زاینده‌رود بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است و شاهرگ حیات این منطقه به شمار می‌آید. زاینده رود از کوه‌های زاگرس مرکزی به‌ویژه زردکوه سرچشمه می‌گیرد و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.

این رودخانه که نقشی اصلی و مؤثر در پایداری محیط زیست، تامین آب آشامیدنی، حفظ حیات گونه‌های جانوری و گیاهی، رونق کشاورزی، اقتصاد و گردشگری منطقه مرکزی و هستی تالاب بین المللی گاوخونی دارد، در دهه‌های اخیر به علت برداشت‌های غیرقانونی در بالادست، انتقال آب به حوضه‌های آبریز دیگر، تراکم جمعیت و تا حدودی کاهش نسبی بارش‌ها، به یک رودخانه خشک با جریان دوره‌ای تبدیل شده است.

معضلات ناشی از خشکی زاینده رود در استان اصفهان روز به روز افزایش می‌یابد و برای احیای این رودخانه برنامه جامع ملی نیاز است تا اصفهان، پایتخت صفوی، به بیابانی متروک تبدیل نشود.

سال گذشته معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست درباره طرح جامع احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی گفته بود  «طرح جامع مدیریت تالاب گاوخونی تهیه شده و به‌تصویب شورای برنامه‌ریزی استان اصفهان رسیده و بر این اساس طرح احیا و نجات این دو حوضه آبی به دستور رییس جمهور در دستور کار قرار گرفته است. طرح جامع زاینده‌رود و تالاب گاوخونی برعهده وزارت نیرو است و سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این امر مشارکت دارد.»

دستاورد آبی سفر رئیس جمهور به اصفهان چه بود؟

رئیس جمهور ۲۶ خرداد امسال، در بیست و پنجمین سفر استانی خود به اصفهان آمد و در جمع خبرنگاران گفت: طرح جامع احیای زاینده رود در دست تدوین است و از طرف وزارت نیرو به زودی در اختیار نخبگان قرار می‌گیرد و پس از آن به اطلاع مردم خواهد رسید.

حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی آب ومحیط زیست را چالش و مسئله جدی اصفهان دانست و گفت در آغاز سفرم به اصفهان به منطقه شرق رفتم، روستا‌های اطراف زاینده رود و تالاب گاوخونی شرایط خوبی را ندارند، مردم نگران آب آشامیدنی و کشاورزی هستند و باید دنبال شود.

یکی از مسائل محوری وزیر نیرو از ابتدا، آب حوضه زاینده‌رود و مشکل آب در سه استان اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری بود؛ این را رئیسی در جمع کشاورزان شرق اصفهان گفت و یادآور شد: وزارت نیرو و دولت به دنبال طرح جامعی بودند که مرحله نهایی خود را می‌گذراند و محوریت آن برقراری عدالت در تقسیم آب است.

به گفته او  در مسئله آب، ملاک اجرای قانون و حقوقی است که وجود دارد که اتفاقا در طرح جامع احیای حوضه آبریز زاینده‌رود هم بر آن تاکید شده و قرار است پس از نهایی شدن با نخبگان در میان گذاشته شود، به اطلاع مردم برسد و موجب ایجاد آرامش برای آن‌ها شود.

تصویب هشت هزار میلیارد تومان برای احیای زاینده رود

علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو شامگاه پنجشنبه ۲۶ خرداد در جلسه شورای اداری استان اصفهان تدوین برنامه جامع، تغییر الگوی کشت، اجرای طرح‌های نیمه تمام، تغییر الگوی تخصیص آب و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز را به عنوان راهکار‌های احیای زاینده رود عنوان کرد.

مهران زینلیان معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اصفهان گفت: اجرای بسته راهکار‌های احیای زاینده رود با اعتبار هشت هزار میلیارد تومانی، در مصوبات وزارت نیرو برای طرح‌های آبی اصفهان قرار دارد.

او مصوبات سفر اخیر رئیس جمهوری به اصفهان را امیدبخش ارزیابی کرد و گفت: امید است در اجرا نیز بدون مشکل و محکم و قوی پیش برویم؛ ۳۰ هزار میلیارد تومان اعتبار مصوبات سفر رئیس جمهوری است و قرار است با بودجه امسال به استان اصفهان داده شود.

تونل کوهرنگ ۳، طرحی که آبش به اصفهان نرسید

یکی از طرح‌های انتقال آب، تونل سوم کوهرنگ است که احداث تونل آن بطول حدود ۲۴ کیلومتر بعد از ۲۵ سال به اتمام رسیده و حدود ۵۰ درصد از ساخته سد مربوط به آن به دلیل عدم تخصیص بودجه همچنان نیمه کاره باقی مانده است. 

این را حسین محمدرضایی عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید و اضافه می‌کند: قرار بود از طریق این تونل آب از حوضه آبریز کارون به اصفهان بیاید و سپس از اصفهان به سمت یزد برود، اما متاسفانه هیچ آبی از طریق این تونل به اصفهان نیامد.

وزیر نیرو در سفر خرداد هیئت دولت به استان اصفهان گفته بود: برای نجات زاینده رود تنها راه پیش روی، اجرای مجموعه اقداماتی در یک برنامه زمان‌بندی شده، حساب شده و زنجیروار است.

محرابیان گفت: اگر مدل کوهرنگ سه را دنبال کنیم جز شکست چیزی به دنبال نخواهد داشت؛ اگر دل خوش کردیم به تخصیص کوهرنگ سه یا طرح‌های مشابه در طول زمان اجرا ده‌ها برابر تخصیص، این آب را از دست دادیم. احیای زاینده رود عزم و پشتیبانی ملی می‌خواهد و در قالب اعتبارات دولتی غیر قابل اجراست و مشارکت سرمایه گذاران را می‌طلبد.

به گفته محمدرضایی عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان قرار بود توسعه صنایع و شرب استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال بختیاری و نیز توسعه کشاورزی از آورد تونل سوم و بهشت آباد تامین شود که باز هم این اتفاق نیفتاده است.

قرار بود امسال آب از تونل سوم به اصفهان بیاید، اما ...

به گفته عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان مقدار آبی که دولت می‌تواند در آن دخل و تصرف داشته باشند شامل ۲۲۴ میلیون مترمکعب در سال از تونل دوم، ۱۳۰ میلیون متر مکعب از تونل چشمه لنگان و خدنگستان و ۳۰ میلیون متر مکعب از تونل اول است که در مجموع ۳۸۴ میلیون مترمکعب در سال می‌شود که دولت می‌تواند در آن دخل و تصرف داشته باشد و به مصرف شرب، صنعت استان‌های اصفهان و چهارمحال و یزد و همچنین توسعه کشاورزی استان‌های اصفهان و چهارمحال برساند و بقیه آب به کشاورزان محیط زیست اختصاص یابد.

طبق اسناد و مصوبات از کل آورد زاینده رود طبیعی و تونل‌های اول و دوم کوهرنگ و چشمه لنگان و خدنگستان مقدار ۷۵ درصد آب به کشاورزان و محیط زیست زاینده رود و تالاب بین المللی گاوخونی و ۲۵ درصد آن به دولت (وزارت نیرو) تعلق دارد.

محمدرضایی می‌گوید: از ۲۵ درصد آبی که در اختیار دولت است باید برای تامین توسعه کشاورزی، آب آشامیدنی و صنعت، انتقال به استان یزد و ... هزینه شود.

بن- بروجن، طرحی که به دنبال برداشت آب زاینده رود است

دو درصد از جمعیت حوضه زاینده رود در استان چهارمحال و ۹۸ درصد آن در استان اصفهان قرار دارند و ۷ درصد از زمین‌های حوضه زاینده رود در استان چهارمحال و ۹۳ درصد آن در استان اصفهان واقع شده است.

عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان می‌گوید: به تازگی محل آبگیری طرح بن- بروجن را به منطقه مارکده تغییر دادند، درحالیکه طرح بن- بروجن از طریق مراجع قضایی متوقف شده بود.

طرح بن بروجن از طریق دادگاه متوقف شده و طبق مصوبات دهمین، سیزدهمین و بیست و چهارمین جلسه شورای عالی آب و ماده ۱۵۸ و ۱۵۹ مدنی غیرقانونی محسوب شده است.

طبق بند ۲ و بند ۳ مصوبه دهمین جلسه شورای عالی آب تا تعیین تکلیف حقابه داران، هیچ برداشت جدیدی نباید از زاینده‌رود انجام شود، و هر برداشتی در این حوضه ممنوع می‌باشد. 

محمدرضایی می‌گوید: در بند ۲ مصوبات شورای عالی آب آمده تا تعیین تکلیف حقابه داران، نباید هیچ برداشت جدیدی از زاینده‌رود شود و طرح بن- بروجن مصداق همین برداشت جدید است.

یک قطره از آب اصفهان را به طرح‌هایی مثل بن-بروجن نمی‌دهیم

حجت الاسلام محمدتقی نقدعلی نماینده مردم خمینی شهر در مجلس شورای اسلامی در نشست علنی سه شنبه ۷ تیر خانه ملت، در روند بررسی گزارش کمیسیون کشاورزی درباره تصویب تقاضای تحقیق و تفحص از نحوه عملکرد وزارت نیرو در دولت حسن روحانی در خصوص انتقال آب بین حوضه‌ای گفت: کسی با تحقیق و تفحص مخالف نیست، ما در کمسیون کشاورزی حاضر شدیم این تحقیق و تفحص به نام تحقیق و تفحص کلی است و نه به نام یک استان؛ اگر انتقال آب اشتباه است، به یزد و بروجن هم اشتباه است.

 نماینده مردم خمینی شهر در مجلس یازدهم می‌گوید: ما مشکلی با تحقیق و تفحص نداریم و اتفاقاً باید تحقیق و تفحص شود و انتقال آب به دلیجان، کاشان، برداشت ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب زاینده رود در بالادست و توسعه ۱۳۰ هزار هکتار زمین کشاورزی را همه باید بدانند.

اگر بن- بروجن اجرایی شود باید فکری به حال لوله انتقال آب به یزد شود

حسین وحیدا عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان می‌گوید: اگر قانون اجرا شود هیچ مشکلی پیش نمی‌آید؛ درخواست مردم اصفهان از وزارت نیرو اجرای قانون است و ما درخواستی بیشتر از حقمان نداریم. 

او می‌گوید: مرحله اضطراری طرح بن-بروجن اجرا شده و اگر قرار است این طرح به‌طور کامل اجرا شود، باید فکری به حال لوله انتقال آب به یزد شود.

عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان معتقد است  اصلاً قابل قبول نیست که بخشی از آب و حقابه طبیعی استان اصفهان با پنج میلیون نفر جمعیت توسط بالادست برداشت شود و بخش دیگری از آن هم از پایین دست به منطقه‌ای دیگر منتقل شود.

هیچ کدام از مصوبات شورای عالی آب اجرایی نمی‌شود

حسین محمدرضایی عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان می‌گوید: طبق صورت جلسه سیزدهمین جلسه شورای عالی آب، هزینه حفر تونل اول کوهرنگ توسط حقابه داران و کشاورزان اصفهان پرداخت شده، این تونل سال ۱۳۲۷ کلنگ خورده و سال ۱۳۳۲ افتتاح شده که طبق مستندات موجود آورد این تونل به کشاورزان، تعلق دارد.

 عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان می‌گوید: طبق مصوبه بند ۳ بیست و چهارمین جلسه شورای عالی آب طرح‌های انتقال آبی که مجوز ندارند باید متوقف شود و طرح‌هایی که در حال اجرا هستند و دارای مجوز و تخصیص آب هستند، ولی حسب نظر وزارت نیرو امکان تامین آب برای آن‌ها وجود ندارد، متوقف شده و خسارت سرمایه گذاری انجام شده نیز پرداخت شود، با توجه به این مصوبه در حقیقت طرح بن بروجن نیز شامل اجرای همین قانون می‌باشد و باید وزارت نیرو خسارت پروژه بن – بروجن را پرداخت و منصوبات آن جمع آوری گردد.

وزارت نیرو آب فروخته شده از زاینده رود را جبران کند

حسین وحیدا عضو دیگر هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان هم معتقد است  حل بحران زاینده‌رود در کوتاه‌مدت به مدیریت وزارت نیرو برمی‌گردد، همچنین در بلندمدت آب فروخته‌شده از زاینده‌رود باید در قالب برخی طرح‌های انتقال آب بازگردانده شود.

 قوه قضاییه با متخلفان برخورد کند

عضو هیئت مدیره نظام صنفی کشاورزان اصفهان می‌گوید: باید بدانیم احیای زاینده رود امر سلیقه‌ای نیست.  

به گفته محمدرضایی، هر کسی قانون را نقض کرده باید مجازات شود و قوه قضاییه باید در این امر پیش‌قدم باشد. تا قوه قضاییه به این معقوله مستقیم ورود نکند شرایط به همین منوال ادامه می‌یابد.

او می‌گوید: الان حدود بیش از ۱۰۰۰ پمپ فشار قوی آب زاینده رود را در بالادست و پایین دست زاینده رود  برای باغات و کشاورزی  می‌برند که دولت و قوه قضائیه و نیروی انتظامی باید در این مورد وارد عمل شود.

۷ پیشنهاد مجمع نیرو‌های انقلاب اصفهان برای احیای زاینده رود

مجمع نیرو‌های انقلاب اصفهان ۱۵ تیر در بیانیه‌ای خطاب به رؤسای قوای سه‌گانه اعلام کرد: حل معضل و بحران زاینده رود راهکاری به غیر از اجرای مصوبات شورای عالی آب ندارد.

در این بیانیه آمده است: اصفهان را به واسطه استقرار صنایع ملی، برخوردار می‌نامند در حالی که استقرار صنایع مادر نتیجه سیاست‌های کلان و شرایط خاص کشور در دهه‌های پیش بوده است؛ بر اساس آمار توسعه بخش‌هایی از استان بیش از آن‌که ناشی از سهم بالایی از اعتبارات دولتی باشد، به دلیل ظرفیت‌ها و توانمندی‌های استان و سرمایه انسانی آن بوده و نتیجه استقرار این صنایع آلودگی‌های زیست محیطی فراوان است، به گونه‌ای که سال‌های سال است شهر اصفهان آلوده‌ترین شهر کشور است.

اگر چه این صنایع اشتغال به ارمغان داشته‌اند، ولی استان‌های همجوار نیز از این اشتغال بدون آلودگی زیست محیطی بهره برده‌اند؛ همین صنایع اصفهان را به یکی از بزرگترین استان‌های مهاجرپذیر تبدیل کرده و این در حالی است که نگاه ناقص برخوردار بودن اصفهان برخی از مسئولان بدفهم، سال‌هاست استان را از ساده‌ترین امکانات زیربنایی محروم کرده است.

در بخشی دیگر از بیانیه آمده: اگر روزی روزگاری اصفهان و اصفهانی به آثار باستانی و زاینده‌رودش می‌نازید، امروز نه تنها اصفهان آب آشامیدنی ندارد بلکه خانه، آثار باستانی و میراث ملی آن با فرونشست زمین تهدید می‌شود.

۷ پیشنهاد این بیانیه به این شرح است:

۱-دستگاه‌های اجرایی با سرلوحه قرار دادن اصل شفافیت میزان منابع و مصارف بخش‌های آشامیدنی، کشاورزی و صنعت در حوضه زاینده‌رود را مشخص و بر آن نظارت کنند.

۲- حل معضل و بحران زاینده‌رود راهکاری به غیر از اجرای مصوبات شورای عالی آب و عملیاتی کردن اصلی‌ترین روش‌های جریان دائمی زاینده‌رود با تکمیل طرح سد و تونل کوهرنگ ۳ و اجرای طرح بهشت‌آباد که به دلایل واهی و غیرواقعی متوقف شده، ندارد.

۳-با توجه به اینکه تأمین آب آشامیدنی بیش از ۵ میلیون نفر از ساکنان استان اصفهان در ۱۵ شهرستان با مشکل جدی مواجه است، در اسرع وقت موانع اجرا و تکمیل سامانه دوم آب آشامیدنی برطرف شود.

۴- با عنایت به اینکه طرح انتقال آب شیرین شده خلیج فارس به استان یزد و تخصیص آب به آن استان از طرح خرسان کامل شده لازم است انتقال آب زاینده‌رود به آن استان متوقف شود.

۵- با توجه به کاهش میزان بارندگی سالیانه، سایر تخصیص‌های اعمال شده در ۴ دهه گذشته نیز در اجرای مواد ۴۴ و ۴۵ قانون توزیع عادلانه آب بازنگری شود.

۶- برداشت از چاه‌ها دلیل اصلی فرونشست زمین نبوده و نیست، زیرا بسیاری از چاه‌ها در حال حاضر خشک شده است.

۷- به واسطه خشک شدن تالاب گاوخونی، منبع داخلی برای پدیده شوم ریزگرد‌ها ایجاد شده، بنابراین تسریع در اجرای راهکار‌های فوق بسیار حیاتی است.

شاید باید این فراز از بیانیه مجمع نیرو‌های انقلاب اصفهان را مورد تاکید قرار داد که: امنیت ملی را هم ریزگرد‌های هورالعظیم تهدید می‌کند و هم ریزگرد‌های گاوخونی و امروز اهمال در ایفای وظیفه و بی‌تدبیری برخی مسئولان در سال‌های گذشته و ادامه نگاه بخشی، قشری‌نگری و قومیت‌گرایی برخی مدیران، امکان تحرکات ضدانقلاب را فراهم کرده و بستر مناسب شیطنت مزدوران داخلی استکبار جهانی را فراهم آورده است.

گزارش از سولماز محمدی