امنیت غذایی کشور به طور مستقیم به تولیدات بخش کشاورزی وابسته است و هرگونه اختلالی در روند تولید این بخش می‌تواند به طور مستقیم، امنیت غذایی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور را تهدید کند. همه این موارد می‌تواند ایده راه اندازی یک شرکت دانش بنیان در حوزه کشاورزی باشد. اما راه اندازی یک شرکت دانش بنیان تنها به این عوامل بستگی ندارد چراکه برای شروع یک کسب و کار در حوزه کشاورزی نیاز به زیر ساخت و حمایت‌های دولتی از قبیل جذب سرمایه و حمایت‌های بخش خصوصی از این شرکت‌ها است.

حوزه‌های شرکت‌های دانش بنیان بخش کشاورزی شامل حوزه‌های زراعت، باغبانی، دام، طیور و آبزیان و صنایع غذایی و صنایع تکمیلی و تبدیلی است و دانش بنیان‌ها در تمامی زنجیره ارزش کشاوزی و غذا از حلقه تولید نهاده‌های کشاورزی، تولید در مزرعه و کارخانه، سیستم توزیع و لجستیک و بازاریابی، ارائه خدمات فروش و خدمات ICT می‌توانند فعالیت کنند.

حسین رستمی احمدوندی مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان حوزه کشت و توسعه گیاهان دارویی در بخش کشاورزی گفت: حوزه کشاورزی یکی از پرکاربرد‌ترین و فعال‌ترین حوزه‌ها در میان دیگر حوزه‌های شرکت‌های دانش بنیان بوده که با برخی از مسائل کشور اعم از امنیت غذایی و حتی اقتصادی نیز مرتبط است. راه اندازی شرکت دانش بنیان در حوزه کشاورزی به تنهایی امکان پذیر نیست چرا که حضور بخش خصوصی نقش پررنگی در این امر دارد تا این شرکت‌ها در مواجه با مشکلات دولتی، بانکی و حتی بین المللی دچار مشکل نشوند. حضور در بخش کشاورزی با توجه به اینکه بیشترین و بهترین سودآوری را برای کشور دارد باید حمایت‌های همه جانبه‌ای نیز از ارگان‌های دیگر همچون بانک ها، وزارت جهاد کشاورزی و  پارک‌های علم و فناوری وجد داشته باشد.

او معتقد است که برگزاری نشست‌های همه جانبه برای حضور شرکت‌های دانش بنیان حوزه کشاورزی با مسئولان ذیربط و هموار کردن زمینه تحقق کشاورزی دانش بنیان و کمک به افزایش تعداد شرکت های دانش بنیان و فناور، افزایش بهره وری از طریق رسوخ دانش و فناوری در بخش کشاورزی و منابع طبیعی، ارتقاء توان و تاب آوری کشور در تأمین کالاهای اساسی و توسعه زنجیره محصولات فناورانه و بررسی و رفع نیاز‌های این حوزه حضور سرمایه گذاران بخش خصوصی الزامی است.

۴ درصد شرکت‌های دانش بنیان کشور را بخش کشاورزی به خود اختصاص داده است

مهدی سهندی کارشناس کشاورزی گروه تولید ستاد توسعه زیست فناوری گفت: تعداد شرکت‌های دانش بنیان کشاورزی و غذا ۲۷۹ شرکت است که حدود ۴ درصد کل شرکت‌های دانش بنیان را شامل می‌شود. مراکز تحقیقاتی جهاد کشاورزی بایستی در حوزه تحقیقات کاربردی برای بهبود بهره وری تولید، افزایش تولید محصولات کشاورزی و غذایی، انتقال یافته‌های تحقیقاتی به بهره برداران کشاورزی، رفع مشکلات و نیاز‌های بخش کشاورزی و تولید مواد غذایی و ... تلاش کنند و سعی کنند بخش کشاورزی از فاز سنتی به فاز مدرن توسعه یابد. مراکز دانشگاهی بیشتر در تربیت نیروی انسانی کارآمد و متخصص و انجام مطالعات نظری و کاربردی فعالیت دارند.

مقاله محور بودن و نبود درک از  حوزه کشاورزی دلیل پیشرفت نکردن و نبود کمک به این بخش بود

او معتقد است که مراکز تحقیقات جهاد کشاورزی با توجه به اینکه تربیت شده سیستم وزارت علوم هستند بر مبنای تولید مقاله و انجام طرح‌های پژوهشی برای تولید محصولات فناوری  TRL  تا حداکثر ۵ الی ۶ فعالیت دارند. هرچند بعضاً فعالیت‌های خوبی در این مراکز صورت گرفته است، اما با توجه به تعداد زیاد عضو هیات علمی در این مراکز (بیش از ۲۷۰۰ نفر) و پس از گذشت ۴۰ سال از انقلاب انتظار کارامدی بیشتری از این مراکز میرفت. این مراکز به سبب مقاله محور بودن و عدم درک صحیح از نیاز‌های بهره برداران کشاورزی و کمبود منابع مالی، نتوانستند کمک چندانی به توسعه بخش کشاورزی بکنند.

 شرکت‌های دانش بنیان به دلیل پیچیدگی‌هایی که در سیستم کشاورزی ایران وجود دارد، تعارض منافع بخش دولتی در واردات نهاده‌ها و محصولات کشاورزی، تصمیمات اشتباه دولت در تنظیم آیین نامه‌ها و مقررات، صدور مجوز، قوانین واردات و صادرات، سنتی بوده بخش کشاورزی، عدم توسعه زیر ساخت‌های لازم برای توسعه بخش کشاورزی مانند جاده، منابع تامین انرژی از قبیل برق و گاز، هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه، نبود امکانات لازم برای تحقیق و توسعه، ریسک بالای تحقیقات در بخش کشاورزی و نبود سیستم جامع و منسجم در پوشش ریسک ها، هزینه‌های بالای بازاریابی محصولات فناورانه، هزینه بالای سیستم لجستیک، آگاهی و دانش کم بهره بردارن کشاورزی و ... موجب شده است که کمتر در این حوزه ورود کنند.

حضور کمرنگ بخش خصوصی در حوزه شرکت‌های دانش بنیان بخش کشاورزی

کارشناس کشاورزی گروه تولید ستاد توسعه زیست فناوری می‌گوید که بخش خصوصی در حوزه کشاورزی فعالیت دارد، اما نکته این است که این مشارکت در صورت تدوین سیاست‌های مناسب قابل افزایش است. دیدگاه مدیران دولتی بایستی از تولید در بخش دولتی تغییر کند و با تدوین سیاست‌های تشویقی و انجام عملیات تسهیلگری شرایط برای فعالیت بیشتر بخش خصوصی در این حوزه تسهیل کند.

جهاد کشاورزی، چون وظیفه تامین غذا در کشور را دارد برای انجام وظایف خود بعضا بخش خصوصی را قربانی میکند. به طور مثال بخش خصوصی برای انجام صادرات در کشور‌های هدف بازاریابی کرده و کلی هزینه میکند، اما دولت یک شبه برای تامین غذا در کشور مثلا صادرات مرغ را ممنوع میکند و کلی موارد دیگر یا برای صدور مجوز تولید و دریافت مالیات و ... بیشتر افزایش درامد خود را ملاک قرار میدهد.

یچیده‌ترین سیستم‌های نوآوری، شرکت‌های دانش بنیان بخش کشاورزی است

سهندی معتقد است، توسعه در صورتی که به طور متوازن انجام نشود نمی‌توان انتظار داشت که این فرآیند محسوس و تاثیر گذار در اقتصاد و رفاه عمومی باشد. به عبارتی نمی‌شود که بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنبان در توسعه نوآوری فعال باشند، اما بخش دولتی هنوز به صورت سنتی اداره شود. به عبارت دیکر دولت نیز بایستی دانش بنیان شود. سیستم نوآوری کشاورزی از پیچیده‌ترین سیستم‌های نوآوری است و علت تعداد زیاد بازیگران وفعالان این حوزه، ارزش افزوده پائین محصولات کشاورزی، نیاز به سطح زیاد برای تولید و ... است و ایجاد تعادل و پویایی در این اکوسیستم مستلزم قانونگذاری و تنظیم گری دقیق و هدفمند است تا بتوان این اکوسیستم را اثر گذار و رو به پیشرفت کرد.

او گفت: بخش کشاورزی یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی و به اعتبار ارزش افزوده تولیدی و اولین بخش اقتصادی کشور به شمار میرود. حدود یک چهارم تولید ناخالص داخلی و درآمد‌های ارزی حاصل از صادرات کالا‌های غیر نفتی و اشتغال کشور و تامین نزدیک به ۸۰% نیاز‌های غذایی جامعه از طریق این بخش انجام می‌شود.

راه‌کار توسعه دستاورد‌های پژوهش‌های پایه و تحقیقات مرز دانش نیازمند سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است و با حرکت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به عرصه تحقیقات و فناوری بخش کشاورزی، این حوزه رونق پیدا می‌کند. گزارش OECD برای توسعه نوآوری کشاورزی در کشور‌های عضو بیشترین تاکید را بر سیاستگذار و تنظیم گری و نقش دولت‌ها در توسعه این اکوسیستم میداند و کشور‌های موفق در این حوزه را کشور‌هایی که موفق در تنظیم قوانین ساده، موثر و کارا بودند میداند.

بیشتربخوانید

• بررسی راه‌های مختلف برای حفظ گیاهان در ایستگاه‌های فضایی

گزارش از پریزاد اقبالی