باز و بسته شدن زاینده رود در اصفهان که از مدت‌ها پیش از سوی بسیاری از متخصصان و اندیشمندان نکوهش شده است، در نگاه نخست اگرچه خوشحالی زودگذر کشاورزان و مردم را بدنبال دارد، اما این پرسش را در ذهن‌ها به وجود می‌آورد که اگر بازگشایی زاینده رود بطور متناوب امکان‌پذیر است چرا اقدامی برای برقراری جریان دائمی و با حجم اندک رودخانه نمی‌شود تا حقابه کشاورزان و محیط زیست محقق شود و مردم و گردشگران جریان زنده این رودخانه را ببینند.

زاینده رود پنجم تا پانزدهم فروردین امسال همزمان با نوروز و برای رفع نیاز آبی کشاورزان در اصفهان جاری شد و اکنون با بازگشایی دوباره آن پس از چند روز خشکی، بیم‌ها از فراق و وصال زنده رود شدت گرفته و امید‌ها نیز به همان اندازه برای خروش دائمی آن تقویت شده است.

معاون عمرانی استاندار اصفهان  اما می‌گوید این بازگشایی بر اساس توافق کشاورزان با جهاد کشاورزی، تایید آب منطقه‌ای و وزارت نیرو و بر اساس مصوبات قبلی است.

مهران زینلیان گفت: این بازگشایی سومین مرحله اختصاص آب به کشاورزان شرق و نخستین مرحله برای باغ‌های غرب استان اصفهان در سال زراعی جاری است.

زینلیان می گوید: میزان آب رهاسازی شده بر اساس برنامه جهاد کشاورزی به میزان ۴۵ میلیون مترمکعب است که به مدت ۱۰ روز ادامه خواهد یافت.

حسین وحیدا  عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزان استان اصفهان درباره دلیل بازگشایی مجدد رودخانه زاینده رود،گفت: کشاورزان شرق اصفهان بعد از نوبت دوم آبیاری برای اراضی گندم، نیاز به آبیاری دوباره کشت گندم خود داشتند.

به گفته او  کشت گندم هر ۱۵ روز یک‌بار نیازمند آبیاری است، کشاورزان بعد از ۱۰ روز آبیاری، در این دوره بعد از ۲۲ روز دوباره کشت خود را آبیاری می‌کنند.

ضرورت تداوم آبیاری برای استحصال نهایی محصولات کشاورزی

این در حالی است که دیگر عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی اصفهان بر این باور است اتمام کشت فعلی کشاورزان شرق این منطقه مستلزم تامین ۱۰۰ میلیون متر مکعب دیگر آب از رودخانه زاینده رود است.

حسین محمدرضایی گفت: مطالبه کشاورزان شرق اصفهان برای استحصال گندم کشت شده، جاری سازی رودخانه زاینده رود از ۲۸ فروردین تا حدود ۲۰ خرداد با تخصیص حداقل ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب تحویلی در سد آبشار اصفهان است.

عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی اصفهان می گوید: از بهمن سال قبل که کشت پاییزه دیرهنگام در شرق اصفهان آغاز شد تاکنون با ۲ بار بازگشایی رودخانه، آبیاری مزارع انجام گرفته و تداوم آبیاری برای استحصال نهایی لازم و ضروری است.

او گفت: پیش بینی میزان ورود به سد زاینده رود نسبت به بارندگی‌ها یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب است در حالی که سهم کشاورزان شرق و غرب اصفهان و محیط زیست رودخانه از این مقدار ۷۵ درصد آن یعنی ۸۲۵ میلیون متر مکعب و نه ۳۸۰ میلیون متر مکعب است.

به گفته محمدرضایی  از زمانی که بر خلاف قانون و مصوبات شورای عالی آب، بارگذاری‌های متعدد در حوضه آبریز زاینده رود انجام شد مشکلات زیست محیطی، خشکی رودخانه و چالش‌های کشاورزان افزایش یافت.

عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی اصفهان گفت: چگونه می‌شود رودخانه زاینده رود به بهانه کمبود آب جریان نداشته باشد، اما طرح انتقال آب بن-بروجن که آب را از حوضه بی آب آبریز زاینده رود به حوضه پر آب کارون انتقال می‌دهد، آغاز شود، این اقدامات نشان می‌دهد که تصمیم گیری بر مبنای قانون و مصوبات قانونی نیست.

بنابر بر اعلام روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، از شامگاه بیست و پنجم فروردین ماه جاری خروجی آب از سد زاینده رود افزایش یافته است.

بر این اساس  ذخیره کنونی سد زاینده رود ۳۶۸ میلیون متر مکعب و میزان حجم آب ورودی به این سد حدود ۸۲ متر مکعب بر ثانیه است.

به گفته معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با افزایش خروجی سد زاینده‌رود در این مدت آب در غرب، کلانشهر و شرق اصفهان جریان خواهد داشت.

زاینده‌رود کانال آب‌رسانی نیست

رودخانه زاینده‌رود آب‌نما یا کانال انتقال آب برای کشاورزی یا صنعت نیست بلکه ماهیتی سیستمی، به‌هم‌پیوسته و یکپارچه دارد که از زرد کوه در رشته کوه‌های زاگرس شروع و به تالاب گاوخونی ختم می‌شود؛ این هشداری است که توسط دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان مطرح شد.

سید احمد خاتون آبادی گفت: توقف روش مدیریت استانی یا مدیریت گسسته حوضه‌های آبریز رودخانه‌ها و اجرای مدیریت یکپارچه و پیوسته در بالادست (سر آب) و پایین‌دست (پایاب) و کاهش پمپاژ‌های بی‌رویه در مسیر جریان آن  ضروری است.

او می گوید: نگاه به رودخانه زاینده‌رود یکسان نیست و به فراخور وابستگی افراد و نهاد‌ها متفاوت است، باید به اجماع برسیم و به ماهیت حقیقی این رودخانه به‌عنوان اکوسیستمی که زیست‌بوم‌های متعدد و گوناگون خاکی، آبی (تالاب گاوخونی) گیاهی و انسانی به آن وابسته‌اند نگاه کنیم.

به تعبیر وی  زاینده‌رود تَن واحد و یکپارچه‌ای است که اگر رگ‌های این بدن تکه‌تکه شود و خون شریان‌هایش از هر قسمت برداشته شود این پیکر خواهد مُرد و بالادست و پایین‌دست گوهر نایاب خود را همگی از کف خواهند داد.

دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: جلوگیری از توسعه صنایع آب‌بر و دیگر طرح‌های صنعتی در مناطق خشک، زمان‌بندی میان‌مدت و بلندمدت برای جابه‌جایی صنایع به مناطق ساحلی و توقف طرح‌های پرهزینه و زیان‌آور که با انتقال آب به کویر، تعادل طبیعت را بر هم می‌زند، ضروری است.

دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان می گوید: توقف کشت محصولات آب‌بر و واردات محصولات کشاورزی مانند برنج و برخی صیفی‌ها که آب فراوانی برای تولید آن‌ها مصرف می‌شود، همچنین کاهش سطح زیر کشت کشاورزی و باغداری در کنار دریاچه‌ها و در امتداد رودخانه‌ها برای کم کردن فشار بر آبخوان یا منابع آب زیرزمینی برای این مهم پیشنهاد می‌شود.

این فعال محیط‌زیست، تأمین بودجه برای خرید امتیاز واگذاری‌های حقابه جدید کشاورزان در مسیر رودخانه‌ها از بالادست تا پایین‌دست و بازگرداندن حقابه‌ها را از دیگر راهکار‌های حفظ توان زیست‌محیطی رودخانه‌ها عنوان کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، توقف اعطای مجوز جدید حفر چاه عمیق، نظارت مکانیزه با نصب کنتور روی چاه‌ها و کاهش بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی با بستن چاه‌های مازاد در منطقه را ضروری دانست.

خاتون آبادی گفت: محدود کردن بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و نیز حفر چاه عمیق زمانی میسر است که آب سطحی از طریق سیلاب و جریان طبیعی رودخانه‌ها در دسترس کشاورزان باشد.

دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان، معتقد است  برای ایجاد تعادل در استفاده منطقی و متعادل از سه نوع آب مذکور، یکپارچگی و پیوستگی حوضه آبریز رودخانه‌ها از سرآب تا پایاب، ضروری است در غیر این صورت بحران‌های آب و محیط زیست و نابسامانی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خودنمایی خواهند کرد.

کاهش پیشروی فرونشست در اصفهان با جریان دائمی زاینده‌رود

کارشناسان همچنین حذف جریان آب رودخانه زاینده‌رود از دل شهر را باعث وقوع و شدت گرفتن فرونشست زمین دانسته اند.

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان گفت: دولت باید تکلیف خود را درباره اصفهان مشخص کند، زیرا امروز همه کارشناسان به فوق بحرانی بودن فرونشست زمین در این استان اذعان دارند.

رضا اسلامی می گوید: برقراری جریان دائمی رودخانه زاینده رود به عنوان اصلی‌ترین منبع تغذیه کننده آبخوان و به نوعی در اولویت قراردادن حقابه محیط زیست بعد از آب آشامیدنی ضروری است.

به گفته او: شرایط فعلی اصفهان دیگر به گونه‌ای نیست که بتواند به زنجیره غذایی کشور به واسطه کشاورزی کمک کند از این رو یا باید زمین‌های کشاورزی از کشاورزان خریداری یا شرایطی ایجاد شود که کشاورزان این زمین‌ها را به نیروگاه‌های انرژی خورشیدی تبدیل کنند.

اسلامی درباره تاثیر بخش صنعت بر این مساله گفت: نمی‌گویم که صنایع بزرگ فولادی در اصفهان به یکباره تعطیل شود، اما باید از توسعه این صنایع آب بَر در اصفهان جلوگیری کرد و برنامه‌ریزی برای انتقال این صنایع به کنار دریا انجام شود.

به گفته او، هزینه‌ای که برای انتقال آب از دریا به فلات مرکزی انجام می‌شود اگر برای انتقال این صنایع انجام شود در دراز مدت به مراتب کمتر خواهد بود.

 حدود ۲۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی نواحی حقابه داران شرق این استان در پی افزایش خروجی سد زاینده رود و تخصیص بخشی از حقابه کشاورزان در بهمن ۱۴۰۰ زیر کشت رفت و بر همین اساس خروجی سد زاینده‌رود ۱۲ بهمن پارسال با هدف جاری سازی آب در بستر این رودخانه در شهر اصفهان و سپس شرق استان به منظور کشت غله در بخشی از اراضی کشاورزی بصورت پلکانی افزایش و ساعت ۱۰ صبح ۲۴ بهمن کاهش یافت، در نتیجه بخش قابل توجهی از بستر زاینده رود در کلانشهر و شرق این استان دوباره خشک شد.

سپس برای نوبت دوم آبیاری مزارع شرق اصفهان پنجم تا پانزدهم فروردین ۱۴۰۱ بار دیگر با افزایش خروجی سد، آب در رودخانه جریان یافت که استقبال بی نظیر گردشگران نوروزی را نیز به همراه داشت. پس از آن رودخانه خشک شد و از ۲۵ فروردین تا پنجم اردیبهشت برای کشاورزان غرب و شرق اصفهان دوباره جریان یافته است.

رودخانه زاینده‌رود در ۲ دهه اخیر از سد چم آسمان در شهرستان لنجان واقع در غرب استان تا تالاب گاوخونی به دفعات خشکانده و از مهر سال ۹۹ تاکنون نیز، این موضوع تکرار شده است.

به گفته کارشناسان، اصفهان با سابقه زیاد و شدید موارد متعدد فرونشست، امروز استانی با وضعیت قرمز است که وضعیت آن از هشدار گذشته و به بحران تبدیل‌شده است.

زاینده‌رود به طول افزون بر ۴۵۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران به شمار می‌رود.

سد زاینده‌رود به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سد‌های مرکز کشور و تأمین‌کننده آب شرب، محیط‌زیست، کشاورزی و صنعت در منطقه مرکزی ایران، با ظرفیت افزون بر ۱.۲ میلیارد مترمکعب در۱۱۰ کیلومتری غرب اصفهان در شهرستان چادگان قرار دارد.

منبع: ایرنا