طرح اکو پارک دره فرحزاد با وجود حمایت اعضای شورای شهر، مدیران شهری و شهرداران مناطق هنوز با مخالفت تعدادی از ساکنان فرحزاد، شورایاری‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد رو‌به‌رو است. طرحی که از سال ۹۸ برای سامان‌بخشی دره فرحزاد از حضور معتادان متجاهر، پاکسازی خانه‌های پلاک قرمز، پاکسازی آلونک معتادان و احیا روددره از سوی شهرداری منطقه ۲ مطرح شد، ولی به دلیل برخی مخالفت‌ها و عدم تخصیص بودجه کافی نتوانست مطابق با طرح پیشنهادی پیش برود.

اکنون این طرح در مرحله جاده‌سازی قرار دارد تا تردد نیروی انتظامی برای جمع‌آوری و پاکسازی معتادان با سهولت بیشتری انجام شود. در نهایت بعد از پاکسازی نوبت به اجرای طرح پیشنهادی و ساخت مجموعه تفریحی می‌رسد.

مخالفان این طرح از جمله سازمان‌های مردم نهاد نظرشان این است که شهرداری می‌خواهد این پروژه را بدون در نظر گرفتن پیوست اجتماعی و بدون توجه به حقوق ساکنان اجرا کند که در نهایت نه معتادان بساطشان را از فرحزاد جمع می‌کنند و نه اهالی می‌توانند مثل سابق در خانه‌های بدون سند سکونت کنند.

خانه‌های بدون سند و ساکنانی که دستشان به جایی بند نیست

به گفته افخم صباغ، مدیرعامل یکی از گروههای مردم‌نهاد فرحزاد، در طرح اکو پارک دره فرحزاد باید به تمام جنبه‌های این محل از جمله ساکنان فرحزاد، مهاجران، معتادان و ... توجه کرد. از آنجایی که اکثریت خانه‌های فرحزاد بدون سند هستند، اهالی نمی‌دانند که باید چه تصمیمی بگیرند. هرچند که در این طرح برای ساکنین محل توضیح داده نشده است که چه تعداد از خانه‌های اطراف رود دره باید تخریب شود.

اجرای طرح اکو پارک فرحزاد با حفظ وضع موجود منطقه

احسان‌الله شریفی، شهردار منطقه ۵ تهران در واکنش به تملک و تخریب خانه‌های اطراف رود‌دره  گفت: در محدوده منطقه ۵ تهران، حدود ۵۳۰ پلاک وجود دارد که برخی از آن‌ها باغ و برخی دیگر زمین هستند. از ۵۳۰ پلاک ۴۸۰ پلاک تملک شده و مبلغش هم پرداخت شده است. کسانی هم که علاقمند به واگذاری ملکشان به شهرداری نیستند با حفظ وضع موجود، املاکشان در طرح دیده می‌شود.

صباغ، مدیر موسسه مهر و ماه معتقد است که اکثر مردم این محل مالک نیستند، بلکه اقشار فرو‌دست جامعه اند؛ به همین دلیل با اجرای این طرح چیزی نصیب آن‌ها نمی‌شود. باید از قبل فکری برای تامین مسکن این افراد می‌شد و در قالب طرح‌های مسکن اجتماعی، اجاره به شرط تملیک و ... نیاز مسکن آن‌ها تامین می‌شد تا بعد از اجرای احیاء رود دره و تخریب خانه‌ها، ساکنین با مشکل رو‌به رو نشوند.

بر اساس نتایج مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران محدوده فرحزاد و حریم آن تا اواخر ۱۳۴۰ از ساخت‌و‌ساز‌های بی‌رویه به دور بوده و از ابتدای دهه ۱۳۶۰ پای ساخت‌و‌ساز به این محدوده باز شده است. در نهایت با واگذاری اراضی از سوی نهاد‌های مختلف و اتمام ذخیره اراضی در سایر حومه‌ها، تمایل به سکونت در فرحزاد افزایش یافت و منجر به اشغال حریم رودخانه و ساخت‌و‌ساز در ارتفاعات و کوهپایه‌ها شد.

فرحزاد، محله‌ای محروم در دل منطقه نسبتاً مرفه

یعقوب موسوی، جامعه‌شناس شهری درباره ساخت‌و‌ساز‌های غیرمجاز در فرحزاد گفت: بافت بیمار منطقه فرحزاد، معلول تراکم فقر، محرومیت، بی‌سامانی و رهاشدگی است. این منطقه به تدریج افراد ضعیف شهری را جذب کرد و به دلیل عدم توجه شهرداری به اراضی منطقه، زمینه ساخت مسکن ناپایدار را فراهم کرد. به همین دلیل فرحزاد را محله‌ای محروم در دل منطقه‌ای نسبتاً مرفه می‌شناسند.

تغییر بافت فرحزاد مستلزم اجرای سیاست‌گذاری ترکیبی 

به گفته این جامعه‌شناس شهری، برای تغییر بافت بیمار فرحزاد، مدل‌های مختلف اصلاح ساختاری وجود دارد. عده‌ای به برخورد ضربتی معتقدند. برخی نوسازی را مطرح می‌کنند، گروهی جا‌به‌جایی اقشار آسیب‌دیده را بیان می‌کنند و عده‌ای هم توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر را می‌خواهند؛ بنابراین با تصمیم سیاست‌گذارانه شهردار، معضل فرحزاد حل نمی‌شود و  تغییر مدل بافت این محله مستلزم اجرای سیاست‌گذاری ترکیبی است.

اما نگاه شهرداری منطقه ۲ و ۵ به اجرای طرح اکو پارک این است که در هر صورت باید احیاء رود دره فرحزاد در دستور کار قرار گیرد و این امر زمانی محقق می‌شود که حضور معتادان از منطقه کمرنگ شود و تردد مردم به دره بیشتر صورت گیرد که این امر مستلزم اجرای طرح اکو پارک در فرحزاد است.

خاک سفید، همان خاک سفید است

برخی سازمان‌های مردم‌نهاد هم معتقدند اگر این پروژه بتواند حضور معتادان را از فرحزاد کمرنگ کند، مهاجرت آن‌ها به مناطق دیگر و انتقال آسیب به نقطه‌ای دیگر رخ خواهد داد. یا وقتی صحبت از اقدام ضربتی می‌شود، بلافاصله پروژه خاک سفید مرور می‌شود که در ظاهر اگرچه محل توزیع جرائم در شرق تهران تخریب شد، ولی متولی این اقدام ضربتی نتوانست آسیب‌های اجتماعی را از بطن ساکنین محل پاک کند.

از طرفی ممکن است طرح توریستی شدن دره فرحزاد به دلیل مشکلات حقوقی ساکنین آنجا، مشکلات عمرانی و ... با مانع رو‌به رو شود و شهرداری بی‌خیال اجرای این طرح شود. به گفته یعقوب موسوی، جامعه‌شناس شهری دره فرحزاد جاذبه‌ کافی را برای سرمایه‌گذاری‌های آموزشی، علمی، طبی و بیمارستان دارد، ولی اینکه تا به حال کسی برای سرمایه‌گذاری پیشقدم نشده است به مشکلات حقوقی فرحزاد بر می‌گردد. باید از خود پرسید که چرا بخش خصوصی حاضر به سرمایه‌گذاری نیست و شهرداری به تنهایی حاضر شده که دره را به پارک تبدیل کند.

گزارش از نفیسه  خلیلی