یکی از برجسته ترین و درخشان ترین بخش های صنعت دفاعی کشورمان که در سالهای اخیر، دستاوردهای فراوانی را به نمایش گذاشته، بخش پدافندی بخصوص پدافند موشکی جمهوری اسلامی ایران است که به دلیل تلاش های صورت گرفته، کشورمان را از خرید سامانه های خارجی، تا حد بسیار زیادی بی نیاز کرده است.

بیشتربخوانید

• ایران چگونه از HAWK به مجید و زوبین رسید +عکس

یکی از این حوزه های مهم، طراحی و ساخت نسل جدید سامانه های پدافندی کاملا متحرک است. در سیستم های دفاع هوایی زمین پایه عمدتا قدیمی، معمولا قطعاتی مثل سیستم های راداری و موشک ها از یکدیگر جدا بوده و اکثرا در یک منطقه نزدیک به هم مستقر می شدند. البته امروزه نیز برای برخی از سیستم های پدافندی برد بلند که نیاز به رادارها و موشک های بسیار بزرگ دارند این مسئله همچنان وجود دارد. اما در بحث سیستم های پدافندی کوتاه و میان برد، از سالها پیش تلاش بر این بوده که کلیه مجموعه راداری و سیستم های سلاح اعم از توپ یا موشک ها روی یک شاسی سوار شود. نکته مهم این تاکتیک، در حقیقت بحث افزایش تحرک سامانه پدافندی بوده ضمن اینکه کلیه ملزومات برای بحث درگیری تقریبا روی یک شاسی قرار می گیرد.

برای نمونه در دوران دفاع مقدس ستون فقرات توان ضد هوایی کشور ما را موشک های HAWK تشکیل می داد یا بعد از مدتی موشک های سری HQ-۲ نیز وارد خدمت پدافند کشور شد. هر دوی این سامانه ها از حجم زیادی از بخش های مختلف و رادارهای مجزا و همچنین حامل های موشکی تشکیل و در منطقه ای نصب می شدند و این مسئله، هم زمان استقرار آن ها را افزایش و هم توان تحرک آن ها را کاهش می داد.

تلاش در دنیا برای فشرده کردن سیستم های پدافند هوایی

در بحث فشرده سازی و ترکیب کردن رادار و سیستم های سلاح روی یک شاسی، از تقریبا اواسط جنگ سرد به بعد، در دو سوی پرده آهنین اقدامات مختلفی انجام شد. سامانه هایی مثل توپخانه متحرک شیلکا ساخت شوروی سابق و موشک های سطح به هوای رولند فرانسوی از جمله نمونه های معروف این سامانه ها هستند که هر کدام از آنها به نوعی در کشور ما نیز حضور پیدا کردند.

سامانه های شیلکا که قبل از انقلاب خریداری شده و حداقل یک مورد از سامانه های رولند ساخت فرانسه در اختیار رژیم بعثی نیز در جریان جنگ تحمیلی به غنیمت رزمندگان ایرانی درآمد. اما در دهه ۸۰ شمسی، سامانه پدافند هوایی متحرک تور از کشور روسیه خریداری و به سازمان رزم پدافند هوایی سپاه وارد شد. این سیستم تقریبا اولین سامانه پدافندی کاملا متحرک در سازمان رزمی کشور بود که بحث فشردگی و نصب همزمان رادار و موشک روی یک شاسی را در خود به همراه داشت.

از طرف دیگر صنایع دفاعی کشور ما با الگوگیری از سامانه های کورتال فرانسوی و نمونه چینی آن یعنی FM-۸۰ که گاهی به نام HQ-۷ نیز شناخته می شود، توسعه یک سیستم پدافندی کوتاه برد را آغاز کردند. تلاش اول در این زمینه سامانه پدافندی "یا زهرا (س) " بود. در این سیستم سیستم های راداری، اپتیکی و موشک ها روی یک کشنده چرخ دار نصب شده اند ولی این شاسی، بایستی توسط یک کشنده دیگر حمل می شد.

سامانه پدافندی "یا زهرا (س) " در حال شلیک آزمایشی

گام دیگر در ارتقاء همین سامانه "حرز نهم " بود که به صورت کامل روی کامیون نصب شده و تقریبا می توان گفت اولین پدافند سطح به هوای تمام متحرک ایرانی است اما تا رسیدن به گام های فعلی، راه پرپیج و خم و سختی، با موفقیت طی شد.

سامانه پدافند هوایی حرز نهم

اما نمی توان از پدافند هوایی متحرک در کشور صحبت کرد و حرفی از دو سامانه معروف نیروی هوافضای سپاه یعنی طبس و سوم خرداد نزد. دو سامانه پدافندی که برای اولین بار در جریان بازدید معروف فرماندهی کل قوا از نمایشگاه دستاورد های نیروی هوافضای سپاه رویت شده و تا به امروز بخش عمده ای از توان پدافندی کشور ما در بحث سیستم های میانبرد را تشکیل می دهند.

سامانه پدافند هوایی طبس

سامانه پدافند هوایی سوم خرداد در زمان بازدید فرماندهی کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران

این دو سامانه ایرانی در حقیقت بر پایه الگو برداری از سامانه بوک روسی توسعه پیدا کرده و خصوصا در مدل سوم خرداد به یک سامانه پیشرفته مجهز به سیستم رادار آرایه فازی باند ایکس با توان درگیری با اهداف تا فاصله بیش از ۱۰۰ کیلومتر و ارتفاع ۲۵ کیلومتر بدل شد. سامانه پدافند هوایی سوم خرداد به تاریخ ۳۰ خرداد سال ۱۳۹۸ توجه جهانی را به سمت خود جلب و یک فروند پهپاد جاسوسی گلوبال هاوک آمریکایی را از سمت آب های جنوبی به حریم سرزمینی کشور ما تجاوز کرده بود را سرنگون کرد.

البته متخصصان سپاه در ادامه یک نمونه ارزان قیمت تر از سامانه سوم خرداد به نام 9 دی را نیز توسعه داد که با موشک های کوتاه برد با هدایت فرمانی بهره می برد و برای مقابله با اهدافی مثل بمب های هوشمند یا موشک های کروز توسعه یافته است.

زوبین، مجید و دزفول وارد خدمت می شوند

در سالهای اخیر، اما سیستم های جدید پدافندی تمام متحرکی که بیشتر در بحث دفاع در ارتفاع پایین و خصوصا در برابر موشک های کروز و پرنده های بدون سرنشین تاکید دارند، وارد خدمت شدند. یکی سامانه دزفول که در حقیقت مدل ایرانی سامانه تور است و روی شاسی کامیونی سوار شده و در ابتدا به نیروی هوافضای سپاه تحویل شده و در رژه روز ارتش در سال جاری مشخص شد که به نیروی پدافند آجا نیز تحویل شده است.

سامانه دزفول در اختیار پدافند هوافضای سپاه

سامانه دزفول در اختیار پدافند هوایی ارتش در رژه روز ارتش در تهران

سامانه مجید از جمله سیستم های پدافندی کوتاه برد،  ابتکاری و ارزان قیمت ساخت صنعت دفاعی کشور است که بر اساس یک سیستم اپتیکی برای فعالیت در ۲۴ ساعت روز و شرایط مختلف آب و هوایی و پوشش دادن ارتفاع و برد های کوتاه توسعه پیدا کرده است. کل موشک و سامانه هدف یابی و هدف گیری " مجید " را می توان در پشت یک وانت سوار کرد و تحرک بسیار خوبی به آن بخشید. این سامانه توان درگیری با اهداف تا برد ۸ و ارتفاع ۶ کیلومتری را دارد.

سامانه پدافند هوایی کوتاه برد مجید

سامانه پدافند کوتاه برد زوبین

سامانه زوبین دیگر سیستم پدافندی متحرک کوتاه برد کشور ما است که به نوعی می توان آن را در کنار سامانه "مجید"، یک تیم پدافندی نامید. این سامانه که شامل سامانه راداری و موشک هایی با قابلیت پرتاب عمودی است می تواند با اهدافی تا فاصله ۲۰ کیلومتری درگیر شده و هدف عمده آن نیز مثل مجید پهپادها و موشک های کروز است.

صیاد تاکتیکی به جمع شکارچیان پدافند ارتش پیوست

اما در جریان رژه روز ارتش در ۲۹ فروردین ماه سال جاری بود که یک سامانه جدید پدافندی در رژه تهران از مقابل جایگاه عبور کرد و اسم آن "صیاد تاکتیکی" اعلام شد. اگر بخواهیم این سیستم را بر اساس تصور موجود توصیف کنیم، یک سامانه راداری جمع شده و حداقل ۲ کنیستر حامل موشک های صیاد ۲ یا ۳ روی این سامانه نصب شده است. در خصوص برد یا ارتفاع درگیری این سامانه اطلاعات خاصی منتشر نشده ولی با توجه به احتمال بسیار بالای بهره گرفتن از موشک های سری صیاد ۲ یا ۳ در این سامانه، احتمال پوشش دادن تا فاصله ۱۰۰ کیلومتر در این سیستم جدید پدافندی متصور است.

سامانه پدافند هوایی "صیاد تاکتیکی" در جریان رژه روز ارتش در تهران

موشک های پدافندی سری صیاد پیش از این در سامانه های پدافندی مثل سری تلاش، ۱۵ خرداد یا باور ۳۷۳ مورد استفاده قرار گرفته اند و در آن سامانه ها، موشک ها و سیستم های راداری عمدتا از هم جدا بودند ولی در "صیاد تاکتیکی" شاهد این مسئله هستیم که با ترکیب موشک و رادار روی یک شاسی، یک سامانه پدافندی حداقل میان برد با تحرک بالا و در عین حال نیاز به خودروهای کمتر و زمان واکنش کوتاه تر وارد خدمت نیروی پدافند کشورمان شده است.

منبع: مشرق