با حمله روسیه به اوکراین و تشدید درگیری‌ها در منطقه، یارکشی‌های سیاسی بین طرفین درگیر شدت گرفته است. در تازه‌ترین اقدام، فنلاند و سوئد که تا پیش از این موضعی بی طرفانه در خصوص پیوستن به ناتو اتخاذ کرده بودند، حرف از پیوستن به این ائتلاف می‌زدند. روز گذشته، نماینده دائمی فنلاند در ناتو درخواست پیوستن به این ائتلاف را ارائه کرد. سوئد نیز با درخواستی مشابه از پیوستن به ناتو خبر داد. ترکیه، اما به عنوان یکی از اعضای ناتو به شدت با این تصمیم مخالفت کرد. رهبر حزب ملی گرای ترکیه گسترش ناتو به سوئد و فنلاند را موجب تحریک روسیه و گسترش جنگ در اوکراین عنوان کرد و از قانونگذاران ترکیه خواست که هر دو کشور را در «اتاق انتظار ناتو» نگه دارند. «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهور ترکیه نیز که از مخالفان سرسخت عضویت هلسینکی و استکهلم در ناتو به شمار می‌آید، عضویت این دو کشور حوزه اسکاندیناوی را مثبت نمی‌داند و از آن‌ها به عنوان «مهمانخانه سازمان‌های تروریستی» یاد می‌کند. در این گزارش سعی داریم دلایل مخالفت آنکارا با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو، رویکرد ترکیه در قبال این تصمیم و مقاصد پنهان دولت اردوغان را بررسی کنیم.

چرا آنکارا با پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو مخالف است؟

پس از دهه‌ها بی‌طرفی، سوئد و فنلاند با در خواست عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به حمله روسیه به اوکراین واکنش نشان دادند؛ اما یک مانع بزرگ در مسیر پیوستن این دو کشور به ناتو وجود دارد و آن ترکیه است. رجب طیب اردوغان، به صراحت با عضویت این دو کشور در ناتو مخالفت کرده است. مخالفت رئیس جمهور ترکیه با این تصمیم مبتنی بر این دیدگاه است که فنلاند و سوئد از «تروریست ها» حمایت می‌کنند. منظور اردوغان این است که این کشور‌های حوزه اسکاندیناوی به اعضای حزب کارگران کردستان، یا همان «پ‌ک‌ک» اقامت داده‌اند.

ترکیه مدت‌ها است از ناتو شکایت دارد که به اندازه کافی در مورد حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) با این کشور همکاری نمی‌کند. یک دیپلمات ارشد ترکیه گفته است ترکیه از سوئد و فنلاند می‌خواهد موضع روشنی در برابر حامیان شبه‌نظامیان کرد جدایی‌طلب که برای خودمختاری در جنوب شرقی ترکیه می‌جنگند، اتخاذ کند. علیرغم اینکه پ‌ک‌ک از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا در فهرست گروه‌های تروریستی قرار گرفته است، فنلاند و سوئد به دلیل نگرانی‌های حقوق بشری تمایلی به استرداد اعضای این گروه به ترکیه ندارند. اردوغان معتقد است که هیچ یک از این کشور‌ها «نگرش روشن و آشکاری» نسبت به سازمان‌های تروریستی ندارند و این دلیلی است که نمی‌توان به آن‌ها اعتماد کرد.

از دلایل دیگر مخالفت اردوغان با این تصمیم می‌توان به خشم رئیس جمهور ترکیه از فنلاند و سوئد به دلیل میزبانی از پیروان «فتح الله گولن»، عالم و روحانی منقتد دولت ترکیه اشاره کرد. جنبش گولن ترکیه یک حرکت اجتماعی مذهبی است که توسط فتح‌الله گولن رهبری می‌شود. فتح‌الله گولن که هم‌اکنون ساکن پنسیلوانیا آمریکا است در ترکیه میلیون‌ها هوادار دارد. نام گولن با بیان اینکه ترک‌های جوان راه خود را گم کرده و تحصیلات، بهترین راه پاسخگویی به این مسئله است، بر سر زبان‌ها افتاد و منجر به جنبشی شد که در نتیجه آن مدارس زیادی بازگشایی شدند. گمانه زنی‌ها حاکی است که صد‌ها مدرسه در داخل ترکیه و بیش از ۱۰۰۰ مدرسه در ۱۳۰ کشور دنیا با جنبش گولن در ارتباط هستند.

پس از کودتای نظامی ۱۹۸۰ در ترکیه، ارتش این کشور به فتح‌الله گولن مظنون شد. در آن زمان گمان می‌رفت که گولن در پی سرنگونی دولت است. پس از این اتفاقات، گولن به آمریکا رفت. اردوغان بر این باور است که کودتای ۲۰۱۶ ترکیه به تحریک فتح الله گولن صورت گرفته و تروریست‌های مستقر در فنلاند و سوئد را به ارتباط با پیروان این جنبش متهم می‌کند.

رهاورد ترکیه از عضویت فنلاند و سوئد در ناتو چه خواهد بود؟

ترکیه به عنوان کشور عضو ناتو برای پذیرش یا عدم پذیرش فنلاند و سوئد در این ائتلاف حق وتو دارد. همین اهرم فشار، گزینه‌های متعددی را پیش روی اردوغان می‌گذارد. براساس آخرین خبر‌های منتشر شده، آنکارا برای موافقت با عضویت سوئد و فنلاند در ناتو شرط گذاشته است. دولت ترکیه از کشور‌های اروپایی خواسته در ازای موافقت با عضویت سوئد و فنلاند، به محدودیت‌های صادرات تسلیحات و لغو تحریم‌های آمریکا علیه این کشور برای سامانه‌های اس-۴۰۰ خریداری شده از روسیه پایان دهند.

سه مقام ارشد ترکیه نیز اعلام کردند که آنکارا در صورتی با پیوستن این دو کشور به ناتو موافقت می‌کند که سوئد و فنلاند علاوه بر به رسمیت شناختن حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) به عنوان یک سازمان تروریستی، همین کار را با تمام گروه‌های مرتبط با آن‌ها نیز انجام دهند و نگرانی‌ها در مورد حضور شبه نظامیان چه در داخل ترکیه و چه در فراسوی مرز‌های این کشور یعنی سوریه و عراق را به رسمیت بشناسند. شروط آنکارا به اینجا ختم نمی‌شود. شرط دیگر دولت اردوغان از سرگیری برنامه تولید جنگنده‌های اف-۳۵ آمریکایی است که آنکارا پس از دستیابی به سامانه‌های اس-۴۰۰ روسی از آن منع شد. ترکیه همچنین اجازه خرید ده‌ها هواپیمای اف-۱۶ و ارتقای کیت‌های ناوگان فعلی را طلب کرده است.

«سینان اولگن»، دیپلمات سابق ترکیه و مدیر اندیشکده مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی مستقر در استانبول معتقد است: «ترکیه خواسته‌های قانونی دارد. از جمله اینکه سوئد تحریم تسلیحاتی ترکیه را لغو کند. منطقی نیست که کشوری عضو ناتو باشد و تحریم تسلیحاتی را علیه متحد دیگری در همان ائتلاف اعمال کند.» پس از اعلام شروط چندگانه ترکیه، «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل سازمان ملل در پیامی در توییتر نوشت: «با مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه درباره تصمیمات نزدیکترین شرکایمان، فنلاند و سوئد برای عضویت در ناتو صحبت کردم. ترکیه یک متحد ارزشمند است و هر گونه نگرانی امنیتی آن باید مورد توجه قرار گیرد.» دیپلمات‌های اروپایی بر این باورند که ترکیه در نهایت از مخالفت‌های خود چشم‌پوشی می‌کند و اجازه پیوستن این دو کشور به ناتو را می‌دهد، اما این روند ممکن است کمی به درازا بکشد.

تحلیلگران معتقدند که ترکیه رویکردی دوگانه در جنگ اوکراین اتخاذ کرده است. از طرفی به دنبال توازن در روابط خود با مسکو است، زیرا روسیه را شریکی مهم برای محافظت از نیرو‌های خود در سوریه می‌داند و از طرفی تمایل دارد با فروش پهپاد به اوکراین سود به جیب بزند. بنظر می‌رسد دولت اردوغان سیاست مشابهی را در پذیرش یا عدم پذیرش فنلاند و سوئد در ناتو در پیش گرفته و سعی دارد پذیرش عضویت این کشور‌ها را به تحقق خواسته‌های خود گره بزند.

تهیه و تنظیم: عباس نوری