کشت بافت گیاهی نوعی فناوری نوین به منظور تولید گیاهان فاقد بیماری و با کیفیت است و به رشد گیاهان سرعت می‌بخشد.

به طور کلی کشت بافت به کشت هر قسمت از گیاه شامل سلول، بافت و یا اندام گیاهی، تحت شرایط درون شیشه (شرایط مصنوعی و استریل) دلالت دارد. در کشورمان نیز این دانش مورد استفاده حوزه‌های پژوهشی کشاورزی قرار گرفته است.

دانش بنیان‌ها پیشتاز کشت بافت گیاهی

احمدرضا رئیس زاده مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: اولین واحد تولید نهال کشت بافتی در استان اصفهان که به صورت تجاری اقدام به تولید و تکثیر پایه‌های رویشی کرد مربوط به یک شرکت دانش بنیان در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان بود که در سال ۱۳۸۷ با انتقال شیوه تکثیر انبوه پایه‌های سیب مالینگ مرتون با استفاده از فنآوری کشت بافت از طریق پژوهشکده بیوتکنولوژی موفق به تولید تجاری پایه‌های رویشی ۱۰۶ و ۱۱۱ میلیمتر شد.

او گفت: میزان محصولات کشت بافتی در حوزه باغبانی در کشور بیش از ۱۳ میلیون اصله نهال، درختچه زینتی و گیاه آپارتمانی، دارویی و آبزی است و استان اصفهان، رتبه برتر را در این زمینه دارد.

هم اکنون ۷ واحد کشت بافتی دارای مجوز از موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال در استان اصفهان فعال هستند و سالیانه حدود دومیلیون و ۲۰۰ هزار انواع پایه‌های رویشی درختان هسته دار و دانه دار، گیاهان گرمسیری همچون موز و آناناس، درختچه‌های زینتی، گیاهان آپارتمانی، گیاهان دارویی (گل محمدی) و گیاهان آبزی تولید می‌کنند.

واحد‌های کشت بافت گیاهان باغی در استان اصفهان در شهر‌های اصفهان، مبارکه، فلاورجان، کاشان و اردستان دایر است.

اصفهان، مرجع توزیع پایه‌های کشت بافت

به گفته مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان، این استان علاوه بر تولید سالیانه ۳۰۰ هزار پایه اصیل و عاری از ویروس همچنین پایه‌های هسته دار و دانه دار، مرجع توزیع انواع گیاهچه‌های کشت بافتی با نشا هسته‌های اولیه و عاری از ویروس به شمار می‌رود و تاکنون بیش از سه هزار گیاهچه، در اختیار واحد‌های کشت بافت سراسر کشور قرار داده است.

رئیس زاده معتقد است اثرگذاری تولیدات کشت بافتی بسیار زیاد است، به گونه‌ای که با توزیع بیش از ۲۰۰ هزار پایه کشت بافتی در نهالستان‌های استان، علاوه بر افزایش کیفیت، باغ‌ها هم گسترش یافته و این امر به شکوفایی باغبانی و افزایش کمی و کیفی محصولات منجر می‌شود.

چالش‌های واحد‌های کشت بافت

او می‌گوید: هزینه‌های اولیه احداث واحد‌های کشت بافتی، قیمت بالای مواد اولیه و هورمون‌های مورد نیاز، دانش فنی و شیوه نامه‌های ریز ازدیادی همچنین ناکافی بودن منابع اصیل و سالم از چالش‌های روش کشت بافت در استان اصفهان است.

به گفته مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، پرداخت تسهیلات، انتقال دانش فنی و توزیع منابع عاری از ویروس بین واحد‌های کشت بافتی از اقدامات حمایتی این سازمان در زمینه کشت بافت است.

رئیس زاده می‌گوید: به کشاورزانی که قصد فعالیت در این زمینه را دارند مشاوره داده می‌شود.

تجربه موفق یک شرکت کشت بافت گیاهی

غلامرضا ربیعی مدیرعامل یک شرکت فعال در حوزه کشت بافت در گفتگو با خبرنگار ما گفت: فعالیت در زمینه کشت بافت را از سال ۸۶ در مکانی ۱۰۰ مترمربعی آغاز کردیم و امروز بیش از ۴۰۰ مترمربع فضای آزمایشگاهی شامل اتاق‌های رشد، کشت و استریل، ۱۰ هزار مترمربع گلخانه سازگاری و پرورشی و سردخانه ۲ هزار و ۴۰۰ تنی داریم.

او گفت: سرمایه اولیه ما ۳۰۰ میلیون تومان بود که برای تجهیز شبکه آزمایشگاهی مورد استفاده قرار گرفت.

در این شرکت ۲۵ نفر به صورت مستقیم و ۱۰۰ نفر به صورت غیرمستقیم مشغول به کار هستند.

مدیرعامل این شرکت کشت بافت معتقد است: برای توسعه حوزه کشت بافت باید سه نکته در نظر گرفته شود: تصویب قوانین مناسب با توجه به نوپا بودن و دانش بنیان بودن، ایجاد بازار‌های هدف، حمایت و تسهیلگری برای صادرات و اعطای تسهیلات کم بهره به شرکت ها، چون وام ۱۸ درصدی فعلی با توجه به هزینه‌ها و درآمد‌ها به صرفه نیست.

ربیعی می‌گوید: تکثیر بسیار زیاد در مدت زمان کم و تولید با کیفیت و عاری از هرگونه بیماری و عامل بیماری زا نکاتی است که ربیعی به عنوان مزایای کشت بافت بیان می‌کند و می‌گوید: کشت بافت در سه مرحله آزمایشگاه، گلخانه و مزرعه اجرا می‌شود.

به گفته او  در مواردی که تکثیر یک گیاه خاص از نظر زمانی و صرفه اقتصادی مشکل باشد از روش کشت بافت استفاده می‌شود و هر گیاهی را مشروط به داشتن توجیه اقتصادی می‌توان به این روش تکثیر کرد.

مدیرعامل این شرکت کشت بافت می‌گوید: در زمینه کشت بافت گیاهان زینتی و دارویی، سبزی و صیفی، سیب زمینی، و نشاء خیار، گوجه و فلفل فعالیت می‌کنیم و به سفارش‌های در زمینه گیاهان باغی به ویژه موز و آناناس پاسخ مثبت می‌دهیم، تولید بقیه گیاهان گرمسیری و نیمه گرمسیری را هم در دستور کار داریم.

ربیعی که یک مرحله صادرات بذر سیب زمینی به ازبکستان را هم تجربه کرده می‌گوید: به علت نبود سازوکار‌های مناسب و حمایت نکردن سازمان جهاد کشاورزی نتوانستیم صادرات را ادامه دهیم.

چگونگی راه اندازی واحد کشت بافت گیاهی

جهان بخش حسینی نژاد کارشناس بخش تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: اخذ مجوز تاسیس شرکت کشت بافت یکی از اهداف جذاب به خصوص برای دانش آموختگان رشته‌های بیوتکنولوژی (زیست فناوری گیاهی) و سایر گرایش‌های کشاورزی است.

او گفت: مجوز تولید به روش کشت بافت را موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و گواهی بذر بر اساس ظرفیت سنجی و برآورد نیاز هر منطقه صادر می‌کند.

کارشناس بخش تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال استان اصفهان می‌گوید: گیاهانی که در صنعت کشاورزی یا صنایع غذایی تقاضای فراوان دارند و تولید سنتی آن‌ها پاسخگوی نیاز بازار نیست و گیاهان کمیاب یا در معرض انقراض بهترین گزینه‌ها برای کشت بافت هستند.

به گفته حسینی نژاد کشت بافت گیاهی هم احتیاج به سرمایه گذاری زیاد و هم نیروی متخصص و کارآزموده دارد.

درخواست کتبی، معرفی نامه از سازمان جهاد کشاورزی و مرکز تحقیقات استان، گواهی انجمن صنفی کشت بافت گیاهی ایران، تصویر پروانه بهره برداری واحد تولیدی کشت بافت گیاهی، ارائه طرح فنی و اجرایی تولید از طریق کشت بافت، تکمیل اصل فرم ۴ برگی بررسی وضع مجموعه آزمایشگاهی، گلخانه و امکانات موجود برای صدور مجوز تولید، تصویر اساسنامه شرکت و آخرین تغییرات آن، تصویر اسناد مالکیت یا قرارداد‌های اجاره با نشانی و کروکی محل احداث آزمایشگاه، گلخانه و تمام امکانات موجود، تصویر اسناد و مدارک تأمین آب، ارائه نتایج خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آزمون آب با امضاء و مهر آزمایشگاه مرجع، تصویر مدارک تحصیلی و سوابق اجرایی مدیر فنی و کارشناسان فنی مرتبط با موضوع فعالیت و. مدارک مورد نیاز برای بررسی و صدور مجوز تولید نهال از طریق کشت بافت گیاهی است.

صدور ۱۲ مجوز راه اندازی واحد‌های کشت بافت گیاهی

او می‌گوید: استان اصفهان، ۱۲ متقاضی راه اندازی کشت بافت در شهرستان‌های اصفهان، فلاورجان، مبارکه، دهاقان، کاشان و اردستان موفق به اخذ مجوز تولید شده اند که ۶ مجوز مربوط به تولید نهال و بقیه مربوط به تولید بذر سیب زمینی یا مینی تیوبر از طریق کشت بافت است.

تولید سیب زمینی مینی تیوبر از سال ۱۳۹۴ در اصفهان آغاز شده و ۸۰ درصد این محصول در اصفهان تولید می‌شود.

کارشناس بخش تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال استان اصفهان می‌گوید: متاسفانه موفق به صادرات سیب زمینی مینی تیوبر نشده ایم که علت آن هم برخی موانع قانونی است.

کشت بافت گیاهی دانشی است که پژوهشگران ایرانی به آن دست یافته اند و حالا باید با تسهیل مسیر تولید و رفع موانع، کشاورزان و باغداران را به استفاده از محصولات کشت بافت ترغیب و البته نیاز‌های آن‌ها را در این زمینه تامین کرد. افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی هدفی است که کشت بافت به تحقق آن کمک می‌کند و نمی‌توان از آن چشم پوشید.

گزارش از معصومه اکبری