افتتاح آرشیو ملی قرآن‌کریم در شیراز
گام اول «آرشیو ملی قرآن‌کریم» با ارائه ۵۰۰ نسخه نفیس از قرآن‌نگاران ایرانی که در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان نگهداری می‌شود، با حضور پژوهشگران، قرآن‌نگاران و خوشنویسان در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مرکز فارس افتتاح شد.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس در مراسم افتتاح آرشیو ملی قرآن کریم، گفت: اگرچه سابقۀ کتابت وحی به دوران اولیه ظهور اسلام در مکه باز می‌گردد، اما کتابت قرآن در زمان نزول وحی با آنچه بعد‌ها رواج پیدا کرد، کمی تفاوت دارد. کتابت در دوران نزول وحی به جهت حفظ وحی انجام می‌شد، اما در دوران بعد که قرآن جمع‌آوری شد و رواج گسترده‌ای یافت، به دلیل رواج و نشر بیشتر قرآن‌کریم و نیز به جهت زیبایی و هنرورزی و ادای دین به کلام آسمانی قرآن‌نگاری در جهان اسلام و در هنر‌های اسلامی، جایگاه ویژه‌ای یافت.
کوروش کمالی سروستانی گفت: از آن زمان که ابن‌مُقله بیضاوی، هنرمند خطاط فارسی، رسم‌الخط بدیع و شیوه جدید خط عربی را در قالب‌های ماندگار «محقق، ریحان، ثلث ریحان، ترقیع رقاع و نسخ» که مدار آنان بر دایره و سطح بود، سامان داد و تا امروز، آثار قرآن‌نگاران ایرانی، زینت‌بخش گنجینه‌ها و کتابخانه‌ها و مساجد و خانه‌هاست.
او گفت: در هزار سال قرآن‌نگاری ایرانیان، هیچ زمان تلاش عاشقانه و عابدانۀ هنرمندان، نگارگران و خوشنویسان قرآن، آرام نگشته است. اگرچه آرایه‌ها، هم قدر کلمات خداوند نیستند، اما نشان‌دهندۀ کوششی زمینی از سر عشق برای ارج‌گذاری به سخنان آسمانی‌اند. در این بخش از هنر اسلامی نیز، چون دیگر نهاد‌های تمدن اسلامی، نقش ایرانیان تأثیرگذار و ماندگار است.
کمالی گفت: تاریخ جمع و نگارش قرآن‌کریم نشان‌دهندۀ آن است که قرآن‌نگاری را می‌توان با کمی تسامح به دوران پیش و پس از ابن مُقله تقسیم کرد؛ چرا که در قرن چهارم هجری «ابن مقله» با نبوغ و هنر خود طرحی نو در می‌اندازد. او از تلفیق زیباشناسانه خطوط بومی سرزمین عربستان و عراق که در تحقیقات بعدی به نام‌های کوفی، مکی، مدنی، حجازی و عباسی خوانده شده‌اند، خطی می‌آفریند که به مناسبت سهولت در تحریر و قرائت و زیبایی بعدی، ناسخ خطوط دیگر می‌شود و از همین‌رو «نسخ» نام می‌گیرد و از آن زمان در جهان اسلام رواج می‌یابد.
او گفت: در سده چهارم هجری، شکل ظاهری قرآن‌های دست‌نویس به نحو شگرفی دچار تغییر و تحول شد. در اکثر مناطق، کاغذ جای پوست را گرفت و صفحه‌آرایی افقی به‌صورت عمودی درآمد. با پیشنهاد «رسم‌الخط نوین»، ابن مقله دوران تازه‌ای در قرآن‌نگاری جهان اسلام پی ریخت، دورانی که با خلق آثار ارزشمند ابن بواب، یاقوت مستعصی، بایسنغر، ابراهیم سلطان، روزبهان شیرازی، علاءالدین تبریزی، میرزا احمد نی‌ریزی، محمدشفیع ارسنجانی، اشرف‌الملک اصفهانی و بسیاری دیگر از قرآن‌نگاران ایرانی تا امروز تداوم یافته است.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان فارس گفت: گستردگی و زیبایی آثار قرآن‌نگاران ایرانی از یک‌سو و پراکندگی آنان در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان از سوی دیگر، ما را بر آن داشت که «طرح آرشیو ملی قرآن‌کریم» به‌صورت دیجیتال را ارائه، تدوین و به جمع‌آوری علمی این آثار برای دسترسی بهتر محققان و هنرمندان بپردازیم.
کمالی در ادامه گفت: سه هزار و بیست و سه قرآن خطی در فهرست نسخ خطی ایران (فنخا) ثبت شده است که در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران نگهداری می‌شوند و در یک برآورد اجمالی تعداد نسخ خطی نفیس قرآن‌کریم در کتابخانه‌ها و موزه‌های جهان که از آثار قرآن‌نگاران ایرانی است، سیصد نسخه است.
او گفت: نسخه‌های جمع‌آوری و فهرست شده در گام اول این آرشیو که امروز در ماه رحمت و مبارک رمضان افتتاح می‌شود، از کتابخانه‌ها و موزه‌های: چستربیتی، کنگره، مونیخ، کلمبیا، ملبورن، نورعثمانیه، موزه والترز امریکا، کتابخانه ملی فرانسه، موزه متروپولتین، توبینگن آلمان، کتابخانه پاریس، کتابخانه ملی سوئد، کتابخانه ایالتی باوریان و نیز سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و فارس، کتابخانه مجلس، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، خانقا احمدی و برخی دیگر از موزه و کتابخانه‌های ایران است.
کمالی سروستانی با اشاره به اینکه برخی از زیباترین نسخه‌های خطی قرآن‌کریم و کمتر دیده شده در این آرشیو شامل نسخه‌های کاتبان بزرگی، چون یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، روزبهان شیرازی، میرزا احمد نی‌ریزی، وقار شیرازی، شاه‌بن قطب، علاءالدین تبریزی و محمدحسن اصفهانی است، گفت: امید است با تأمین اعتبار مناسب و همکاری نهاد‌های فرهنگی، در یک دوره پنج ساله، کلیه نسخ خطی قرآن‌نگاران ایرانی به‌صورت دیجیتال و با فهرست‌نویسی علمی به‌صورت برخط در اختیار هنرمندان، خوشنویسان و محققان قرار گیرد.
یدالله کابلی نیز هنر خوشنویسی را هنری اصیل و با قدمت دانست که نقش مهمی در ثبت و ضبط مطالب مهم اجتماعی، هنری و عقیدتی داشته‌است و افزود: بی‌تردید این هنر تحت تاثیر کلام وحی، هنری قدسی شمرده می‌شود و گنجینه عمیقی مانند آرشیو ملی قرآن در حقیقت نشان از هنرمندانی دارد که با عشق رنج و ریاضت سال‌های بیشماری از عمر خود را به ثبت و ضبط کلام وحی صرف کرده‌اند و این آثار در حقیقت به عنوان هنر ملی و هنر ریشه‌ای نشانگر هویت، اقتدار و شکوه فرهنگ، هنر و تمدن ایران زمین است.
همچنین استاد مجید چیزفهم در بخش دیگری از این آیین ضمن قدردانی از راه اندازی آرشیو کلی قرآن، تمایل کشور‌های مختلف برای نمایش آثار نفیس موجود در موزه‌های خود به صورت مجازی را یکی از راه‌های نمایش عرضه این آثار به علاقمندان در سراسر جهان دانست.
در بخش دیگری از این آیین استاد محمد حیدری با بیان این که شیراز نماد سرزمین فرهنگی است از راه‌اندازی موزه آرشیو ملی قرآن در این شهر ابراز خرسندی کرد و گفت: در طول تاریخ هنرمندان ایرانی چه هنرمندان خوشنویس، چه هنرمندان مصحف و چه هنرمندان جلدساز بیشترین همت و هنرشان را در کتابت و تذهیب قرآن مجید صرف کردند و نمونه‌های ارزشمند بیشماری را در این زمینه در سراسر کشور و سراسر دنیا داریم.
این استاد خوشنویس در ادامه گفت: جمع‌آوری نمونه‌های متعدد از قرآن‌های خطی و نگهداری آن‌ها به صورت فایل‌هایی که برای عموم مردم قابل استفاده باشد کار ارزشمندی است که در آرشیو ملی قرآن انجام گرفته‌است و آرزو می‌کنم دستیابی به نسخه‌هایی که هنوز جمع آوری نشده تسهیل گردد تا این موزه یک موزه تمام و کمال شود و بتواند در زمینه خوشنویسی و هنر‌های وابسته تبدیل به مرجعی برای علاقمندان هنر شود.
