی ۹ موزه با موضوعات مختلف را نیز در خود جای داده است که می‌تواند تا شش ساعت گردشگران علاقمند را در دل تاریخ به سفر ببرد. 

مجموعه نفیس شیخ صفی‌الدین به نام جد سلاطین دودمان صفوی در سال ۷۳۵ هجری قمری به دست فرزند او یعنی صدرالدین موسی بنا می‌شود. این بنا در طول دهه‌ها تکمیل و باتوجه به علاقه سلاطین صفوی به جدشان در دوران آن‌ها توسط بهترین استادان تزئین و بخش‌های مختلفی به این مجموعه اضافه می‌شود. مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی آنچنان زیبا و عظیم بنا می‌شود که اکنون پس از گذشت قرن‌ها هنوز جز میراث ارزشمند جهانی به حساب می‌آید. آثار بسیار ارزشمندی از هنرمندان دوران صفوی در این مجموعه وجود داشته است که بسیاری از آن‌ها در حمله روس‌ها به ایران غارت شده و هم‌اکنون در موزه‌های روسیه به نمایش گذاشته شده‌اند. فرش اردبیل نیز یکی از مشهورترین آثار موجود در این مجموعه بوده است که امروزه در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن قرار دارد. 

ثبت جهانی و رونق مجدد بقعه شیخ صفی

این مجموعه بعد از ثبت جهانی در سال ۲۰۱۰ مورد توجه بیشتر گردشگران و البته مسوولان میراث فرهنگی کشور قرار گرفت. توجه ویژه به این مجموعه باعث شد بقعه شیخ صفی در دنیا شناخته شود تا هرساله تعداد زیادی از گردشگران از سراسر دنیا برای دیدن این مجموعه به اردبیل سفر کنند. ترمیم فضای پیرامونی این مجموعه، بازسازی دروازه ورودی و اضافه کردن چندین موزه به مجموعه اتفاقی است که اخیرا انجام شده تا مجموعه یک انتخاب مناسب برای سفر در زمان و مرور بخشی از تاریخ کشورمان باشد. 

امروزه ۹ موزه در این میراث جهانی وجود دارد و آثاری در شاخه‌های مختلف در این موزه‌ها برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شده است. عینی، سرپرست امور موزه‌های استان اردبیل با اشاره به موزه‌های ایجاد شده در مجموعه جهانی شیخ صفی، می‌گوید: «موزه‌های مختلف در ۹ بخش چینی‌خانه، موزه فرش، موزه باستان‌شناسی، موزه سکه، موزه اسناد خطی، کتیبه‌های سنگی، ظروف سفالی، قطعات سفالی لعاب‌دار و موزه عکس‌های تاریخی گنجینه مهمی هستند که قابلیت بازدید در مجموعه جهانی شیخ صفی را دارند.» 

ساعتی در دل بافت تاریخی شهر اردبیل

گردشگران در استان اردبیل انتخاب‌های بسیاری دارند. می‌توانند به شهر چشمه‌های بهشتی، سرعین بروند و از مواهب خدادادی در این شهر زیبا استفاده کنند. می‌توانند به جاذبه‌های انسان‌ساز و جدید مثل پل‌های معلق در شهرهای مشگین‌شهر و هیر سر بزنند یا می‌توانند از طبیعت بکر در گوشه گوشه استان بهره ببرند. در کنار همه این جاذبه‌های گردشگری، حضور در بافت تاریخی مرکز استان و تعامل با زندگی شهری برای گردشگران جذابیت خاص خودش را دارد. مسافران در شهر اردبیل به بازار تاریخی و سنتی سرپوشیده در مرکز شهر می‌روند و در میان بوها و رنگ‌های به جا مانده از تاریخ ساعات خوشی را می‌گذرانند، آن‌ها بافت تاریخی اردبیل را طی می‌کنند و در پیاده‌راه اسفریس سوغاتی‌های اردبیل را تهیه می‌کنند. جایی که گنبد الله الله مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی بیشتر خودنمایی می‌کند و مسافران را به حضور در این مجموعه جهانی دعوت می‌کند.

به گفته مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل، حضور در مجموعه میراث جهانی شیخ صفی می‌تواند تا شش ساعت برای بازدیدکنندگان سرگرم‌کننده باشد و آن‌ها را به شناخت بیشتر این مجموعه، سلاطین صفوی و تاریخ کشورمان برساند. نادر فلاحی می‌گوید: «اقداماتی که در سال‌های اخیر در این میراث جهانی انجام شده است باعث توسعه این مجموعه، افزایش موزه‌ها و آثار موجود و ساماندهی کل مجموعه شده است و می‌تواند بیشتر از قبل علاقمندان را به حضور در مجموعه تشویق کند.» 

شاهکار معماری و تاریخی در پیش چشم بازدیدکنندگان داخلی و خارجی

مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی شاهکاری از هنر و معماری ایرانی محسوب می‌شود که محل دفن شیخ صفی‌الدین اردبیلی، شاه اسماعیل یکم و تعدادی از صاحب‌منصبان دوره صفوی است. این شاهکار تاریخی در زمینه کاشی‌کاری و معماری ایرانی اسلامی انتخاب بسیاری از گردشگران خارجی و داخلی برای بازدید است. گنبد الله الله که کاشی‌کاری بی‌نظیری دارد و کلمه «الله» را به زیبایی به تصویر کشیده است را می‌توان اصلی‌ترین بنای این مجموعه به شمار آورد، این گنبد به خواست صدرالدین موسی ساخته شد و محل دفن شیخ صفی در یک صندوق چوبی منبت و خاتم‌کاری است. چینی خانه یکی دیگر از بخش‌های مهم در این میراث جهانی است، این بخش که معماری منحصر به فردی دارد در دوره صفویه نگه‌داری ظروف زرینه، سیمینه و ظروف سفارشی شاه عباس اول از کشور چین را به عهده داشته است. قندیل‌خانه، جنت‌سرا، شهیدگاه، حرم‌خانه و چله‌خانه نیز از دیگر بخش‌های مهم در این مجموعه جهانی به حساب می‌روند. 

گردشگر هلندی در بازدید خود از مجموعه جهانی شیخ صفی در نوروز ۱۴۰۱ می‌گوید: «اینجا خیلی خالص و واقعی است، من فکر می‌کنم این واقعی‌تر است و چیزی که در اصفهان دیده‌ام بعد از این ساخته شده و نسخه دوم این مجموعه است.» 

این گردشگر هلندی که به نظر می‌رسد تخصصی در معماری و هنر داشته باشد، می‌گوید برای بار دوم به این مجموعه جهانی آمده است و باز هم خواهد آمد، او معماری، کاشی‌کاری، فرش‌های موجود در مجموعه و ظروف چینی موجود را کم نظیر می‌داند.