پرنده نگری شاخه‌ای از گردشگری است که مورد پسند همگان نیست و شاید هم برای دسته‌ای از افراد کسل کننده نیز باشد. این شاخه از گردشگری بیشتر بین علاقه‌مندان به محیط زیست پرطرفدار است و در خراسان رضوی نیز پرنده نگری علاقه‌مندان و طرفداران خاص خود را دارد. به طوریکه در منطقه هفت حوض و پارک ملت مشهد باشگاه پرنده نگری راه اندازی شده است.

پرنده نگری چیست؟

این شاخه از طبیعت گردی در خیلی از کشور‌های دنیا طرفداران بسیاری دارد. برای تماشای پرندگان لازم نیست حتما به طبیعت بکر و دوردست بروید. بلکه به راحتی در پارک‌های شهر محل زندگی مان نیز قابل دستیابی است. باید بدانیم که پرنده‌ها همیشه و همه جا هستند. گاهی ممکن است در پشت بام منزلتان در مرکز شهر عقاب یا دالی را ببینید که دیدن آن‌ها شاید در طبیعت بکر و پارک ملی هم کار ساده‌ای نباشد.

این نکته را در نظر داشته باشید که پرنده‌نگری با پرنده‌شناسی تفاوت دارد؛ در پرنده‌شناسی فرد وارد مرز‌های علمی شده، نگاهی جزئی‌تر به پرنده‌ها دارد و بر اساس اهداف تحقیقاتی و مطالعاتی خود آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ اما یک پرنده‌نگر تنها به دنبال لذت بردن، تجربه کسب کردن و آموختن از دنیای پر رمز و راز پرندگان است و آرامش را در آن جستجو می‌کند.

افتتاح باشگاه پرنده نگری اولین گام‌ها برای توسعه این شاخه از گردشگری

باشگاه پرنده‌نگری در مجموعه گردشگری هفت‌حوض به مساحت ۲۰۰هکتار اولین باشگاه پرنده‌نگری شرق کشور است که فعالیتش را از خرداد سال ۱۳۹۹ آغاز کرده است.

مسئول باشگاه پرنده‌نگری هفت‌حوض گفت: شناسایی ۱۲۶گونه پرنده در مجموعه هفت حوض باعث جلب توجه علاقه‌مندان به محیط‌زیست شده و بسیاری از پرنده‌نگر‌ها را به این مجموعه کشانده است.

مهدوی گفت: برای پرنده‌نگری به برخی ابزار اولیه نیاز است که ما در باشگاه پرنده نگری فراهم کرده ایم. تور‌های گردشگری می‌توانند به باشگاه مراجعه کنند و تجهیزات لازم به همراه راهنما را در اختیارشان قرار دهیم. وسایل لازم برای پرنده‌نگری شامل دوربین عکاسی، تلسکوپ پرنده‌نگری و دوربین دوچشمی است.

علی مهدوی گفت: دوربین عکاسی بهترین ابزار برای پرنده‌نگری افراد آماتور است. زیرا به‌واسطه حرکت پرنده‌ها فرصت زیادی برای دیدن آن‌ها نداریم. ثبت تصویر پرندگان به ما این فرصت را می‌دهد تا بفهمیم چه پرنده‌ای را مشاهده کرده‌ایم و حتی برای شناسایی گونه کمک بگیریم. البته امروزه تلسکوپ‌های پرنده‌نگری بهترین ابزار برای تماشای پرندگان هستند.

تور‌های پرنده نگری خوب است یا نه؟

دو نوع تور پرنده نگری وجود دارد، یکی استتار در کنار دریاچه‌ها و تالاب‌ها با حفظ سکوت و تحمل انتظاری ولو چند ساعته برای رصد پرندگان از راه دور با تلسکوپ و دوربین‌های مجهز به لنز‌های بزرگ. نوع دیگر راه رفتن در مسیری که زیست بوم پرندگان در آن قرار دارد. در این تور هم باید سکوت رعایت شود و در طول راه رفتن با دوربین پرندگان را تماشا کرد.

درباره رواج تور‌های پرنده نگری دو نظر وجود دارد. برخی معتقدند رفت و آمد آدم‌ها در زیست بوم پرندگان موجب وارد کردن استرس به آنان می‌شود.

واعظ نیا از فعالان محیط زیست یکی از موافقان این نظریه است و در این زمینه گفت: اگر رفت و آمد انسان‌ها در زیست بوم پرندگان، زیاد شود، آن‌ها احساس خطر می‌کنند و ممکن است آشیانه خود را برای همیشه ترک کنند و به جایی بروند که مناسب نیست.

او می گوید: تا همین چند سال پیش در طرقبه قوچ و میش مشاهده می‌شد، اما امروز آن قدر ویلاسازی شده و جمعیت حضور دارند که دیگر هیچ نشانی از آن‌ها نیست.

این فعال محیط زیست معتقد است اگر قرار به برگزاری تور‌های پرنده نگری است، بهتر است تور در کنار تالاب و دریاچه برگزار شود و گردشگران از راه دور با تلسکوپ پرندگان را مشاهده کنند.

تور پرنده نگری به ماندگاری گردشگر کمک می‌کند

اما همیشه راه حلی برای کم کردن میزان آسیب‌ها و تبدیل تهدید به فرصت هست. بر همین اساس موافقان با برگزاری تور‌های پرنده نگری معتقدند می‌توان با ارائه آموزش‌های عمومی و ایجاد شوق و ذوق در میان مردم، تقاضا برای تور‌های پرنده نگری را افزایش داد. به نحوی که نه تنها عواید افزایش چنین تور‌هایی نصیب جامعه بومی شود، که آن‌ها را برای حفاظت از پرندگان نیز مشتاق سازد.

بیشتر بخوانید

• برگزاری کارگاه پرنده نگری در پارک ملی تندوره

 دبیر انجمن علمی طبیعت گردی ایران از جمله موافقان افزایش تور‌های پرنده نگری است.

فرید جواهرزاده گفت: در انجمن علمی طبیعت گردی تلاش می‌کنیم که به دانش طبیعت گردی اهتمام ویژه نشان دهیم و طبیعتا تور‌هایی از این دست علاوه بر این که معرف جاذبه هاست، اقدامی مؤثر برای گردشگری در ابعاد متخلف است.

او گفت:در خراسان رضوی که سالانه میزبان تعداد بسیار زیاد زائران هستیم، برای افزایش ضریب ماندگاری گردشگر نیاز داریم که از مزایای گردشگری مکملی استفاده کنیم. طبیعت گردی یکی از این حوزه هاست، که به نظر من بسیار مغفول مانده است. اگر بتوانیم سایت‌های متفاوتی داشته باشیم مانند سایت پرنده نگری علاوه بر اینکه یک جاذبه است و به میزان ماندگاری گردشگران کمک می‌کند.

دبیر انجمن علمی طبیعت گردی ایران گفت: با این همه قطعا رواج چنین تورهایی، بدون آموزش و دانش محوری کار درستی نیست. استاندارد تور‌های طبیعت گردی ۱۵ نفر است، باید حتما با حضور راهنما و متخصص انجام شود، گردشگران باید در سکوت مطلق حرکت کنند، به همه توصیه می‌شود تلفن‌های همراه را بی صدا کنند، حرف نزنند، گاه نیز باید با صبر و حوصله در جایی مستقر شوند، دقایق و حتی ساعت‌ها انتظار بکشند، تا پرنده‌ها رجوع کنند و بعد با دوربین و تلسکوپ آن‌ها را ببینند.

ظرفیت‌های خراسان رضوی در پرنده نگری

مطابق آمار اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، تاکنون ۵۵۶ گونه پرنده در کل کشور و ۳۳۳ گونه در استان خراسان رضوی به ثبت رسیده است.

علی خانی، از فعالان انجمن پرنده نگری خراسان و کارشناس حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: خراسان زیستگاه‌های متنوعی دارد، اما فاقد برخی زیستگاه‌ها همچون آب‌های شور یا محیط‎آب‌های دریایی است و پهنه‌های آبی کمی دارد. برای نمونه، دریا و دریاچه و سواحل جزر و مدی ندارد. اما با توجه به تنوع اقلیمی و زیستگاهی و داشتن دریاچه‌های پشت سد و هم چنین با وجود رودخانه‌هایی مثل هریرود و کشف رود، شاهد گونه‌هایی از پرندگان آبزی و کنارآبزی در فصل مهاجرت هستیم. گونه‌هایی هم هستند که به صورت بومی در استان مشاهده می‌شوند. بعضی گونه‌ها هم تابستان‌ها به استان مهاجرت می‌کنند.

بیشتر بخوانید

• گالری و سایت پرنده نگری بوستان وکیل آباد مشهد بهره برداری می شود
• نصب ۳۴۰ لانه پرنده در بوستان‌های مشهد/ ساخت خانه‌هایی گرم برای پرندگان مشهدی
• شناسایی یک گونه جدید از پرندگان در خراسان رضوی

به گفته این کارشناس اداره محیط زیست، با توجه به سرشماری‌ای که اواسط دی فقط در زیستگاه‌های آبی و تالابی و رودخانه‌ای انجام می‌شود و پرندگان مهاجر زمستانی آبزی و کنار آبزی را در بر می‌گیرد، سالانه به طور متوسط ۱۵ هزار گونه پرنده در استان مشاهده می‌شوند. این رقم در سال‌های مختلف بین ۱۲ تا ۱۸ هزار گونه متفاوت بوده است.

خانی گفت: نواحی شرقی استان جزو بهترین زیستگاه‌های پرندگان در خراسان رضوی است. مکان‌هایی مثل هریرود، تجن، کشف رود و سد‌هایی مثل دوستی در حدود کشف رود چند بند خاکی داریم که پرندگان بسیاری آنجا جمع می‌شوند. نواحی خواف هم مثل سد سلامه و سد سِده برای پرندگان زمستانی خوب است.


در شهر هم می‌توان پرنده نگری کرد

برای پرنده نگری لازم نیست حتما راهی خارج از شهر شویم بلکه در داخل پارک‌های بزرگ شهر هم می‌توان پرنده نگری کرد. پارک ملت یکی از پارک‌های مشهد که محل خوبی برای پرنده نگری است.

مرتضی منفرد از فعالان محیط زیست و از تاسیس کنندگان انجمن پرنده نگری خراسان گفت: پارک ملت به دلیل وسعت و هم تنوع زیاد درختان زیستگاه عمده پرندگان است. آن استخر مصنوعی داخل پارک، خود، نقطه‌ای برای جذب پرندگان آبزی است. برای نمونه، ما یک نوع مرغابی به نام تنجه را ۴ سال پیش در پارک ملت دیدیم که در زیستگاه‌های شهری خیلی کم مشاهده می‌شود. یا «آبچلیک» و «اَبیا» را در زیستگاه‌های دیگر نمی‌بینیم، اما اینجا به دلیل آب می‌آیند. بعد از آن، بوستان وکیل آباد و دانشگاه فردوسی تنوع خوبی در گونه‌های پرندگان دارد.