معدن ضرورت اساسی برای پیشرفت هر کشوری است و هیچ‌کس نیاز انسان به معدن را انکار نمی‌کند. به خصوص در این روز‌های تحریمی نیاز کشور به معدن بیشتر احساس می‌شود. از طرفی نمی‌توان اوضاع زیست محیطی استان را انکار کرد. چنان‌که مردمان یزد از سال‌های قبل با بحران بی‌آبی و طوفان‌های موسمی گرد و غبار رو به‌رو بوده اند و شرایط محیطی این شهر را با درایت مدیریت کرده‌اند.

نیاز اولیه بشر آب سالم و هوای پاکیزه است که در صورت نبود آن حیات انسانی در معرض تهدید قرار می‌گیرد و دیگر حتی قادر به استفاده از فواید خدادادی محیط اطراف خود نیست.

اثرات بهره‌برداری از معادن بر روی محیط زیست

مریم عابدینی رئیس زیست‌گاه‌ها و امور مناطق سازمان محیط زیست استان یزد با بیان اینکه استخراج معدن تخریب پوشش گیاهی، خاک و آلودگی هوا را به دنبال دارد، می‌گوید: بهره‌برداری از معادن بر روی حیات وحش و امنیت زیستگاه‌های استان اثرگذار است و مهاجرت گونه‌های حیات وحش را در پی دارد. علاوه بر این جاده‌هایی که برای معادن کشیده می‌شود و کامیون‌هایی که مواد معدنی را جا به جا می‌کنند، باعث گرد و غبار و آلودگی هوا می‌شوند.

او آب‌های زیر زمینی را نیز در معرض آلودگی معادن اعلام می‌کند و می‌گوید: بسته به اینکه چه ماده معدنی استخراج می‌شود و سطح سفره آب زیر زمینی کجا باشد، بر روی سفره‌های آبی نیز اثر گذار است. حتی برخی مواقع، معادن برداشت عمیقی دارند که سفره آب زیرزمینی بالا می‌آید و تخریب و آلودگی سفره را موجب می‌شود.

مدیریت مجوز‌های بهره‌برداری از معادن

این مسئول محیط زیست با بیان اینکه تا اواخر دهه هشتاد سازمان صمت بر اساس روال عادی اداری از این سازمان در خصوص معادن استعلام می‌گرفته، می‌گوید: در ابتدای دهه نود استعلام معادن محدود به مناطق چهارگانه محیط زیستی در استان شده که سازمان محیط زیست بر اساس یک بند قانونی با مجوز بهره برداری معادن در این مناطق مخالفت می‌کند لذا فقط از سازمان منابع طبیعی استعلام می‌شود که این اداره نیز با گرفتن مبلغی برای جبران تخریب، مجوز معدن را صادر می‌کند.

عابدینی می‌گوید: نزدیک نبودن مناطق مسکونی شهری به معادن موجب شده بهره‌برداری از معادن تاثیر مستقیم بر سلامت مردم نداشته باشد، اما بدون شک بر روی سلامت مناطق روستایی نزدیک معادن اثر گذار است و قطعا گرد و غبار در هوا مشکلات تنفسی ایجاد می‌کند.

او با اعلام اینکه معدن از پروژه‌های مهم اقتصاد کشور است و سازمان محیط زیست قادر به تعطیلی معادن نیست، می‌گوید: از طرف مسئولان استانی فشار وارد می‌شود که معدن برای اقتصاد کشور حیاتی است و باعث کارآفرینی و اشتغال می‌شود. از طرفی سازمان محیط زیست مکاتبات زیادی با تمام ارگان‌های دولتی همچون استانداری، سازمان صمت و سازمان بازرسی در مورد تبعات زیست محیطی معادن دارد که به نتیجه مطلوب نرسیده است لذا ضروری است، حداقل معادن خردی را که در استان وجود دارد، واگذار نکنند تا تمام نقاط استان برای معدن دستخوش تخریب نشود.

سفره‌های آب زیر زمینی در معرض نابودی

مرضیه خواجویی فعال محیط زیست با اشاره به اینکه بهره‌برداری از معادن در کوتاه مدت بر روی محیط زیست استان و در دراز مدت بر تمام فلات مرکزی اثرگذار است، تاکید می‌کند: تمام بستر آب‌های زیرزمینی در بالادست قرار می‌گیرند و شیرکوه در بالاترین نقطه استان است. از این‌رو با بهره‌برداری از معادنی که در دامنه شیرکوه قرار دارد، رگه‌های قناتی که آب از آن منبعث می‌شود در معرض تخریب قرار گرفته و طبق جدیدترین اطلاعات روز دنیا هیچ تکنولوژی توانایی اتصال رگه آب قطع شده را ندارد.

خواجویی می‌گوید: میزان مواد شیمیایی که برای استخراج معادن استفاده می‌شود، طبق گفته خود معدنکاران سی و نه هزار متر مکعب از فلزات سنگین است و زمانی که این مواد آلوده وارد آب‌های زیر زمینی می‌شوند، آب‌ها را آلوده می‌کنند. همچنین هوا را نیز به خاطر معلق بودن ذرات، آلوده می‌کنند و در نهایت آلودگی خاک را به دنبال دارند. در استان یزد از قدیم گرد و خاک وجود داشته، اما در حال حاضر به علت وجود ذرات معلق سمی در هوا که وارد سیستم تنفسی می‌شود، سلامت شهروندان در معرض تهدید قرار گرفته و پوشیدن ماسک ضرورت یافته است.

معدن؛ برگ برنده‌ای در اقتصاد کشور

علی رضا یاراحمدی عضو هیئت علمی دانشگاه یزد می‌گوید: یک عنصر فلزی و غیر فلزی در کشور وجود دارد که برگ برنده‌ای برای کشور محسوب می‌شود، هر چند که برداشت معدنی ضرر‌هایی نیز داشته باشد. به گفته او زمانی که یک فلز استراتژیک در کشور وجود دارد و کشور‌های دیگر به ایران نمی‌دهند، چه کاری باید انجام شود؟! نیاز داشتن به استخراج مواد معدنی در کشور محرز است، ولی نکته مهم روش استخراج معادن است و استخراج استاندارد، مشکلات زیست محیطی را کاهش می‌دهد. اگر معدنی مناطق منابع طبیعی را خراب کرد، ضروری است که قانون بازسازی معادن به درستی اجرا شود و هر بهره‌بردار چه در حوزه خصوصی چه دولتی و تعاونی مجبور به تمکین از قانون شود.

او با اشاره به معدود معادن آسیب‌زا در استان می‌گوید: چرخ زندگی اهالی برخی مناطق استان بر اساس معدن می‌چرخد لذا لازم است همیشه بین معادن و محیط زیست تعادلی برقرار باشد.

تغییر دیدگاه افکار عمومی با مسئولیت اجتماعی معادن

یاراحمدی با اشاره به اینکه اغلب عدالت و مسئولیت اجتماعی مدیران و پیمانکاران معدن نسبت به منطقه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند با قدرت و فشار دولت اتفاق می‌افتد، می‌گوید: زمانی که معادن دولتی وجود داشت، مشکلی در بین عموم مردم نبود، اما وقتی بخش خصوصی وارد این حوزه شد، اختلاف در بین مردم روی داد که هر بخشی خود را از منابع معادن متنفع کند. بر این اساس زمانی که مردم در فواید معادن سهامدار شوند، دلیلی برای مخالفت وجود ندارد، اما وقتی افراد بومی منطقه از این فواید محروم شوند، مخالفت می‌شود.

به گفته یاراحمدی لازم است معادن استان تعهد دهند که در صورت کم شدن آب پایین دست، آن را جبران کنند و اگر پوشش گیاهی تخریب شد، اصلاح کنند و این پاسخ به کسانی باشد که معدن را دارای مشکلات زیست محیطی می‌دانند.

اشتغالزایی و درآمدزایی معادن

محمد رضا علمدار یزدی رئیس سازمان صمت استان بحث معادن در توسعه استان را از دو منظر بررسی می‌کند و می‌گوید: معدن باعث گسترش سرمایه‌گذاری در استان می‌شود. به بیانی دقیق‌تر منبع درآمد برای استان تلقی می‌گردد و از دیگر سو اشتغالزایی قابل توجهی را ایجاد می‌کند که علاوه بر اشتغالزایی مستقیم، صنایع وابسته را به حرکت انداخته و اشتغالزایی غیر مستقیم را به وجود می‌آورد.

این متولی بخش معدن استان، استخراج و بهره برداری از معادن را دارای شاخصه‌های خاصی معرفی می‌کند که پس از ارسال طرح اکتشاف توسط متقاضی در کمیسیون‌های سازمان نظام مهندسی معدن استان بررسی و تایید می‌شود. به گفته علمدار دارندگان پروانه بهره برداری معدن باید مدارک مشخصی داشته باشند که به هنگام بازدید‌های دوره‌ای از معدن به کارشناسان و نمایندگان سازمان صمت ارائه نمایند.

او از جمله موارد نظارتی بر روی معادن را نقشه برداری محدوده معدنی و ثبت اطلاعات مکانی فعالیت معدنی در پایان هر سال عنوان می‌کند و می‌افزاید: نقشه برداری در زمان تمدید پروانه معدن به عنوان مبنای کنترل فعالیت معدنی است.

نظارت دقیق سازمان صمت بر روی معادن

به گفته علمدار لازم است وضعیت کارگاه‌های معدنی در هر سال کاری تا پایان عمر معدن بر روی نقشه مشخص گردد به گونه‌ای که در بازدید‌های نظارتی از سوی کارشناس سازمان صمت قابل کنترل باشد. از سوی دیگر مسئولین فنی معادن به عنوان ناظر از سوی نظام مهندسی تعیین می‌گردند که مسئول کنترل میزان استخراج و ایمنی و ارائه گزارش تخلفات بهره بردار هستند.

علمدار در خصوص تخریب محیط زیست معادن می‌گوید: طبق ضوابط زیست محیطی، معدن‌کاوان مکلف به بازسازی و ترمیم محدوده اکتشاف معدن هستند و چنانچه محدوده عملیات معدنی در منابع ملی و طبیعی واقع شده باشد، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی موظف است اعتبارات لازم را برای اجرای قانون معادن جهت بازسازی محیط در اختیار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری قرار دهد.

رئیس سازمان صمت می گوید: مدیریت نحوه بهره برداری از معادن یک اصل اساسی است که با نظارت‌های گسترده به دست می‌آید.

آنچه مسلم است اینکه استخراج و بهره‌برداری معدن بر هیچ کس پوشیده نیست، اما استخراج‌های غیر اصولی معادن نه تنها منفعتی را نصیب استان نکرده بلکه موجب تخریب ذهنیت افراد نسبت به معادن استراتژیک شده است. نکته اساسی در خصوص معادن، آگاه سازی اذهان عمومی نسبت به فواید معدن است که با شعار به دست نمی‌آید بلکه مردم باید به طور ملموس منفعت معادن را در زندگی خود مشاهده کنند.

گزارش از: ثریا آسایش