از دوران دفاع مقدس تا به امروز، سلاح‌های ضد زره نقش بسیار مهمی را تجهیز و ارتقاء نیرو‌های زمینی کشورمان ایفاء کرده اند هرچند که چنین تجهیزاتی، در دنیا نیز مورد توجه بوده و در دهه‌های اخیر، بسیاری از صنایع نظامی و ارتش‌های مهم جهان نیز به سراغ طراحی و ساخت نمونه‌های جدید از این سلاح رفته اند. حالا و تقریبا بیش از ۳ دهه پس از پایان جنگ تحمیلی، میتوان با قاطعیت اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران کشوری کاملا بی نیاز از خارج در بسیاری از محصولات مهم از جمله حوزه ضد زره شده و از نظر فناوری‌های این بخش نیز تقریبا همگام با کشور‌های مهم جهان قرار دارد.

در خلال توسعه توان ضد زره بومی کشور، مسئله توسعه انواع سر‌های جنگی برای موشک‌های ضد زره مطرح بوده و یکی از مدل‌هایی که در سال‌های اخیر در همه دنیا از جمله در ایران مورد توجه است خانواده مهمات با قابلیت ترموباریک است. در ابتدا به سراغ پاسه این سوال برویم که واژه ترموباریک به چه معناست؟ سلاح گرمافشاری یا ترموباریک نوعی بمب، راکت یا موشک است که در ابتدا، توده‌ای از مواد آتش زا در شعاع انفجاری خود ایجاد می‌کند که با اکسیژن موجود در جو مخلوط می‌شود. سپس در مرحله بعد، این توده آتش می‌گیرد؛ بطوریکه منطقه آتش گرفته شده را نابود می‌کند.

سلاح گرمافشاری ابتدا به کمک یک خرج کوچک، اَبری از غبار انفجاری ایجاد می‌کند و سپس آن را با خرج دوم محترق می‌سازد. بمب گرمافشاری که بمب خلاء هم نامیده شده با استفاده از اکسیژن موجود در هوا برای سوختن، یک ابر انفجاری قدرتمند ایجاد می‌کنند و با این کار در مقایسه با بمب‌های معمولی، انرژی تخریبی خود را در طول زمان بیشتری آزاد می‌کند. بنابر این، هنگامی که این بمب در فضای سرپوشیده پناهگاه‌های زیرزمینی منفجر شود، فشار تخریبی آن به مدت طولانی تری در فضای بسته پناهگاه باقی می‌ماند و باعث تخریب بیشتری می‌شود و به این خاطر برای پاکسازی استحکامات و سنگر‌ها سلاحی کارآمد به‌شمار می‌آید.

با توجه به اینکه سلاح‌های ترموباریک خصوصا در جریان مقابله با حملات داعش و تکفیری‌ها به سوریه و عراق مورد استفاده قرار گرفته و در عملیات محیط‌های بسته عملکردی مناسب دارند، ممکن است تجارب غنی به دست آمده از این نبردها، در حرکت صنایع دفاعی کشورمان به سمت تولید این محصول موثر بوده باشند. حال و با این توضیحات به سراغ معرفی ۵ ضد زره ایرانی مجهز به مهمات ترموباریک می‌رویم.

آر پی جی‌های محبوب و تجهیز به مهمات ترموباریک

تقریبا هر ایرانی که در دوران دفاع مقدس زندگی کرده باشد و یا هر کسی که فیلم یا داستان و رواتی از آن دوره را خوانده باشد حداقل یک بار اسم RPG-۷ یا به قول عبارت کلی در ایران آر پی جی را شنیده است. این راکت انداز ضد زره مشهور ساخت شوروی سابق یکی از سلاح‌های تاثیر گذار از تقریبا دهه ۱۹۶۰ میلادی به این سو بوده و در جریان جنگ تحمیلی نیز در حجم فوق العاده بالایی توسط هر دو طرف مورد استفاده قرار گرفت.

اولین بار در بهار سال ۱۳۹۷ بود که تصاویری از وجود مهمات ترموباریک برای راکت انداز‌های سری آر پی جی ۷ در ایران منتشر شد. این راکت‌ها دارای پرتابه‌ای به کالیبر ۱۰۵ میلی متر بوده و می‌توانند برای نابودی اهدافی مثل سنگر‌ها و زره پوش‌های سبک به کار بروند. برد این مهمات خاص از سری آر پی جی ۷ بسته به مهارت کاربر بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ متر بوده و تنها یک تیر از آن می‌تواند یک فضای بسته به مساحت ۱۵۰ متر مربع را پاکسازی کند.

راکت ترموباریک در جریان نمایشگاه راهیان نور - اولین راکت سمت راست.

اما آر پی جی‌های تولیدی در ایران به مدل ۷ خلاصه نشده و بحث مدل معروف ۲۹ ملقب به خون آشام نیز جزو محصولات معروف صنایع دفاعی ایران است. در جریان نمایشگاه IQDEX در سال ۲۰۱۷ میلادی در عراق بود که برای اولین بار نمونه مهمات ترموباریک ایرانی برای راکت انداز آر پی جی ۲۹ نیز معرفی شد.

راکت ترموباریک ساخت ایران برای RPG-۲۹

مدل ترموباریک مهمات توسعه پیدا کرده برای این راکت انداز، حداکثر ۱۰۰۰ متر برد، ۶.۹ کیلو وزن و سرعتی در حدود ۲۲۵ متر بر ثانیه را دارد. با این دو نوع مهمات می‌توان گفت که آر پی جی ۲۹ می‌تواند طیف بسیار گسترده‌ای از تهدیدات از تانک‌های پیشرفته تا نیرو‌های پیاده پنهان شده درون یک سنگر یا ساختمان را هدف قرار دهند. قبل از این که به سراغ ادامه این لیست برویم باید به این مسئله اشاره شود که حضور راکت انداز انفرادی معروف RPO-A Shmel به عنوان یک سلاح از سری ترموباریک نیز در ایران تایید شده است. اولین تصاویر در خصوص وجود این سلاح در ایران در جریان رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۷ در اختیار نیروی زمینی سپاه منتشر شد که به دلیل عدم مشخص بودن وضعیت تولید یا عدم تولید ان در داخل کشور در این مطلب صرفا اشاره‌ای به آن داشتیم.

راکت انداز RPO-A Shmel در اختیار نیروی زمینی سپاه

اس پی جی ۹ و مهمات جدید ایرانی

راکت انداز‌های سری SPG-۹ از جمله سلاح‌های قدیمی و محبوب ساخت شوروی سابق هستند که از دوران جنگ تحمیلی تا به امروز در کشور ما در خدمت نیرو‌های مسلح بودند. این سلاح به صورت استاندارد، سنگین وزن بوده و حمل ان برای یک نفر مشخصا امری سخت و تقریبا غیر ممکن است. در بحث کاهش وزن، جهاد خودکفایی سپاه با توسعه مدل کامپوزیتی از این سلاح با نام نافذ ۲ با وزن در حدود ۱۹ کیلوگرم در مدل عملیاتی یک گام مهم در آماده کردن این سلاح برای میدان‌های نبرد جدید برداشت.

پرتابه TBG-۹ در وسط تصویر.

اما صنایع دفاعی کشور ما نیز در کنار بحث توسعه مدل‌های مختلف مهمات برای این سلاح، یک نمونه ترموباریک با نام TBG-۹ را ساخته است. این پرتابه توان رسیدن به برد ۶۰۰ الی ۱۰۰۰ متر را داشته و می‌تواند در منطقه‌ای به مساحت ۵۰ متر مربع اثری مرگبار داشته باشد. وزن این پرتابه در حدود ۵ کیلو و ۳۰۰ گرم است.

از توفان تا دهلاویه مجهز به سر‌های جنگی ترموباریک

در ادامه، اما به موشک‌های ضد زره هدایت شونده ایرانی می‌رسیم. رده‌ای از سلاح‌ها که جزو معروف‌ترین تولیدات صنایع دفاعی کشور ما بوده و خصوصا در یک دهه در جریان عملیات‌های ضد تروریستی در سطح منطقه غرب آسیا شانه به شانه رقبای جهانی خودی نشان داده است. شروع داستان ضد زره‌های هدایت شونده ایرانی قطعا توفان است. این محصول، شباهت‌هایی به موشک مشهور تاو دارد که یادگار روز‌های سخت جنگ تحمیلی است و امروز یکی از پر شمارترین سلاح‌های ضد زره در خدمت نیرو‌های مسلح بوده و سابقه نقره داغ کردن داعشی‌ها خصوصا در عراق را نیز در کارنامه پر افتخار خود دارد.

در سری موشک‌های توفان حداقل ۳ مدل شناخته شده با سر جنگی ترموباریک هستند. موشک‌های ضد زره ایرانی مجهز به سرجنگی ترموباریک معمولا با یک نوار قرمز رنگ مشخص می‌شوند. در سری توفان مدل ۴، ۶ و ۷ دارای سر جنگی ترموباریک هستند.

موشک توفان ۴

موشک توفان ۶

موشک توفان ۷

برد موشک توفان-۴ بین ۱۰۰ تا ۳۷۵۰ متر، سرعت نهایی آن ۳۱۰ و سرعت متوسط آن ۱۷۸ متر بر ثانیه است که تغییرات اندکی را نسبت به توفان پایه نشان می‌دهد. کاهش ۱۰۰ متری بیشینه برد توفان-۴ نسبت به نمونه پایه می‌تواند ناشی از افزایش وزن این موشک باشد، زیرا این نمونه دارای جرم ۲۰ کیلوگرم است که ۳.۵ کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی می‌شود. طول این موشک ۱۱۷.۲ و قطر آن ۱۵.۳ سانتیمتر بوده و مدت زمان پرواز آن در برد بیشینه ۲۱ ثانیه است. به طور معمول ۱ تا ۲ موشک توفان-۴ را در هر دقیقه می‌توان از پرتابگر آن شلیک کرد. این موشک در دمای منفی ۳۲ تا مثبت ۶۰ درجه قابل به کارگیری است.

موشک توفان-۶ نیز همچون توفان-۴ دارای سرجنگی ترموباریک بوده، از نظر شکل ظاهری شبیه به نمونه پایه توفان است با این تفاوت که تمام بدنه در این نمونه جدید، دارای قطر یکسان است یعنی کاهش قطر بدنه که در توفان-۱، ۲ و ۴ بعد از قسمت پیشران پروازی مشاهده می‌شد، در توفان-۶ دیده نمی‌شود. بدیهی است که این امر سبب افزایش حجم بدنه موشک در قسمت جلویی می‌شود که این حجم افزوده، صرف جای‌دهی سرجنگی بزرگتر شده به طوری که سرجنگی این نمونه از ۳.۵ کیلوگرم در توفان-۴ به ۵ کیلوگرم رسیده است.

استفاده از خانواده موشک‌های ایرانی توفان در عراق و سوریه علیه تروریست‌ها - به نوار قرمز در دور برخی از موشک‌ها دقت کنید

سایر مشخصات تغییر کرده در توفان-۶ نسبت به توفان-۴ شامل برد بین ۱۰۰ تا ۳۵۰۰ متر، جرم کل ۲۱ کیلوگرم و سرعت متوسط ۱۷۰ متر بر ثانیه است. این موشک همانند توفان-۴ و ۵ قابلیت شلیک از پرتابگر ثابت زمینی، زره پوش‌ها و بالگرد‌ها را دارد. شیوه هدایت این نمونه همانند نمونه پایه توفان از نوع فرمان به خط دید نیمه خودکار است. نمونه بعدی این خانواده یعنی توفان-۷ نیز یک موشک با سرجنگی ترموباریک است. در نمایشگاه دستاورد‌های نیرو‌های مسلح در بهمن ماه سال ۱۳۹۷ یک تصویر از موشک توفان ۷ با نوار قرمز معروف منتشر شده است.

وزن کلی این موشک در حدود ۲۱ کیلو و وزن سر جنگی آن در حدود ۵ کیلو و ۶۰۰ گرم است. برد آن در حدود ۳۵۰۰ متر بوده و می‌تواند با سرعت ۱۷۰ متر بر ثانیه پرواز کند. این موشک مشخصا در بحث سر جنگی سنگین‌تر شده و مشخصا از قدرت تخریب بیشتری برخوردار است. موشک بعدی معروف ضد زره ایرانی سری صاعقه است که بر اساس مدل دراگون طراحی و ساخته شده.

موشک ضد زره صاعقه ۴

یک مدل کمتر شناخته شده از این سری موشک صاعقه ۴ دارد که با نوار قرمز معروف مجهز بوده و از سر جنگی ترموباریک استفاده می‌کند. برد نهایی این موشک ۹۰۰ متر بوده و سیستم هدایت آن نیز از نوع فرمان به خط دید نیمه خودکار است. کل پرتابگر و موشک ۱۵ کیلو و ۸۰۰ گرم وزن دارد. وزن خود موشک ۷ کیلو و ۴۰۰ گرم و وزن سر جنگی آن نیز ۲ کیلو و ۸۰۰ گرم است.

مدل اولیه موشک دهلاویه در اختیار مقاومت عراق با نوار قرمز معروف

و، اما در آخر به یکی از قوی‌ترین موشک‌های ضد زره ایرانی یعنی دهلاویه می‌رسیم. موشکی ضد زره هدایت لیزری که بر اساس نمونه معروف کورنت توسعه پیدا کرده و سالهاست که به عنوان یکی از اصلی‌ترین سلاح‌های ضد زره کشور ما شناخته می‌شود. این موشک در خدمت هم مدل ۵ کیلومتری و هم مدلی با برد ۸ کیلومتر دارد.

مراسم رونمایی وزارت دفاع - موشک‌های دهلاویه شبیه به مدل ۹ M ۱۳۳ M-۲ (مدل با برد ۸ کیلومتر) - به رنگ قرمز و زرد دقت کنید

مدل ۵ کیلومتری این موشک پیش از این خصوصا در جبهه عراق در اختیار ارتش و مقاومت این کشور قرار گرفته و به شکل موثری در مبارزه علیه گروه تروریستی داعش نیز استفاده شده است. این سری از موشک‌ها وزن کلی ۲۲ کیلو و ۷۰۰ گرم و وزن سر جنگی آن‌ها نیز در حدود ۶ کیلو و ۸۰۰ گرم بوده و سرعت این موشک‌ها نیز در حدود ۲۶۰ متر بر ثانیه است.

نگاهی به نبرد‌های سال‌های اخیر بویژه درگیری اخیر روسیه و اوکراین، نشان می‌دهد طراحی و نقشه راهی که در نیرو‌های مسلح و صنایع دفاعی کشورمان برای توسعه دکترین نبرد نامتقارن به دست آمده، کاملا راهگشا و موثر بوده و در این میان، موشک‌های ضد زره بخش مهمی از توان رزم زمینی کشورمان را تشکیل داده اند به گونه‌ای که هم اکنون، خانواده سلاح‌های ضدزره در کشورمان بسیار متنوع بوده و از شمار انگشتان دو دست نیز فراتر می‌رود و با ورود آن‌ها به سازمان رزم نیرو‌های زمینی ارتش و سپاه، توان ضد زره یگان‌های عملیاتی و سرپنجه‌های این نیرو‌ها به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرده است.

منبع: مشرق