استان فارسی‌ها حدود ده سالی است که خبر درباره کارخانه روغن نباتی نرگس شیراز بیش از دیگر خبرهایش می‌شنوند. ضمن آنکه کمتر این روغن را در فروشگاه‌ها و مراکز عرضه می‌بینند. اما نرگس شیراز حکایت‌ها از فراز و فرودهایش برای گفتن دارد باوجود آینده‌ای که در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

وعده‌هایی که وعده ماند

در ۱۷ اسفند ۱۳۹۹ خبر آغاز عملیات اجرایی احداث کارخانه جدید روغن نباتی و کلنگ زنی این کارخانه با سرمایه‌گذاری ۱۷۸۰ میلیارد تومانی و ظرفیت تولید سالانه ۱۸۰ هزار تن روغن در منطقه ویژه اقتصادی شیراز با حضور معاون وزیر صمت و مسئولین استان فارس و شهر شیراز منتشر شد.هدف افزایش تولید و اشتغال در منطقه ویژه اقتصادی شیراز عنوان شد.

حمیدرضا ایزدی رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان فارس در آیین عملیات اجرایی احداث این کارخانه گفته بود: ظرفیت سالیانه تولیدات این کارخانه در طرح جدید ۱۸۰ هزار تن در سال است ،تولید و بسته بندی محصولات تولیدی در این کارخانه شامل انواع روغن مایع آفتابگردان، سرخ کردنی، روغن نیمه جامد تصفیه شده آفتابگردان، مارگارین مایع و کره کاکائو ویژه صنوف، صنایع و خانوار می‌شود که با بهره برداری از این طرح انتقالی، مقدار تولید به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

به گفته او انتقال کارخانه نرگس شیراز علاوه بر رعایت مسائل زیست محیطی و بهداشتی موجبات توسعه کسب و کار، افزایش تولید و اشتغال را فراهم می‌کند و به دنبال راه‌اندازی کامل و بهره‌برداری از این واحد تولیدی جهش قابل توجهی را در بخش تولید روغن گیاهی غذایی در سطح استان شاهد خواهیم بود که نیاز فارس و جنوب کشور را تامین می‌کند.

 علیرضا بیک محمدی مدیر داخلی کارخانه روغن نباتی شیراز  هم در این مراسم گفته بود که دغدغه بسیار بزرگ ما این است که جا به جایی این کارخانه و انتقال آن به منطقه ویژه اقتصادی شیراز با حفظ تولید کارخانه انجام شود تا آسیبی به کارگران و برند (نشان) کارخانه وارد نشود.

به ادعای علیرضا بیک محمدی کارخانه جدید روغن نباتی با فناوری جدیدتر و بهره‌وری بالاتر احداث خواهد شد که در فاز نخست با انتقال بخش اندکی از تجهیزات کارخانه فعلی و اضافه کردن به تجهیزات جدید خریداری شده، روزانه ۳۰۰ تن تولید خواهیم داشت و در فاز بعدی این ظرفیت به ۵۰۰ تن در روز خواهد رسید.

ظفر افشون معاون هماهنگی امور اقتصادی وقت استانداری فارس هم در این آیین گفت که کارخانه فعلی روغن نباتی شیراز، ظرفیت تامین و تولید روغن مورد نیاز روزانه این استان را دارد و این کارخانه هم‌اینک با کمتر از ظرفیت خود تولید می‌کند که انتظار داریم با توجه به نیاز استان به روغن و اینکه ما در تامین مواد اولیه مورد نیاز این کارخانه هیچ مشکلی نداریم، میزان تولید فعلی این کارخانه در حد نیاز استان افزایش یابد.

به گفته او کارخانه روغن نباتی شیراز تنها واحد تامین کننده روغن در استان فارس است و با توجه به اینکه در استان روزانه حدود ۲۸۰ تن روغن برای مصارف مختلف نیاز داریم، لذا اولویت این است که این کارخانه در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بهره‌برداری برسد. تا زمانی که کارخانه جدید روغن نباتی شیراز به بهره‌برداری نرسیده، کارخانه فعلی همچنان فعال خواهد بود و می‌کوشیم که تولید آن را به مرز قابل قبول برسانیم.

از وعده‌های رونق تولید تا توقف تولید

اینها تمام آن وعده هایی است که آن روز حین آن آیین گفته و قول هایی بود که داده شد، اما تا به امروز نه تنها امیدی به انتقال نرگس شیراز نیست بلکه به جای خبر رونق تولید خبر‌هایی از توقف تولید شنیده می‌شود.

استاندار فارس یکشنبه ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ در نشستی خبری اعلام کرد: کارخانه جدید روغن نرگس شیراز هم اینک در منطقه ویژه اقتصادی شیراز در دست احداث است، اما مدیران آن به تعهد خود عمل نکرده‌اند.

ایمانیه گفته بود که این کارخانه هم اینک و در محل فعلی با ظرفیت تولید روزانه ۵۰ تن فعال است در حالی که قبلا تولید روزانه آن ۵۰۰ تن در روز بوده است.

 مالکان این کارخانه اعلام کردند که برای راه اندازی کارخانه جدید دو هزار میلیارد تومان پول نیاز دارند که بنا شد بخشی را از آورده خودشان، بخشی را از محل تسهیلات و بخش دیگری را نیز از محل تغییر کاربری زمین فعلی کارخانه در شیراز تأمین کنند.

استاندار فارس هم گفت که برای بررسی قابل اجرا بودن و نبودن موارد مطرح شده از سوی مالکان کارخانه، کمیته‌ای با مشارکت شهرداری شیراز و سازمان صمت تشکیل شده است.

در حالی که مسئولان مدام از دغدغه افزایش تولید و وعده‌های محقق نشده کارخانه روغن نباتی می‌گویند کارگران دغدغه بریده شدن نان شان را دارند.

کارگران دورکار خط تولید در خانه چه می‌کنند؟

وقتی از نگهبان در ورودی درباره ساعت ورود و خروج کارگران پرسیدم گفت: تعداد کارگران زیاد نیست و شاید حدود سی نفر باشند، کارگران کارخانه سه شیفت کار می‌کنند و در حال حاضر برخی دور کار هستند.

پرسیدم در کارخانه‌ای که کارش تولید است دورکاری چه معنایی دارد؟ نگهبان با بی میلی شماره‌ای را روی کاغذ نوشت و گفت که با دفتر مدیریت هماهنگ کنید تا پاسخگو باشند.شماره‌ای که وقتی تماس گرفتم، در پاسخ گفتند اشتباه است و اطلاعی از شماره دفتر مدیر ندارند.

همان موقعی که با نگهبان صحبت می‌کردم پیرمردی وارد قسمت نگهبانی کارخانه شد و گفت: برای گرفتن روغن آمده این پیرمرد یکی از سهامداران بازنشسته کارخانه بود که می‌گفت قبلا به صورت ماهانه سود سهامش را روغن می‌گرفته است. اما حالا به او گفتند باید صبر کند.شنیده‌های او حاکی از این بود که کارخانه تولیدی ندارد.

کارگران و دغدغه تعطیلی کارخانه 

در حوالی کارخانه کارگر جوانی را دیدم که قصد ورود به کارخانه را داشت با اطمینان خاطر از اینکه از او نامی در گزارشم نخواهم  برد، گفت که  کارخانه مواد اولیه ندارد و همه کارگران این دغدغه را دارند که هر لحظه ممکن است تعطیل شود.

کارگر دیگری که او هم ترجیح داد نامی از او برده نشود با اندوه از روز‌هایی می‌گفت که خط تولید نرگس شیراز ۳ هزار و ۵۰۰ تن روغن تولید داشته است و حالا دستگاه‌ها فقط روشن و تمیز می‌شوند تا از کار نیفتند و تولیدی به علت نداشتن مواد اولیه در کار نیست.

خودش تا چند ماه دیگر بازنشسته می‌شد و افسوس می‌خورد که چرا به جای بیشتر بازنشسته‌ها کسی جایگزین نمی‌شود؟ در حالی که چنین کارخانه‌ای به راحتی می‌تواند زمینه اشتغال تعداد قابل توجهی از جوانان را فراهم سازد.

او برای نمونه‌ای از نحوه مدیریت ناصحیح کارخانه از سپردن خط تولید به پیمانکاری به نام اعتمادزاده گفت، کسی که چندماه از ۱۴۰۰ عهده دار خط تولید بوده است و در آن مدت نه تنها تولید کمتر شده بلکه پیمانکار حقوق کارگرانی را که خودش به صورت مدت دار، از نیرو‌های بیرون به کارگرفته بود، پرداخت نکرد و تلاش و شکایت آن‌ها هم جواب نداد.

به باور او هر اقدامی که می‌شود برای نابودی یک کارخانه تولیدی انجام داد در نرگس شیراز انجام داده اند. هرچند کارگران کارخانه در حال حاضر دغدغه حقوق را نداشتند اما! برایشان این سوال مطرح است چنین شرایطی تا چه زمانی دوام خواهد داشت؟

به گفته این کارگر روغن نباتی نرگس شیراز در طی این سال‌ها دستگاه ها، تجهیزات و اموال کارخانه یکی پس از دیگری به فروش رفته و کارخانه عملا روز به روز به نابودی و زوال نزدیک ترمی شود.

این کارگر عنوان می‌کند حاصل خصوصی سازی در طی این سال‌ها تعطیلی خطوط تولید و کاهش تولید بوده است.

به نظر این کارگر باسابقه نرگس شیراز یک دلیل مهم تعطیلی کارخانه می‌تواند املاک و زمین‌های فراوان باشد که کارخانه دارد و کسانی که قبل از انقلاب مالک کارخانه بودند و به عنوان پشتوانه برای کارخانه خریداری کردند. با تعطیلی کارخانه تغییر کاربری و فروش آن‌ها راحت می‌شود!
به باور این کارگر با سابقه، تولید پر دردسر و پرهزینه است در حالی که فروش و تغییر کاربری زمین‌ها می‌تواند بسیار سودمند باشد.

این کارگر نکته های جالبی می گفت که از جمله آن این بود که مسئولان فقط حرف می‌زنند و وعده می‌دهند، اما خودشان مانع هم می‌شوند درحالی که این کارخانه می‌تواند روغن‌های جامد و نیمه جامد، صنف و صنعت، مارگارین و قنادی‌ها را تولید کند، اما اصرار و فشار مسئولین به تولید روغن‌های مایع ۸۱۰ گرمی است، در صورتی که چرخ‌های تولید این کارخانه می‌تواند با تولید در زمینه روغن‌های صنف و صنعت، لااقل بچرخد.

البته کارگر دیگری که گویا در این کارخانه مسئولیتی هم داشت، گفت که نرگس شیراز همیشه فراز و فرود داشته و این دغدغه مواد اولیه به زودی حل می‌شود، چون مدیریت اقدامات لازم برای خرید روغن خام و مواد اولیه را انجام داده و مواد اولیه در بندر هنوز بارگیری نشده و درگیر و دار کاغذ بازی اقدامات اداری است. البته در گفته هایش تردید موج می‌زد. 

امید است طبق گفته این کارگر مشکل مواد اولیه به زودی، فردا یا پس فردا یا روزی از روز‌های آینده حل شود، اما! قصه زوال نرگس شیراز حکایت امروز و دیروز نیست و سری دراز دارد.

نرگس از کجا به کجا رسید؟

شرکت روغن نباتی نرگس شیراز زمانی روغن مصرفی سه استان فارس، کرمان و خوزستان را تامین می‌کرد، زمانی کیفیتی مثال زدنی و بی مانند داشت.
این شرکت در زمینی به مساحت ۹ هکتار، در سال ۱۳۳۳ با نام کارخانه پنبه پاک کنی و روغن کشی در ضلع جنوبی دانشکده ادبیات که آن زمان در حومه شهر شیراز بود، احداث شد.

با مرور زمان فرآیند تصفیه روغن در این کارخانه با ظرفیت ۶۰ تن در روز راه‌اندازی شد و به تدریج طی چند سال به ظرفیت ۴۵۰ تن در روز رسید.

موسسان اصلی کارخانه، برادران رستگار بودند که اصالتا کازرونی بودند و بعد از مدتی مالکیت شرکت به حشمت‌الله کرمانشاه‌چی و برادرانش واگذار شد که کلیمی بودند و با انقلاب ۱۳۵۷، کشور را ترک کردند و بعد از آن، بنیاد مستضعفان این مجموعه بزرگ تولیدی و املاک تابعه را مصادره و در اختیار گرفت.

برادران کرمانشاه چی، برای ایجاد پشتوانه و امنیت اقتصادی کارخانه، املاک و اراضی زیادی را خریداری کرده بودند.در سال ۱۳۷۲ تصمیم به خصوصی سازی این کارخانه گرفته شد.

خصوصی سازی نرگس و مرگ تدریجی اش

خصوص سازی فرایندی است که در کشور‌های پیشرفته با هدف پیشرفت صنعت، کارآفرینی، رونق اقتصادی، صادرات، جذب سرمایه گذار و برداشتن باری سنگین از روی دوش دولت صورت می‌گیرد.البته برای واگذاری، صنعتگر گزینش می‌شود تا با سرمایه، علم و تجربه خود باعث رونق شود.

تجربه نشان داده در خصوصی سازی واگذاری‌ها بر اساس سفارش، قوم و خویش بازی و رانت بازی نه تنها پیشرفتی را به دنبال ندارد بلکه باعث نابودی صنعت و به مفهوم دیگر پایان حیاتش می‌شود.

در مبحث خصوصی سازی کارخانه روغن نباتی نرگس شیراز هم، با وجود سهامداران این شرکت و حق تقدم ایشان برای واگذاری کارخانه به آن‌ها در مسیری مبهم و با قیمتی نامشخص کارخانه به سه جوان دانشجو واگذار شد.

با واگذاری کارخانه روغن نباتی نرگس شیراز به سید مهدی میرسلیمی که جزو یکی از بدهکاران کلان بانک ملی است و از خرداد تا آذر ۱۴۰۰ در زندان بود روند زوال کارخانه آغاز شد که آشنایی و نسبت فامیلی با وزیر اسبق صمت مهمترین پشتوانه برای دلیل این واگذاری عنوان می‌شود.

از آغاز واگذاری به بخش خصوصی بخش قابل توجهی از دستگاه‌های کارخانه باعنوان مستهلک بودن فروخته شد و به مرور زمان واحد‌های تولید تعطیل و میزان تولید کم و کمتر شده است.

در آبان ۹۸، مالک کارخانه، سیدمهدی میرسلیمی در جلسه رسمی و در حضور دادستان فارس متعهد گردید که تا اسفند ۹۸، نسبت به راه اندازی واحد‌های قوطی سازی و چاپ و رفع کامل مشکلات کارخانه و رساندن تولید به حداقل ۳۵۰ تن روزانه، اقدام نماید، که البته در عمل هیچ اتفاقی نیفتاد!

در پاییز ۱۴۰۰، رییس دستگاه قضایی استان در بازدیدی که از کارخانه به عمل آورد، از مدیران نسبت به راه اندازی واحد‌های تعطیل شده قول گرفت و قرار یک ماه برای بازدید بعدی را گذاشت که هیچ‌وقت عملی نشد! و در اسفند ۱۴۰۰ هم مصوبه کمسیون کارگری استانداری با تاکید دادستان مبنی بر راه اندازی این واحد‌ها تنظیم گردید و در این مصوبه، مدیران کارخانه ملزم شدند حداکثر تا آخر اردیبهشت نسبت به راه اندازی واحد‌های قوطی سازی و چاپ و جذب حداقل ۱۵۰ نیرو اقدام کنند که هیچ قدمی در اجرای این مصوبه هم برداشته نشد.

معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندارربانی زاده همچنین از مستهلک بودن تجهیزات و خطوط تولید کارخانه روغن نباتی نرگس شیراز سخن گفت و مدعی شد که کارخانه روغن نباتی نرگس شیراز ارزش حمایت کردن ندارد و سرمایه گذار جدیدی با سرمایه‌ای در حدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان در صدد تاسیس و ساخت یک کارخانه روغن نباتی جدید در شهرک صنعتی شیراز است.

نرگس شیراز تنها نیست

شرکت فریکو یا هلدینگ فریکو یکی از تولیدکنندگان روغن در ایران است و چندین زیر مجموعه را در برمی گیرد ، روغن نباتی شیراز یکی از این
زیر مجموعه هاست که گویا جایگاه ویژه‌ای به عنوان تولید کننده در این مجموعه ندارد. معلوم نیست مالکان این مجموعه در مورد آینده روغن نباتی شیراز به چه می‌اندیشند که سال‌ها از رونق تولیدی در آینده نزدیک گفتند که جامه عمل نپوشید، وعده هایشان را مدام برای مسئولانی تکرار کردند که جایگزین مسئولان قبلی شدند.

ابراهیم عزیزی نماینده مردم شهرستان‌های شیراز و زرقان در مجلس عصر چهارشنبه ۱۱ خرداد امسال در نشست فعالان اقتصادی و تشکل‌های بخش خصوصی فارس با وزیر امور اقتصادی و دارایی در شیراز از سازمان خصوصی سازی خواست پرونده مربوط به واگذاری برخی واحد‌های بزرگ صنعتی و تولیدی این استان به بخش خصوصی را مجددا مورد بررسی قرار دهد و هرجا تخلفی صورت گرفته متناسب با آن اقدام کند.

وی کارخانه آی. تی. آی، کارخانه آی. تی. ام. سی، کارخانه آزمایش مرودشت و روغن نرگس شیراز را از جمله این واحد‌ها دانست که مردم و جامعه کارگری استان به واسطه واگذاری‌ آنها طی این سال‌ها آسیب دیدند.

عزیزی گفت: انتظار است که با دستور وزیر، کمیته‌ای جهت پیگیری موارد و مطالب مطرح و مکتوب شده تشکیل و نتایج پیگیری‌هایی که در این راستا انجام می‌شود، اعلام شود.

نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی گفت: همچنین انتظار می رود منابع مالی که از فارس خارج می‌شود در جهت احیاء و حمایت از واحد‌های تولیدی بزرگ این استان بازگردد که قطعا احیای این واحد‌ها بزرگترین کمک هم به دولت و هم به صنعت و بخش خصوصی خواهد بود.

حالا باید منتظر شد و دید کارخانه‌ای که با تاریخ استان فارس گره خورده چه سرنوشتی پیدا می‌کند. آیا از نرگس شیراز فقط یک نام باقی می‌ماند یا این که بازهم به نرگس این فرصت داده می‌شود تا بخشی از چرخ‌های اقتصاد را در شرایط دشوار بچرخاند؟

آیا اتفاقی می‌افتد که باعث شود خصوصی سازی باعث رونق چرخه تولید شود یا روند خصوصی سازی‌ها همچنان مفهوم خصوصی خوری و فروش مازاد اموال دولتی را در ذهن تداعی می‌کند.