فرونشست یا فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در ابعاد بزرگ رخ می‌دهد به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین گفته می‌شود که می‌تواند با بردار کم افقی نیز همراه باشد، حفر چاه‌های عمیق با تعداد بالا و غیر قانونی و همچنین حفر تونل و برداشت بی رویه‌ آب عوامل اصلی تشدید این بحران هستند.

بر اساس آمار مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در سال ۱۴۰۰ میزان فرونشست زمین در رفسنجان کرمان به ۳۰ سانتی متر، در اصفهان به ۱۸ سانتی متر و در جنوب غرب تهران به ۲۵ سانتی متر در سال رسیده است همچنین حدود ۱۰ هزار کیلومترمربع یعنی ۱۰ درصد از مساحت اصفهان، در شرایط خطرناک فرونشست قرارگرفته است؛ این آمار باعث شد تا به دنبال علل و راهکارهای این معضل زیست محیطی باشیم.

یک کارشناس آب و محیط زیست گفت: فرونشست زمین بر اثر برداشت بی رویه‌ آب از آبخوان‌ها و منابع آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد، ما در میان کشور‌های بحران زده رتبه‌ چهارم را داریم. نقطه‌ عطف فرونشست زمین در ایران مربوط به سال ۷۵ است، یعنی از سال ۱۳۵۵ تا کنون ۱۴۰ میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی از دست دادیم و این آب مجدد به چرخه باز نگشته و آبخوان تغذیه نشده که عمده این از دست دادن آب از سال ۷۵ به بعد اتفاق افتاده است.

امیدی گفت: بالاترین کسری مخزن آب به ترتیب در استان‌های خراسان رضوی با کسری سالانه ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب پس از آن تهران با حدود سالانه ۲۴ سانتی متر فرونشست در سال، کرمان در رتبه‌ی بعد و اصفهان با حدود ۳۱۱ تا ۵۱۲ میلیون متر مکعب متوسط برداشت سالانه و ۴ و نیم میلیارد متر مکعب ذخیره‌ آبخوان در رتبه چهارم است که چنانچه در این استان اقدامی صورت نگیرد تا سال ۱۴۱۶ آبخوان‌های دشت‌های این استان به طور کامل تخلیه می‌شود و در نهایت فارس در رتبه‌ بعدی قرار می‌گیرد، هر چند استان‌های همدان، ایلام و برخی استان‌های دیگر نیز در این رده قرار دادند.

۲۴ میلیون نفر درگیر بحران فرونشست!

او گفت: به طور کلی در ۶۰۹ دشت ایران، دچار بحران فرونشست هستیم که در ۴۰۰ دشت این بحران به مرز خطر جدی رسیده و ۲۴ میلیون نفر درگیر این خطر هستند؛ ما در حال حاضر بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار حلقه چاه داریم که ۴۰ درصد آن‌ها غیرمجاز است. یکی از راهکار‌ها قطع برداشت از چاه‌های غیرمجاز و عدم صدور مجوز برای حفر چاه‌های اضافه است؛ برای احیای آبخوان‌ها باید برنامه ریزی منظم صورت بگیرد چرا که این کار بسیار زمان بر، هزینه بر و مشکل است.

این پژوهشگر آب و محیط زیست گفت: اگر روزی فرونشست اتفاق بیفتد به استثنای پیامد‌های زمین شناسی، پیامد‌های اجتماعی و اقتصادی نیز دارد چراکه بخش عظیمی از مردم، محل سکونت و کشت و کار خود را از دست می‌دهند و دچار فقر شده و به حاشیه نشینی در شهر‌های دیگر روی می‌آورند. می‌توان گفت در کشور ما تنها استان‌های شمالی از این مسئله تا حدودی در امان هستند که البته نمی‌توان چندان خوشبین بود زیرا با توجه به برداشت‌های بی رویه خبر‌هایی از استان‌های شمالی مانند مازندران نیز به گوش می‌رسد که دشت‌های این استان‌ها نیز به تازگی دچار این بحران شده اند.

راهکار برون رفت از بحران فرونشست

به گفته این کارشناس، راهکار‌های فنی و مهندسی را می‌توان در این خصوص انجام داد؛ ژاپن با این راهکار فنی و مهندسی توانست فرونشست خود را درحالی به صفر برساند که در توکیو در دهه‌ ۵۰ و ۶۰ حدود ۱۲ سانتی متر فرونشست داشته است. ژاپن در اولین گام، سیاست‌گذاری‌های درست انجام داد، به طوری‌که قوانین بسیار دقیقی تصویب و طبق آن عمل کرد؛ در این قوانین، قانون آب صنعتی، ساختمانی و کشاورزی رپو چند مورد اقدامات سازه‌ای را انجام دادند که همه‌ این موارد با ارائه‌ آموزش‌های عمومی با هم هماهنگ بود.

امیدی گفت: این اتفاقات در بیش از ۵۰ سال رخ داد که مستلزم صبر و پشتکار بود؛ راهکاری که برای کشورما می‌توان پیشنهاد داد قطع فوری برداشت چاه‌های غیر مجاز، جلوگیری از حفر چاه‌های جدید و سیاست گذاری درست است. باید قوانینی وضع شود که ضمانت اجرایی داشته باشد؛ در کنار این موارد باید آموزش همگانی نیز وجود داشته باشد چرا که افزایش درک و دریافت مردم به شدت به این موضوع کمک می‌کند اجرای مدیریت جامع منابع آب نیز حتماً باید انجام شود، زیرا تنها راه نجات کشور از این بحران، اجرای مدیریت جامع منابع آب است.

این پژوهشگر آب و محیط زیست گفت: اجرای مدیریت جامع منابع آب یعنی از تمام جوانب فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و فنی مسئله آب را بررسی کنند، زیر ساخت‌های لازم فراهم و قوانین به درستی و کامل اجرا شود، مهم‌تر از همه این است که آبخوان‌داری و طرح‌های آبخیزداری انجام شود و ما خود را متعهد به اجرای طرح‌های آب و خاک بدانیم.

حدود ۵ سال قبل کارشناسانی از ژاپن آمده بودند که قرار بود همکاری‌هایی برای تغذیه‌ مجدد آبخوان‌ها و جلوگیری از فرونشست زمین صورت بگیرد اما تا کنون هیچ یک از آنان به طور کامل عملی نشده در حالی که ما می‌توانیم از تجربه‌های ژاپنی‌ها استفاده کنیم و از راهکار آنان استفاده کنیم که البته این موضوع نیازمند تعهدی برای اجرای قوانین باشد.

پیش از این نیز نماینده استان تهران در شورای عالی استان‌ها گفته بود فرونشست زمین یکی از پدیده‌های مخاطره آمیز زیست محیطی است که بیشتر استان‌های کشور و به ویژه کلانشهر‌ها درگیر آن شده‌اند.