نقش شیخ بهایی در شکل گیری تمدن ایرانی اسلامی
مرتضی نجفی قدسی در نخستین گردهمایی معماران و مهندسان صنعت ساختمان استان قم نقش شیخ بهایی را در شکل گیری تمدن ایرانی اسلامی تبیین کرد.
نخستین گردهمایی معماران و مهندسان صنعت ساختمان استان قم به همت استودیو معماری نگار در هتل پارسیای قم برگزار شد.
در این مراسم مرتضی نجفی قدسی از فعالان فرهنگی و رسانه‌ای طی سخنانی با بیان اینکه این گردهمایی با محوریت نام بزرگترین معمار ایران اسلامی یعنی شیخ بهایی تشکیل شده است به تبیین نقش شیخ بهایی در شکل گیری تمدن ایرانی اسلامی پرداخت که در ادامه می خوانید.
بسم الله الرّحمن الرّحیم
بهاء الدین محمد بن حسین عاملی ملقب به شیخ بهایی در ۲۶ ذی حجه ۹۵۳ هجری قمری در شهر بعلبک لبنان چشم به جهان گشود و در همان کودکی به همراه خانواده خود به ایران مهاجرت کرد و برای تحصیل علم به قزوین رفت و به مدت ۳۰ سال از محضر دانشمندان و علماء در آن شهر کسب فیض کرد و از سن ۵۳ سالگی نیز به منصب شیخ الاسلامی دربار شاه عباس صفوی منصوب شد.
شیخ بهایی در قریب هشتاد سال عمر با برکت خود بیش از ۱۲۰ جلد کتاب و اثر علمی در علوم مختلف از خود بجای گذاشت. او دانشمندی فقیه، اصولی، حکیم، عارف، ریاضیدان، فیزیک دان، شیمی دان، منجم و ستاره شناس، شاعر و ادیب و در تمامی علوم زمان خود متبحر بود و نامدارترین دانشمند و شخصیت همه چیز دان در سده‌های دهم و یازدهم هجری محسوب می‌شود. نام بلند و پر آوازه شیخ بهایی در جهان شناخته شده است و سازمان بین المللی یونسکو سال ۲۰۰۹ را سال بزرگداشت شیخ بهایی در سراسر جهان اعلام کرد و پس از آن در سال ۱۳۸۸ در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران نیز سوم اردیبهشت ماه سالروز تولد شیخ بهایی به عنوان روز معمار شناخته شد.
کتاب‌ها و آثار علمی شیخ بهایی
مفتاح الفلاح در ادعیه، جامع عباسی به زبان فارسی در فقه شیعی که به درخواست شاه عباس اول نوشته شده و شاید اولین تدوین در قالب رساله عملیه باشد که تمام ابواب فقهی از طهارت تا دیات را شامل می‌شود، زبدة الاصول، شرح عضدی و الوجیزه در علم اصول فقه، وحدت وجود و الوجود الذهنی در حکمت و فلسفه، طبقات الرجال، الاجازات و الفوائد الرجالیه در علم رجال، تهذیب البیان، اسرار البلاغه و حاشیه بر مطول تفتازانی در ادبیات عرب، اسطرلاب، جبر و مقابله، بحر الحساب و خلاصة الحساب و الهندسه در ریاضیات، رساله جغر و فالنامه در علوم غریبه، حاشیه کشاف زمخشری، تفسیر عین الحیات، تأویل الایات، مشرق الشمس و اکسیر السعادتین (آیات الاحکام) در تفسیر و علوم قرآن، کشکول، مثنوی نان و حلوا، مثنوی نان و پنیر و منظومه فارسی شیر و شکر بخشی از عناوین آثار علمی شیخ بهایی معرفی شده است.
آثار مهندسی و معماری شیخ بهایی
در عرصه مهندسی و معماری، آثار شیخ بهایی جزء شاهکار‌های معماری ایران می‌درخشند و بعد از گذشت قرن‌ها این آثار هنوز باقی هستند. معماری حرم امام هشتم حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) در مشهد، طراحی و ساخت مسجد امام و کاخ عالی قاپو در میدان بزرگ نقش جهان اصفهان، طراحی و ساخت مدرسة چهار باغ، منار جنبان و حمام شیخ بهایی و ساخت پل‌های تاریخی سی و سه پل، پل خواجو یا الله وردی خان، قنات بزرگ نجف آباد به طول ۵۴ کیلومتر و تقسیم بندی آن به ۱۱ جوی بزرگ از دیگر آثار معماری شیخ بهایی محسوب می‌شوند.
ساعت آفتابی نجف هم یکی از کار‌های مهم شیخ بهایی است که در هنگام تعمیر حرم و صحن مطهر، دیواری را در صحن با احتساب علمی ایجاد کرد تا در هر فصلی از سال رسیدن آفتاب به زیر دیوار شاخص ظهر شرعی بوده است.
راز حمام شیخ بهایی با یک شمع!
در خصوص حمام شیخ بهایی که مشهور است مخزن آبی آن با یک شمع گرم می‌شده است، سخن بسیار رفته، ولی در عین حال هنوز راز این هنر شیخ بهایی صد در صد روشن نیست، اما دو نظریه بطور جدی مطرح است و شاید هم رازش جمع این دو نظریه باشد.
برخی گفته اند شیخ بهایی یک سیستم لوله کشی سفالینه‌ای را از دستشویی مسجد جامع اصفهان تا این حمام که در محله در دشت اصفهان و در مسافت اندکی از این مسجد قرار دارد ایجاد کرده و با استفاده از انرژی گاز متان متصاعد شده از چاه‌های توالت مسجد جامع، شعله حمام را همیشه روشن نگهداشته است و همین مسئله نبوغ علمی شیخ بهایی را می‌رساند که در بیش از چهارصد سال پیش به فکر تولید انرژی از فاضلاب بوده است، یعنی همان کاری که تازه امروز در برخی کشور‌های پیشرفته جهان در حال طراحی و اجراء شده است.
یک احتمال ضعیف‌تر هم مطرح است و آن اینکه برخی گفته اند جنس منبع حمام شیخ بهایی از طلا که رساناترین فلز در انتقال گرماست، بوده که با حرارت کم انرژی زیادی تولید و منبع آب حمام گرم می‌شده است و شیخ بهایی برای جلوگیری از دستبرد این منبع طلایی توسط دزدان، راز گرم بودن دائمی آب این حمام را پنهان داشته است و جمع هر دو نظریه هم ممکن است و مانعة الجمع نیست.
لازم به ذکر است که حمام شیخ بهایی تا اواسط دوره پهلوی روشن بوده و مردم از این حمام استفاده می‌کرده اند و لیکن با ورود محققان و جهانگردان اروپایی از اواخر دورة قاجار و دوران پهلوی، به بهانة کشف راز هنر شیخ بهایی بخشی از سازه اصلی این حمام توسط اروپایی‌ها تخریب شد و معلوم نیست چکار کردند که دیگر این حمام گرم نشد و از کارایی افتاد گرچه در سال‌های گذشته میراث فرهنگی آن را تعمیر کرده است و صرفاً به عنوان یک بنا و اثر معماری از عهد صفوی مورد بازدید قرار می‌گیرد.
احداث مدرسه چهار باغ در زمین آبرفتی و لجنزار!
مدرسه بزرگ چهار باغ واقع در خیابان چهار باغ اصفهان و در نزدیکی رودخانه زاینده رود نیز یکی از شاهکار‌های معماری و هنری شیخ بهایی محسوب می‌شود محل ساخت این مدرسه در زمینی آبرفتی و لجنزار بوده است و ساخت بنا در این مکان قطعاً با نشست زمین روبرو می‌شد و عملی نبود، امّا شیخ بهایی دستور داد ابتدا مساحت وسیعی را از زغال چوب پر کنند و سپس آن‌ها را محکم بکوبند و پس از آن روی آن‌ها را با ساروج و شفته پر کنند و بعد از این تمهیدات، پی‌های اصلی این بنا بنیان نهاده شد و مدرسة زیبا و بزرگ چهار باغ را بر روی آن استوار ساختند و هم اکنون بعد از چندین قرن این مدرسه پا برجاست یکی از شاهکار‌های هنری و معماری شیخ بهایی محسوب می‌شود.
دیگر آثار و ابنیه معماری شیخ بهایی مانند سی و سه پل و پل خواجو هر کدام زمینة مطالعاتی فراوانی برای هنرمندان معماری دارد و امیدواریم دانشگاه‌ها به ذخائر عظیم هنری و معماری کشورمان بیشتر توجه کنند.
شیخ بهایی نقش زیادی در ایجاد تمدن ایرانی و اسلامی دارد و اگر او به دربار شاه عباس صفوی وارد نمی‌شد، هرگز این پیشرفت‌ها برای کشور ایران و جهان اسلام و تشیع پدید نمی‌آمد.
ما باید مفاخر علمی و دانشمندان و علمای خود را به نسل جوان کشورمان معرفی کنیم، امروزه بعضی از جوانان شیفته غرب شده اند در حالی که ما خودمان سرچشمه علم و دانش بودیم و امروز نیز شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه‌های مختلف علمی، مهندسی، پزشکی، نظامی و فضایی هستیم.
برگزاری نخستین گردهمایی معماران و مهندسان صنعت ساختمان استان قم با محوریت بزرگداشت شیخ بهایی اقدام بسیار مبارکی است که همبستگی اصحاب این رشته فنی و مهندسی را بیشتر خواهد کرد و در استفاده از ظرفیت‌های یکدیگر هم افزایی ایجاد می‌شود و امکان حرکت‌ها و اقدامات وسیع‌تر و مهم تری را در عرصه ساخت و ساز کشور در پی خواهد داشت.
