کمربند سبز اهواز یک دهه است که معطل برنامه ریزی، تخصیص اعتبارات و حمایت صنایع بزرگ و آلاینده است تا با عمل به مسئولیت‌های اجتماعی اندکی از آلودگی هوا بکاهند.

اخیرا و با توجه به افزایش روز‌های گرد و خاکی در اهواز و خوزستان حالا اهمیت کمربند سبز برای جلوگیری از ورود توده‌های گرد و غبار مهم‌تر هم شده است.

طی یکسال گذشته و پس از بهره برداری و آغاز آبگیری مجموعه سد‌های ایلیسو که ۵۰ درصد آب ورودی به رودخانه‌های دجله و فرات را محصور می‌کند، این مسئله باعث افزایش چشمگیر گردو غبار برای مناطق غربی ایران و به ویژه خوزستان شده است.

تمدن بین النهرین که روزگاری با ۲ رودخانه پر آب دجله و فرات حیات یافت، حالا با سدسازی‌های بی رویه با تهدیدی جدی مواجه است، تالاب‌ها هر روز خشک‌تر و تبدیل به بستری برای برخاستن خاک می‌شوند که بیش از همه به چشم شهروندان ایرانی می‌رود.

درختان و گیاهان نقش ویژه‌ای در جلوگیری از ورود این توده‌های گرد و غبار به منطقه‌ای دیگر دارند و کمربند سبز نیز همچون یک سد در برابر آنها عمل کرده و یا مانند تهویه موجب زدودن آلودگی‌های زیست محیطی صنایع بزرگ اهواز می‌شود.

عمل نکردن شرکت‌ها به مسئولیت‌های اجتماعی

اما به نظر نمی‌رسد مقامات عالی این صنایع و شرکت‌ها عزمی برای این مسئله داشته باشند، زیرا که باید طی یک دهه گذشته آن را جزم می‌کردند.

شرکت ملی حفاری تنها نهادی است که ادعا دارد در اجرای طرح کمربند سبز نقش داشته و روابط عمومی آن به خبرنگار ما گفت که پیرامون شرکت نهال کاری صورت پذیرفته و ما هم در اجرای این طرح نقش داشتیم.

البته روابط عمومی ملی حفاری از پاسخ به این سوال خبرنگار ما که آیا اراضی پیرامون شرکت نیز در محدوده اجرای طرح کمربند سبز اهواز هستند یا خیر، طفره رفت.

حمید امیری فرد کارشناس فضای سبز و محیط زیست شهرداری که مدیریت طرح کمربند سبز اهواز در طی ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۸ را به عهده داشت، می گوید: از میان تمامی صنایع و دستگاه‌هایی که اجرای طرح کمربند سبز به آنها واگذار شده، تنها شرکت ملی حفاری اقداماتی انجام داده و آن را به نام کمربند سبز زده است.

ظاهراً شرکت ملی حفاری در حین نهال کاری پیرامون شرکت خود، بخشی از آن که در طرح کمربند سبز بوده را هم درختکاری کرده و از همین رو ادعا دارد در عمل به تعهدات اجتماعی خود کوتاهی نکرده است.

طرح کمربند سبز در ابتدا برای ۷ کلانشهر کشور تصویب شد تا انبوهی از گیاهان به عرض یک کیلومتر همچون کمربندی دور تا دور آنها کشیده شود و هوای این شهر‌ها را معتدل نماید؛ بعدا نیز کارگروهی تشکیل و مسئولین اجرای آن به شهرداری‌ها واگذار شد.

چه دستگاه‌هایی در اهواز مسئول اجرای طرح کمربند سبز هستند

به گفته آقای امیری فرد جهاد کشاورزی، شرکت نفت، نیشکر، ملی حفاری و سایر صنایع بزرگ که نقش مهمی در آلوده کردن فضای اهواز داشتند مسئول اجرای این طرح شدند و در حقیقت وظایف بین آنها تقسیم شد.

او افزود: اما آنچه تاکنون شاهد بوده‌ایم انجام ندادن وظایف این دستگاه‌ها برای اجرای کمربند سبز اهواز است که در تعدیل آب و هوا و زدودن آلودگی از چهره شهر نقش بی بدیلی خواهد داشت.

عمل نکردن صنایع به مسئولیت‌های اجتماعی خود مسئله امروز نیست و در دی ۱۳۹۵ یکی از اعضای شورای اسبق کلانشهر اهواز با انتقاد از فولاد، نفت و ملی حفاری گفته بود که علی رغم گذشت ۵ سال از آغاز اجرای طرح کمربند سبز، اما هیچ کدام از این شرکت‌ها به تعهدات خود عمل نمی‌کنند.

عاشور سواری پور گفت: صنایع آلاینده نباید از وظایف خود شانه خالی کنند و عذر آنها از نظر مردم پذیرفته نیست؛ علاوه بر تعهداتی که این شرکت‌ها در جبران خسارت‌های زیست محیطی خود دارند، قانون برای هر کدام از این شرکت ها، مسئولیت‌های اجتماعی تعیین کرده که باید به آن عمل کنند.

محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی دولت یازدهم نیز در سال ۹۵ و پس از سفر به خوزستان ادعا کرد که به دستور رئیس جمهور اقدامات گسترده‌ای برای مقابله با ریزگرد‌ها انجام می‌شود و از ظرفیت نیرو‌های بسیجی نیز استفاده خواهد شد.

البته از همان سال اقدامات خوبی در زمینه بیابان زدایی در خوزستان صورت پذیرفت، اما در کلانشهر اهواز اتفاق چشمگیری در این زمینه رخ نداد؛ در همان سال وعده‌های مختلفی در خصوص کمربند سبز اهواز داده شده که ادعا داشتند تا ۱۴۰۱ فضای سبز پیرامون اهواز به یک هزار و ۸۰۰ هکتار می‌رسد، اما اکنون موعد مقرر فرا رسیده و برخی گیاهان کاشته شده در این طرح حالا با خطر خشکی هم مواجه هستند.

جزئیات طرح کمربند سبز اهواز

مطالعه و طراحی کمربند سبز اهواز در ۱۳۷۳ و به طول ۷ هزار و ۲۰۰ هکتار در۱۳۷۳ به پایان رسید و مقرر شده بود در همان سال نیز نهال کاری در آن آغاز شود، اما تا سال ۹۰ خورشیدی کاری صورت نپذیرفت.

شبنم قنواتی فعال محیط زیست در این خصوص می‌گوید که تاکنون فقط ۷۰۰ هکتار از طرح کمربند سبز اهواز اجرایی شده که بر اساس بازدید‌های میدانی برخی از درختان با توجه به شرایط خشکسالی و کمبود آب در وضعیت نامناسبی رشد می‌کنند؛ برخی از درختان کوتاه‌تر هستند و برخی نیز رشد کرده و بلند‌تر هستند در حالی که همگی در یک زمان کاشته شده اند و این مسئله به نبود مدیریت صحیح در این زمینه باز می گردد.

او با اشاره به اینکه تنها ۱۰ درصد این طرح طی یک دهه گذشته اجرا شده، ایجاد فضای سبز در اهواز را با توجه به محاصره آن بین صنایع و آلودگی بالای این شهر حق طبیعی شهروندان عنوان کرد.

خانم قنواتی همچنین در خصوص اینکه چرا آبیاری به صورت مداوم انجام نمی‌شود یا از آبیاری قطره‌ای برای اجرای کمربند سبز استفاده نمی‌شود این مسئله را مربوط به همان مدیریت ناصحیح دانست و یا اینکه به دلیل وجود زباله گرد‌ها در صورت مشاهده سیستم‌های آبیاری قطره‌ای آنها را به سرقت می‌برند.

این فعال محیط زیست در خصوص نوع درختان برای کمربند سبز گفت: درخت انتخاب شده، کهور بوده که متناسب با محیط زیست و بومی منطقه است، اگرچه ما علاقه‌داریم، درخت نخل یا کنار برای توسعه فضای سبز انتخاب گردد، اما واقعیت آن است که گیاهان حساسی هستند و نگهداری اولیه آنها باید خیلی خوب باشد تا رشد داشته باشند.

آیا صنایع حاضرند اندکی از سود خود را برای شهروندان هزینه کنند؟

وضعیت کمربند سبز اهواز در یک کلام خوب نیست و با توجه به پرداخت نشدن دستمزد کارگران و دست از کار کشیدن آنها به نظر می‌رسد این طرح با چالش‌های متعددی روبرو خواهد بود.

یکی از کارگران آبیاری طرح کمربند سبز به ما گفت که هر درخت در طول سال تنها ۲ تا ۴ بار آبیاری می‌شود که گیاهی به جزکهور هم نمی‌تواند با این شرایط کنار بیاید.

کمبود مراکز طبیعی گردشگری برای شهروندان اهواز و هجوم‌ آنها به بوستان‌ها در مواقعی از سال به ویژه «۱۳ بدر» مشهود است؛ همین حالا هم شهروندان مجبورند برای تعطیلات به شهرهای شمالی استان بروند و اینجا کمبود فضای سبز برای جمعیت بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفری کلانشهر احساس می‌گردد.

در حال حاضر که ۶۰۰ هکتار از اراضی محدوده شمال غرب اهواز نهال کاری شده، لازم است باقی طرح نیز با ساعت بیشتری به پیش برود، اگرچه نیاز به کار‌های اساسی و زیربنایی از قبیل تسطیح، زهکشی، آبیاری و کشت دارد و به تخصیص اعتبارات نیز احتیاج است.

بقیه محدوده‌های اراضی کمربند سبز شمال غرب و هم چنین شرق که مقرر گردید شرکت‌های خصوصی ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی اقدام نمایند به دلیل برخی مشکلات و محدودیت‌های اجرایی تاکنون اقدام موثری صورت نگرفته است.

اقداماتی از جمله تخصیص بودجه مناسب و همکاری و همراهی شرکت‌ها برای توسعه فضای سبز یا همان عمل به مسئولیت‌های اجتماعی می‌تواند در پیشرفت کمربند سبز اهواز موثر باشد، حال باید دید آیا این صنایع حاضرند اندکی از سود‌های فراوان خود را برای شهروندان هزینه کنند یا خیر؟ کما اینکه این طرح به دلیل استفاده از درختان سازگار با اقلیم نیاز فراوانی به آب ندارند.

گزارش از ساسان ناصری زاده