زلزله، واقعه‌ای که همیشه مردم از آن به عنوان حادثه‌ای ترسناک و خانه خراب کن یاد می‌کنند و همواره بیم این را دارند که نکند زمین لرزه‌ای رخ بدهد. کشور ما بر روی کمربند زلزله جهان قرار دارد و هر از گاهی این گسل‌ها تکانی خورده و برخی از نقاط کشور می‌لرزد.

در بحث زلزله در کشور، تهران در مقایسه با دیگر شهر‌ها از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است و دلیل آن تراکم بالای جمعیت و نیز تمرکز بسیاری از زیر ساخت‌ها در این شهر و یا اطراف آن است، همچنین تهران بر روی چندین گسل زلزله قرار دارد و در صورت فعالیت این گسل‌ها خطرات بسیاری گریبان پایتخت ایران خواهد شد.

تهران را به نوعی می‌توان شهر گسل‌ها نام گذاری کرد چرا که تعداد زیادی از گسل است که شامل گسل‌های مُشا، فشم، ملاصدرا، نیاوران، تِلو پایین، محمودیه، شیان، گسل معکوس امامزاده داوود، کوث، شمال ری، جنوب ری، کهریزک، گرمسار، پیشوا و پارچین می‌شود؛ البته گسل‌های فرعی زیادی در سطح شهر تهران وجود دارد مانند نارمک، شادآباد، داوودیه، عباس‌آباد، باغ فیض و ...، که فعال شدن سه گسل مشا، جنوب ری و شمال تهران هر کدام خسارات و شدت گوناگونی را در هر منطقه از تهران در پی خواهد داشت.

اما همیشه در خصوص وقوع زلزله مباحثی مطرح شده است اماباید بدانیم باید پس از این حادثه و یا بحران‌های دیگر چه کرد. در این زمینه با شاهین مظفری معاون بازیابی، توانمند سازی و مشارکت جامعه محور سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران به گفتگو نشستیم.

در بیشتر مواقع مسوولان در خصوص وقوع حوادث و آسیب‌های آن صحبت می‌کنند و اینکه مثلا اگر زلزله رخ دهد اینقدر از ساختمان‌ها اسیب دیده و تعدادی از شهروندان جان خود را از دست می‌دهند و. اما درخصوص اقدامات پس از حادثه توضیحات جامعی داده نشده است لطفا توضیح دهید سازمان مدیریت بحران شهر تهران چه برنامه‌ای برای بعد از حوادث در شهر تهران دارد؟

دانش و تجارب کسب شده، برای کتابخانه نیست/مدیریت مطلوب شرایط اضطراری پس از بلایا، بستگی به هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی‌های قبلی دارد

سوانح و بلایای طبیعی همواره صدمات جبران ناپذیری به ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی و محیط زیست انسان‌ها وارد کرده است. به تجربه و در مطالعات مختلف تأیید شده که مدیریت مطلوب شرایط اضطراری پس از بلایا، بستگی به هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی‌های قبلی سازمان‌ها، شهر و شهروندان دارد.

بازگشت به شرایط زندگی عادی و اقدامات و آمادگی‌های متناسب با آن، اهمیتی صد چندان دارد

با توجه به آسیب‌پذیری‌های بعضاً چندین و چند ساله کلان‌شهر تهران و تمرکز بخش قابل توجهی از سرمایه‌های انسانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور در این شهر، اهمیت توجه به مرحله بازیابی بعد از حوادث و بلایا، رفع نواقص و مشکلات، بازگشت به شرایط زندگی عادی و اقدامات و آمادگی‌های متناسب با آن، اهمیتی صد چندان می‌یابد.

اقداماتی که فراتر از پاسخ به سانحه، پشتیبانی نیاز‌های سریع حیاتی و چالش‌های اولیه را در بر گرفته و تا رسیدن جامعه به وضعیت پایدار و خود اتکاء و افزایش توانایی‌ها و ظرفیت ها، تداوم می‌یابد.

برای کاهش خطرات ناشی از حوادث چه برنامه‌ای دارید؟ آیا مدیریت یکپارچه در هنگام بروز حوادث در کشور وجود دارد؟

اولویت رویکرد حذف و کاهش خطرات/هزینه‌های مقابله و مدیریت سوانح و بلایا/ایجاد مدیریت یکپارچه در سیاستگذاری و برنامه ریزی فرآیند بازسازی

توجه و اقدام مناسب در پایش، حذف و کاهش پتانسیل‌های خطر در سطح شهر، با هماهنگ سازی اقدامات، ایجاد مدیریت یکپارچه در سیاستگذاری و برنامه ریزی فرآیند بازسازی و بازتوانی و آگاه سازی ذینفعان؛ در کاهش تعداد، تکرار و شدت خسارات حوادث، یک رویکرد اثبات شده و به روزاست، که کاهش دوره زمانی و هزینه‌های مقابله و مدیریت سوانح و بلایا و تأمین نیازمندی‌های بازسازی و بازتوانی پس از بلایا را به دنبال خود خواهد داشت.

در حوزه مدیریت بحران برای مدیریت شرایط اضطراری چه برنامه‌ای دارید؟ ازظرفیت اجتماعی متخصصین در این امر استفاده می‌شود؟

شبکه سازی متخصصین، تقویت دانش و مهارت‌های اختصاصی/ استفاده از خدمات توانبخشی جسمی و روانی و حتی اقتصادی و خانوادگی

شاید بتوان گفت در جامعه امروز ما، فرهنگسازی لازم و فراگیر در استفاده از خدمات توانبخشی جسمی و روانی و حتی اقتصادی و خانوادگی، انجام نشده است و در شرایط بروز و حاد شدن یک آسیب است که در مقام جستجوی درمان و رفع آن برمی آییم و البته بازهم شناخت علل پدید آمدن آسیب و مسائلی از این دست، جایگاه لازم را ندارد. یکی از راهکار‌هایی که در حوزه مدیریت بحران برای مدیریت شرایط اضطراری پیشبینی و در زمان عادی نیز قابل پیگیری و بهره برداری میتواند باشد؛ شبکه سازی متخصصین، تقویت دانش و مهارت‌های اختصاصی ایشان، معرفی خدمات آن‌ها به جامعه و تقویت تعاملات اجتماعی در این حوزه است.

چطور گروه‌ها آسیب پذیر در مناطق و محلات مختلف شهر را شناسایی می‌کنید؟ در این زمینه توضیح دهید.

تقویت مهارت‌های کمک‌های اولیه روانشناختی و جسمی/ اجرای طرح‌های مختلف فرهنگی و ارائه خدمات توسط متخصصین به صورت رایگان و داوطلبانه

اگر در محدوده هر محله، موقعیت و زمانبندی و ارائه کنندگان خدمات مختلف توانبخشی برای مردم محلی مشخص باشد گروه‌های مختلف آسیب پذیر شناسایی و دیگر افراد نیازمند به مزیت‌های استفاده از این خدمات آگاهی یابند، چه بسا با تقویت مهارت‌های کمک‌های اولیه روانشناختی و جسمی، شناخت مسئله و ... کاهش قابل توجهی را در آسیب‌های نیازمند خدمات جدی درمانی، شاهد باشیم.

اجرای طرح‌های مختلف فرهنگی و ارائه خدمات توسط متخصصین به صورت رایگان و داوطلبانه در یک یا چند روز خاص از سال، به نظر می‌رسد میتواند در فرهنگسازی و اصلاح نگرشها، نقش موثری ایفا کرده، ظرفیتی قابل اعتماد و تقویت شده برای مدیریت شرایط اضطراری در آن محدوده، فراهم کند.

چقدر برای مواقع پس از بحران آماده هستید؟ آیا اموزش‌های لازم در این زمینه را به شهروندان داده اید؟ وظیفه مدیران در تهران پس زلزله چیست؟ دراین باره توضیح دهید.

بهبود شرایط اضطراری جامعه، بیش از هر زمینه دیگری، موضوعی فرهنگی است/ عدم کفایت یا صرف تسهیلات بازسازی و بازتوانی در محل نامناسب

عبارت‌هایی از این دست که "خُب مسئولین رسیدگی کنند. مسئولان باید بیایند و ببینند و تصمیم بگیرند. تا زمان عادی شدن وضعیت، تمام نیازمندی‌های افراد سانحه دیده از بیرون منطقه تأمین می‌شود. عدم کفایت یا صرف تسهیلات بازسازی و بازتوانی در محل نامناسب یا باقی ماندن ساختمان‌ها و تأسیسات در وضعیت خسارت دیده، با هدف انجام ارزیابی‌های تخمین خسارت یا تعیین و تخصیص اعتبارات، نقش ضعیف بنگاه‌های اقتصادی و جبران خسارات توسط شرکت‌های بیمه گر"، همگی نشان از کم کاری ماست.

بهبود شرایط اضطراری جامعه، بیش از هر زمینه دیگری، موضوعی فرهنگی است

مشارکت ذینفعان متعدد به ویژه افراد و منطقه آسیب دیده در پیشگیری و کاهش زمینه‌های ایجاد یا افزایش خسارات یا جبران خسارات وارد شده و بهبود شرایط اضطراری جامعه، بیش از هر زمینه دیگری، موضوعی فرهنگی است. دانشی که در مدیریت حوادث به طور کامل عملیاتی نشده و از مواهب آن از جمله آمادگی به مراتب بیشتر در حوادث مشابه، بی نصیب مانده ایم.

چقدر زیر ساخت برای وقوع رویداد‌های طبیعی داریم و اینکه نقش مردم بعد از وقوع بحران چقدر است؟

مدیریت بحران پس از بلایا، یک موضوع مردمی است/شرایط اضطراری، شرایط آزمون و خطا نیست

اتفاقات طبیعی مانند زلزله، طوفان یا سیل، بسته به شدت و تعداد تکرار، تغییرات محیطی را با خود به همراه خواهند داشت. هرچه آشنایی و آمادگی مردم در برابر آن‌ها بیشتر باشد و زیرساخت‌ها با لحاظ احتمال وقوع این رویداد‌های طبیعی برپا شده باشند، اثرات سوء این تغییرات کاهش چشمگیری خواهد داشت. پرداختن حداکثری به تمامی موارد قابل پیشبینی و پیشگیری از خطرات در کنار اعتماد کامل به لطف خدا، موضوعی است که از مردم آغاز و با همراهی مردم، انجام پذیر میشود.

برای گروه‌های آسیب پذیر جمعیتی از جمله زنان، سالمندان، کودکان، افراد دارای معلولیت و افراد آسیب دیده بعد از وقوع حوادث طبیعی چه برنامه‌ای دارید؟

اگر بیمه‌ها در مواقع بحران حمایت و پوشش لازم را ندارند و یا دسترسی مناسب و کافی به تجهیزات و اقلام کمکی وجود ندارد؛ جای تأمل اساسی است/شرایط اضطراری به هیچ وجه، جای آزمون و خطا نیست

اگر با بررسی نحوه پاسخگویی به نیاز‌های روزمره توانبخشی اجتماعی، جسمی و روحی گروه‌های آسیب پذیر جمعیتی از جمله زنان، سالمندان، کودکان، افراد دارای معلولیت و افراد آسیب دیده و درمعرض آسیب اجتماعی از جمله افراد بی خانمان، کودکان کار و خیابان و ... به این نتیجه رسیدیم که کار زیادی برای انجام دادن هست. اگر بیمه‌های مختلف، از تمامی این نیازها، حمایت و پوشش لازم را ندارند و یا دسترسی مناسب و کافی به تجهیزات و اقلام کمکی وجود ندارد؛ جای تأمل اساسی است. چه رسد به ساز و کار ارائه خدمات در شرایط اضطراری بعد از بلایا که به جمعیت این گروه‌های آسیب پذیر و فوریت رسیدگی ها، افزوده می‌شود و به هیچ وجه، جای آزمون و خطا نیست.

ایا تمام جوانب حوادث دیده شده است؟ مسوولان، سازمان‌ها و نهاد‌های مربوطه در این زمینه وظایف خود را می‌دانند؟

اینکه از حادثه‌ای به حادثه دیگر اشتباهات و نا آمادگی‌هایی تکراری را حتی در مواردی محدود، تجربه کنیم، زیبنده فرهنگ غنی ما نیست

اینکه به تمامی جوانب حتی یک حادثه کوچک بپردازیم و از کنار آن به سادگی نگذریم علت یا علل مختلف رخداد و حادثه را جستجو کنیم تمامی آسیب دیدگان و مسئولان مرتبط با آن را مدنظر قرار دهیم و درس آموخته‌های آن را در اصلاح فرآیند‌ها و دستورالعمل‌ها لحاظ کنیم و از حادثه‌ای به حادثه دیگر، اشتباهات و ناآمادگی‌هایی تکراری را حتی در مواردی محدود، تجربه کنیم، زیبنده فرهنگ غنی و منش عالی مردم ما نیست.

حمایت و الزام قانونی برای برنامه ملی بازسازی و بازتوانی وجود دارد؟ آیا سازمان مدیریت بحران کشور در این زمینه ورود می‌کند؟ در این باره توضیح دهید.

برنامه ملی بازسازی و بازتوانی توسط سازمان مدیریت بحران کشور به دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شد

در همین راستا برنامه ملی بازسازی و بازتوانی بر اساس بند ج ماده ۴ قانون مدیریت بحران کشور توسط سازمان مدیریت بحران کشور به دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شده است. در این سند ضوابط، چارچوب ها، الگو‌ها و روش‌های مؤثر و تهیه طرح‌های بازسازی قبل و بعد از حوادث و سوانح با مشارکت همه سازمان‌ها و دستگاه‌های مسئول موضوع ماده ۲ این قانون با رعایت سایر قوانین و مقررات در چارچوب راهبرد ملی مدیریت بحران تهیه شده است.

در هنگام حوادث و بحران ها، پیامد‌ها و صدماتی قابل توجه که در موارد زیادی قابل پیشگیری بوده اند/ جزئیات و فرآیند‌های اختصاصی اجرایی، برنامه ریزی‌ها و اقدامات بازسازی و بازتوانی در هریک از استان‌ها

این سند در سطح ملی است و نیازمند جزئیات و فرآیند‌های اختصاصی اجرایی، برنامه ریزی‌ها و اقدامات بازسازی و بازتوانی در هریک از استان‌ها و مناطق مختلف کشور است. باید دقت داشت که غفلت از تدوین سیاست ها، راهبرد‌ها و برنامه‌های منطقه‌ای مبتنی بر نیاز‌ها و چالش‌ها و درنظر گرفتن این جزئیات در هر شهر، استان و شهرستان و کاستی‌های اجرایی بعد آن، در هنگام حوادث و بحران ها، پیامد‌ها و صدماتی قابل توجه که در موارد زیادی قابل پیشگیری بوده اند را، برای مردم منطقه حادثه دیده در بر خواهد داشت.

همیاری و مشارکت فعال جمعی از اساتید، مدیران صاحب تجربه و فعالان اجتماعی در حوزه بازسازی و بازتوانی شهر

البته حمایت نخبگان هم مهم است. تشکیل کمیته‌ها و هیأت‌های اندیشه‌ورز از دیگر راهبرد‌هایی است که با هدف تقویت نگاه کارشناسانه، علمی و همه جانبه نگر به مسائل شهر و شهروندان مدنظر بوده و با همیاری و مشارکت فعال جمعی از اساتید، مدیران صاحب تجربه و فعالان اجتماعی در حوزه بازسازی و بازتوانی شهر و شهروندان پس از حوادث و بلایا نیز، در حال پیگیری آن هستیم.

برنامه‌های سازمان مدیریت بحران در گروه‌های دوام را توضیح دهید؟

دوره‌های تخصصی ویژه اعضای دوام و بهره‌مندی از ظرفیت این گروه‌های مردمی برای فرهنگ‌سازی

گروه‌های دوام با بیش از ۲۱ هزار نفر از بزرگ‌ترین تشکیلات ساماندهی شده است. دوره‌های تخصصی ویژه اعضای دوام و بهره‌مندی از ظرفیت این گروه‌های مردمی برای فرهنگ‌سازی و ارتقای ایمنی بیشتر خانواده‌ها و محلات برگزار می‌شود.

کتاب‌های در زمینه مدیریت بحران، مخاطرات طبیعی، پدافند غیرعامل، HSE، سلامت در بلایا داریم

البته بنده همین جا در خصوص کتابخانه سازمان مدیریت بحران توضیحاتی هم بدهم که با گذشت بیش از ۱۰ سال از تاریخ تأسیس، با دارا بودن ۲۵۳۰ عنوان کتاب فارسی و ۲۶۱ عنوان کتاب لاتین ظرفیت مناسبی برای بهره برداری شهروندان است و در این کتابخانه کتاب‌های در زمینه مدیریت بحران، مخاطرات طبیعی، پدافند غیرعامل، HSE، سلامت در بلایا، تاب آوری، عمران – معماری - اطلاعات مکانی، شهرسازی، ارتباطات و بحران، بهسازی لرزه‌ای و حوزه‌های مرتبط وجود دارد و هدف اصلی کتابخانۀ سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهیه و گردآوری منابع علمی و تقویت پشتیبانی علمی از برنامه‌های مطالعاتی و ارتقاء دانش در حوزه مدیریت بحران و سازمان است.

منبع: فارس