با وجود تمام طرح‌ها و شعار‌های مبارزه با دخانیات، دود آن را در بیشتر مکان‌های عمومی و محافل خصوصی و خانوادگی می‌توان دید؛ در بوستان‌ها کم نیستند پسران و دخترکانی کم سن و سال که قلیان می‌کشند و سیگار.

دکه‌هایی که بی توجه به هر قانونی، به هر مشتری از راه رسیده ای، سیگار می‌فروشند و زنانی که سیگار در دست، تظاهر به روشنفکری و به روز بودن می‌کنند. مواد مخدر هم که از مصرفش چیزی کم نمی‌شود. کشور ما در شاهراه ترانزیت مواد مخدر است و با وجود همه تلاش‌های شبانه روزی که شده و می‌شود، همچنان قربانی می‌گیرد. آمار‌ها نشان می‌دهد سن اعتیاد در نوجوانان کاهش و مصرف دخانیات در میان خانم‌ها ۷۰ درصد افزایش یافته.

سازمان جهانی بهداشت تأکید می‌کند اگر الگوی استعمال دخانیات تغییر نکند، تلفات ناشی از آن در قرن بیست و یکم ۱۰ برابر قرن بیستم خواهد بود.

اصفهان، در میانه جدول مصرف دخانیات

رضا روزبهانی عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعی و خانواده دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر از جمعیت جهان مصرف‌کننده شکلی از خانواده دخانیات هستند که بنا به شرایط ملی، فرهنگی، جغرافیایی و اقوام اشکال گوناگونی دارد.

او گفت: بر اساس آمار ۱۲ تا ۱۵ درصد از ایرانیان سیگار می‌کشند که جمعیتی حدود ۱۲ میلیون نفر را شامل می‌شود، این افراد اگر روزانه به طور متوسط یک پاکت سیگار بکشند محاسبه کنید چه رقم سرسام آوری دود می‌شود هم مصرف شود عدد و رقم سرسام‌آوری خواهد بود.

به گفته عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعی و خانواده دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، در مصرف دخانیات استان بوشهر بیشترین و خراسان جنوبی کم‌ترین سهم را دارد و اصفهان نسبت به سایر استان‌ها در میانه جدول کشوری است.

روزبهانی از پایین آمدن سن اعتیاد و تغییر وضع جنسی مصرف کنندگان خبر می‌دهد و می‌گوید: پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ تعداد مردان و زنان سیگاری برابر شود.

مصرف سیگار در بین ۶ درصد از دانش‌آموزان

به گفته او، حدود ۶ درصد دانش‌آموزان به ویژه در میان پسران دوره‌های اول و دوم متوسطه سیگار می‌کشند.

این عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعی و خانواده دانشگاه علوم پزشکی اصفهان معتقد است  یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌ها برای پیشگیری از مصرف مواد مخدر و دخانیات، آموزش است و باید اذعان کرد که آموزش در این حوزه یک حلقه مفقوده است.

روزبهانی می‌گوید: خانواده‌ها باید مهارت‌های زندگی را یاد بگیرند و به فرزندان خود نیز به شیوه صحیح آموزش دهند؛ البته در کنار افزایش آگاهی باید با افزایش انگیزه، باور و نگرش آن‌ها نیز تغییر کند تا مهارت‌های زندگی تقویت شود.

خلأ قانونی برای محافظت از نوجوانان در برابر سیگار

به گفته او، در بسیاری از کشور‌ها طبق قانون، سیگار در دسترس افراد کمتر از ۱۸ سال قرار نمی‌گیرد؛ این قانون در کشور ما هم وجود دارد، ولی اجرا نمی‌شود؛ برای مثال در استان اصفهان دکه‌ها در کنار روزنامه، سیگار هم می‌فروشند به این معنا که در کنار کار فرهنگی سیگار هم فروخته می‌شود که فاجعه است.

این استاد دانشگاه می‌گوید: در تمام دنیا این مسئله اثبات شده که سخت‌گیری‌های مالی در کاهش مصرف دخانیات موثر است، به شرطی که به درستی اعمال شود؛ زیرا نوجوان استقلال مالی ندارد و گرانی سیگار سبب می‌شود که دست کم نوجوان‌ها کم‌تر مصرف کنند.

افزایش مالیات بر دخانیات باید به ۷۰ درصد برسد

فرید حسامی کارشناس بهداشت هوا و کنترل دخانیات مرکز بهداشت استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: در سال ۱۴۰۰ همه دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور به نمایندگان مجلس شورای اسلامی نامه‌ای ارسال کردند با این مضمون که صرفاً افزایش ۱۰ درصدی مالیات برای دخانیات کافی نیست و باید به ۷۰ درصد برسد؛ اما نمایندگان مجلس به بهانه قاچاق سیگار با این موضوع موافقت نکردند.

او گفت: جالب است بدانید که قیمت سیگار و دخانیات به طور میانگین در اروپا حدود ۵ دلار و در استرالیا ۲۵ تا ۳۰ دلار است؛ اما در ایران این رقم کمتر از یک دلار است.

به گفته کارشناس بهداشت هوا و کنترل دخانیات مرکز بهداشت استان اصفهان، به تجربه ثابت شده، به ازای هر ۱۰ درصد افزایش مالیات سیگار، می‌توان شاهد ۵ درصد کاهش مصرف آن در نوجوان‌ها بود، به عبارت دیگر اگر مالیات سیگار را ۱۰۰ درصد افزایش می‌دادیم مصرف آن خود به خود به نصف کاهش پیدا می‌کرد.

افزایش ۷۰ درصدی مصرف دخانیات در خانم‌ها

حسامی می‌گوید: در ۲۰ سال اخیر مصرف دخانیات در آقایان ثابت مانده و حتی در برخی استان‌ها یا شهرستان‌ها کاهش یافته؛ اما در ۵ سال اخیر مصرف دخانیات در خانم‌ها ۷۰ درصد، بیشتر شده است.

اجرای طرح شهر و روستای بدون دخانیات

به گفته او، در اجرای طرح شهر و روستای بدون دخانیات در استان اصفهان، شهر نجف آباد و روستای حسین آباد انتخاب شده اند که باید در مدت ۵ سال به هدف کاهش ۳۰ درصدی مصرف دخانیات دست پیدا کنند.

کارشناس بهداشت هوا و کنترل دخانیات مرکز بهداشت استان اصفهان می‌گوید: کاهش مصرف دخانیات، محافظت از مردم، ممنوعیت عرضه قلیان در اماکن عمومی، ارائه خدمات ترک دخانیات به صورت رایگان در مراکز جامع سلامت، پیگیری افزایش مالیات بر دخانیات، ساماندهی فروش محصولات دخانی، ممنوعیت فروش نخی به افراد کمتر از ۱۸ سال، کاهش دسترسی به دخانیات و ارائه برنامه‌های آموزشی و پیشگیری از جمله برنامه‌های این طرح هستند.

حسامی می‌گوید: قرار است این طرح با همکاری سایر دستگاه‌ها به منظور ضابطه‌مند‌شدن فروش، عرضه و مصرف دخانیات همچنین تشویق مصرف‌کنندگان به ترک دخانیات اجرا شود تا جایی که خانه‌ها، اماکن، بیمارستان، خیابان و حتی بوستان‌هایی بدون دخانیات داشته باشیم.

به گفته او، این طرح در صورت موفقیت، در کل استان اجرا خواهد شد.

ترک اعتیاد، آرزوی بیش از ۹۵ درصد از مصرف‌کنندگان مواد مخدر

غلامرضا خیرآبادی روانپزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: فرد معتاد همانند بیمار است؛ زیرا زمانی که اعتیاد به مواد مخدر شکل می‌گیرد به دنبال ایجاد تغییرات مغزی، شخص کنترل اراده خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند مصرف نکند.

او معتقد است بیش از ۹۵ درصد مصرف‌کنندگان هر نوع ماده مخدری در عین حال که مصرف می‌کنند، آرزوی ترک دارند و مدام خود را سرزنش می‌کنند؛ اما اطرافیان باید بدون قضاوت منفی با آموزش و شیوه‌های کاربردی و صحیح به تقویت اراده این افراد برای ترک کمک کنند.

به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، بیشتر افراد از عوارض مصرف مواد مخدر آگاهی کافی دارند؛ اما در کنار تغییراتی که درگذر زمان در مغز فرد ایجاد می‌شود، سبک زندگی، روابط اجتماعی، الگوی تفکر، جهان بینی و نگاه به زندگی نیز تغییر می‌کند و نوعی جبر به مصرف در فرد ایجاد می‌شود که اگر ما و اطرافیان این موضوع را به معنای واقعی درک کنیم نه تنها با این افراد ارتباط بهتری برقرار می‌کنیم بلکه معتادان هم با اعتماد بیشتر به حرف‌هایمان گوش می‌دهند و حتی درخواست کمک می‌کنند.

خیرآبادی می‌گوید: طیفی از عوامل مختلف فردی، زیستی، ساختار‌های جسمی، روانشناختی، اجتماعی، فرهنگی و باور‌های مذهبی می‌تواند فرد را به سمت مصرف مواد مخدر سوق دهد یا بالعکس از اعتیاد به مواد مخدر محافظت کند؛ اما باید به این موضوع توجه داشت که هر چقدر امکان دسترسی به مواد مخدر راحت‌تر و احتمال تجربه‌های اولیه در سنین کودکی، نوجوانی و جوانی بیشتر باشد، احتمال معتادشدن فرد نیز بیشتر می‌شود.

ایده‌آل نگری ممنوع؛ خانواده‌ها بر مدار اخلاق فرزندان خود را کنترل کنند

این روانپزشک معتقد است  خانواده‌ها باید یک‌سری باید‌ها و نباید‌هایی را برای پیشگیری از مصرف مواد مخدر از همان سنین کم در فرزند خود نهادینه کنند و طوری که از مدار اخلاق و اصول تربیتی خارج نشود با تذکر جدی و ایجاد محدودیت از مصرف این‌گونه مواد جلوگیری کنند.

به گفته خیرآبادی، نباید در بحث اعتیاد ایده‌آل نگر و بر این باور باشیم که باید اعتیاد را کامل ریشه‌کن کنیم، زیرا شعاری نشدنی است.

او می‌گوید: در حوزه درمان اعتیاد گاهی دارو‌های جایگزین برای فرد معتاد تجویز می‌شود که خود این دارو‌ها هم اعتیاد آور هستند؛ اما باید توجه داشته باشیم که معتادکردن فرد از یک ماده به یک دارو کاهش جدی در آسیب‌زایی فرد دارد و کمک‌کننده است.

۸۰ درصد برونشیت مزمن در افراد ناشی از سیگار است

سمیه صادقی فوق تخصص ریه، آسم و آلرژِی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان گفت: در ۸۰ درصد از موارد برونشیت مزمن که سردسته بیماری‌های ریوی است، عامل اصلی، مصرف سیگار به شمار می‌آید؛ به این شکل که مصرف سیگار فرد را دچار علائمی همانند سرفه، خلط و تنگی نفس می‌کند.

به گفته او سن مصرف دخانیات در کشور به حدود ۱۳ سال رسیده که به سرعت نیز در حال افزایش است و سیگار هم یکی از عوامل مهم مرگ و میر در دنیا محسوب می‌شود.

این فوق تخصص ریه، آسم و آلرژی می‌گوید: افراد برای کاهش اضطراب به سیگار گرایش پیدا می‌کنند در حالی که کاملاً از عوارض آن آگاه هستند؛ ولی این آثار کوتاه مدت آرامش بخشی سیگار به عوارض طولانی مدت و گاه جبران‌ناپذیر آن نمی‌ارزد.

به گفته صادقی، مهمترین عامل سرطان ریه، مصرف سیگار است و اگر فرد سیگاری، ۱۰ سال سیگار را ترک کند خطر ابتلای او به سرطان ریه به نصف می‌رسد.

او می‌گوید: نه تنها افزایش میزان مرگ و میر‌ها، بیماری‌های قلبی عروقی و خطر آسم حتی با مصرف روزانه دو نخ سیگار ارتباط دارد بلکه مصرف سیگار با تضعیف ایمنی بدن، سبب عفونت‌های تنفسی، ویروسی و آنفلوآنزا می‌شود.

مضرات سیگار در خانم‌ها ۳ برابر آقایان است

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌گوید: اعتیاد به سیگار در یک خانم باردار عوارضی همانند زایمان زودرس، کاهش وزن نوزاد هنگام تولد و حتی مرده زایی را به دنبال دارد.

به گفته صادقی، از نظر ژنتیکی مضرات و تأثیر سیگار بر خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر است، به شکلی که اگر آقایی یک نخ سیگار بکشد همانند این است که خانم ۳ نخ سیگار بکشد.

او می‌گوید: برخی هم بر این باور هستند که قلیان عارضه‌ای ندارد؛ اما هر یک‌بار سر نی قلیانی که کشیده شود معادل ۶۰ تا ۷۰ نخ سیگار است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌گوید: ترک سیگار در هر زمان و در هر سنی مفید است، ولی هرچه در سنین پایین‌تر افراد اقدام به ترک کنند، آثار سودمند بیشتری دارد.

با دانستن این موضوع که اکثر افراد معتاد از عوارض ناشی از مواد مخدر آگاه هستند و بالای ۹۵ درصد از معتادان آرزوی ترک دارند، اما به دلیلی تغییرات ایجاد شده در مغز توانایی ترک ندارند، به این نتیجه می‌رسیم که معضل اصلی، نبود آگاهی از عوارض مصرف مواد مخدر نیست؛ بلکه باید عوامل دیگر هم شناسایی و در مورد آن تصمیم گیری شود.

افزایش قیمت دخانیات به ویژه سیگار، محافظت از افراد کمتر از ۱۸ سال در برابر اعتیاد، آموزش خانواده‌ها در زمینه تقویت مهارت‌های زندگی، افزایش انگیزه معتادان برای ترک به شیوه صحیح از مواردی است که برای حفظ سلامت جامعه باید جدی گرفته شود.

گزارش از نرجس برهانی