در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان بیش از ۶۱۲ شرکت فناور و دانش بنیان در حال فعالیت هستند، اما شاید کمتر کسی بداند در بین آن‌ها شرکت‌هایی هم هستند که در حوزه صنایع دستی مشغول ایده پردازی و خلق آثاری متفاوت هستند. شرکت‌هایی که نمی‌توان اسم آن‌ها را دانش بنیان گذاشت، چون با تعریف شرکت‌های دانش بنیان فاصله دارند، اما نگاه نوین و نوآورانه‌ای دارند و با دید تازه تری به صنایع دستی و هنر‌های سنتی می‌نگرند.

سالهاست که کاربردی نبودن محصولات صنایع دستی با وجود زیبایی خیره کننده آن‌ها از مشکلات این حوزه به شمار می‌رود. محصولاتی که اگر بتوان بهای خریدشان را پرداخت به تزیینات منزل و .. اضافه می‌شوند و جزو وسایل مورد استفاده روزانه قرار نمی‌گیرند. حالا شرکت‌های خلاق و نوآور در تلاش هستند تا تولیداتی داشته باشند که هم جدید و متفاوت است و هم در میان خانواده‌ها کاربردی باشد.

تولید آثار هنری با ضایعات سنگ

شاهپوری یکی از فعالان صنایع دستی در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان است که با ضایعات کارخانه‌های سنگبری آثار هنری تولید می‌کند. او می‌گوید: در استان اصفهان تعداد قابل توجهی کارخانه سنگ بری داریم که در فرآیند فرآوری سنگ، ضایعات زیادی تولید می‌کنند؛ بخش زیادی از این ضایعات سنگی را می‌توان به چرخه تولید برگرداند و آن‌ها را به محصولاتی با ارزش افزوده تبدیل کرد.

این هنرمند اصفهانی که در ابتدای کارش دستگاهی اسقاطی خریداری کرده و شروع به خراطی سنگ کرده می‌گوید: محصولات خراطی سنگ شامل محصولات مدور مانند هاون، گلدان و لیوان است.

شاهپوری، پس از مدتی مجوز راه اندازی کارگاه صنایع دستی دریافت و در چند نمایشگاه شرکت می‌کند. او در این نمایشگاه‌ها متوجه می‌شود مشتریان از محصولاتش به دلیل وزن زیاد، استقبال نمی‌کنند.

این فعال حوزه صنایع دستی می‌گوید: برای حل این مشکل، دستگاهی تهیه کردم تا با آن سنگ را نازک‌تر برش دهم و به این ترتیب توانستم آثار سنگی مانند جعبه جواهرات و گلدان با وزن کم تولید کنم.

استقبال علاقه‌مندان صنایع دستی از محصولات تلفیقی

شاهپوری که در حوزه تلفیق سنگ و فلز و ساخت صنایع دستی نوآورانه فعال است، می‌گوید: آثار هنری تلفیقی مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد؛ همین استقبال انگیزه‌ای شد تا برای یکی از مشتریان که قصد صادرات داشت جعبه چوبی فلزکاری شده تولید کنیم که مورد اقبال هم قرار گرفت.

او اکنون در شرکت خود، چهار گروه محصول شامل انواع محصولات خراطی سنگ، محصولات نازک شده سنگ، تلفیق چوب با فلز و تلفیق سنگ با فلز را تولید می‌کند.

جان بخشی به چوب با سرانگشتان هنرمند

فائزه منصوری مدیرعامل شرکتی است که در زمینه مصنوعات چیدمان چوبی فعال است، او می‌گوید: شرکت ما در سال ۹۸ در مرکز رشد تخصصی هنر تاسیس شد و بیشتر فعالیت ما در زمینه تهیه و تولید مصنوعات دکوراتیو چوبی عمدتا نقاشی شده و طراحی داخلی و معماری است.

مدیرعامل این شرکت تولیدکننده مصنوعات چوبی کار خود را اینطور توضیح می‌دهد: به زبان ساده‌تر سعی در استفاده از نقوش و نقاشی‌های ایرانی، تاریخی، روایی و ... در مصنوعات چیدمان داخلی داریم تا بتوان آن‌ها را کاربردی کرد؛ در واقع تلاش می‌کنیم تا طرح‌های سنتی و نوین را تلفیق کنیم.

ساخت جواهرات با نقوش صنایع دستی

زارعان مدیرعامل یک شرکت تولید جواهرات دست ساز است؛ او می‌گوید: این شرکت در زمینه‌های گوهرکوبی بر فلز، تلفیق هنر‌های ساخت زیور، قلمزنی، زری بافی و احیای هنر مینای خانه بندی ساسانی با نگاهی نو فعال است.

به گفته مدیرعامل یک شرکت تولید جواهرات دست ساز، ایده احیای هنر‌های سنتی و اصیل ایرانی از زمان دانشجویی از دغدغه هایش بوده و، چون در رشته مرمت تحصیل می‌کرده هر بار که با آثار هنری و باستانی مواجه می‌شده افسوس می‌خورده که چرا این نقوش اصیل حیات خود را ازدست داده اند و هنرمندان فقط سعی در کپی برداری از طرح‌هایی دارند که به وفور دیده می‌شوند.

زارعان معتقد است  هنرمندان شاخص ایرانی در گذشته سعی در تلفیق آثار هنری و خلق آثاری جدید و نوین داشتند؛ اصلی که امروزه بین هنرمندان کم رنگ شده و کمتر تلاشی برای خلق آثار نوآورانه و تلفیقی می‌شود.

او می‌گوید: تلفیق هنر زری بافی و جواهرسازی از سال ۸۹ در برنامه کاری من قرار گرفت، چون در آن زمان کارگاهم در خانه تاریخی شیخ الاسلام بود و از حضور استاد شمسعلی که استاد زری بافی هستند بهره می‌بردم، از همان زمان ایده تلفیق هنر زری بافی با جواهرسازی در ذهنم شکل گرفت و نتیجه کار هم برای مردم جذاب بود.

به گفته این فعال حوزه صنایع دستی، از جمله دستاورد‌های شرکتش، طراحی و ساخت ظروف گوهرکوبی بر بستر چوب، زیورآلات گوهرکوبی بر بستر فلزو احیای طراحی و ساخت زیورآلات ساسانی بوده.

چتر حمایتی که باید گسترده‌تر شود

زارعان، مزایا و تسهیلات شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان را ناچیز و ناکافی می‌داند و معتقد است برای توسعه شرکت‌های فعال بایستی مزایای واقعی تری در نظر گرفته شود.

او دوران همه گیری کرونا را مثال می‌زند و می‌گوید: در این دوران، هیچ گونه حمایتی از سازمان‌های مربوط دریافت نکردیم و فقط سعی کردیم بازار فروش از دست رفته خود را در بستر مجازی پیدا کنیم.

این تولیدکننده جواهرات دست ساز معتقد است: فعالیت در بستر مجازی علم و آگاهی خود را می‌طلبد و همه شرکت‌ها یا فعالان حوزه صنایع دستی نمی‌توانند در آن موفق باشند.

زارعان می‌گوید: در دوره شیوع کرونا سایت ما نیز پسرفت داشت، چون صنایع دستی تا حد بسیاری مشتریان خود را از دست داد.

فعال حوزه مصنوعات سنگی هم شیوع کرونا را عامل رکود بازار صنایع دستی می‌داند و می‌گوید: پیامد‌های ناشی از همه گیری کرونا سبب شد تا آنطور که برنامه ریزی کرده بودیم نتوانیم شرکت را توسعه دهیم.

به گفته شاهپوری، بزرگترین مشکل فعالان این حوزه بیمه است، همچنین بیشتر تولید کنندگان، برای معرفی محصولشان مشکل دارند، چون این حوزه تخصص و نیروی خاصی نیاز دارد و بنابراین نمی‌توان به توسعه فعالیت امیدوار بود.

او می‌گوید: از طرفی در مدت ۷ سالی که در این حوزه فعال هستم نتوانسته ام از وام و تسهیلات استفاده کنم و همین موضوع برای ما به چالشی اساسی تبدیل شده است.

کرونا که کم شد، قیمت‌ها بالا رفت

مدیرعامل شرکت فعال در تولید مصنوعات چوبی هم کرونا را عامل رکود شدید و حتی از دست رفتن مقطعی بازار فروش می‌داند و می‌گوید: البته تا حدودی از ظرفیت فضای مجازی استفاده، سایتمان را راه اندازی و تولیداتمان را به مشتریان در این فضا عرضه کردیم.

منصوری می‌گوید: حالا هم که آمار مبتلایان به کرونا کاهش یافته، با افزایش شدید قیمت‌ها روبرو شده ایم و صنایع دستی زینتی و محصولات چیدمان داخلی از سبد خرید مردم خارج شده و این لطمه بزرگی به کارما می‌زند.

او بزرگترین معضل استادکاران و فعالان حوزه صنایع دستی را نبود بازار فروش می‌داند و می‌گوید: متاسفانه نهاد، سازمان یا شرکت‌هایی نیستند که تسهیل گر باشند و از فعالان حوزه صنایع دستی حمایت کنند.

به گفته این فعال هنری، عرضه صنایع دستی مانند فروش سایر محصولات نیست که مدیر فروش و بازرگانی بتواند به مجموعه اضافه شود و به شرکت یا کارگاه کمک کند، چون مسائل پیچیده‌ای وجود دارد که باید به همه آن‌ها واقف بود.

منصوری می‌گوید: برای توسعه فعالیت نیاز داریم تا حمایت شویم و موانع برداشته شود؛ بحران‌هایی مانند شیوع کرونا اثبات کرد حتی اگر در برخی موارد دخیل نباشیم هیچ تضمینی وجود ندارد که از شرایط متحمل ضرر نشویم.

به اعتقاد او، در این شرایط کارآفرینی به خصوص در حوزه هنر و صنایع دستی با چالش‌های جدی مواجه است.

فعالیت شرکت‌هایی که با ایده‌هایی نو به تولید آثار هنری روی آورده اند این نوید را می‌دهد که می‌توان گام‌هایی برای آشتی دادن مردم با صنایع دستی برداشت؛ رسیدن به این هدف البته، نیازمند رفع موانع از پیش پای این هنرمندان خلاق است.

گزارش از سپیده صالحی