با جولان کرونا، مرز‌های سه گانه خراسان رضوی با کشور ترکمنستان در اسفند ۱۳۹۸ یکی پس از دیگری بسته شد و بیش از یک سال طول کشید که با انبوهی از تشریفات و تعارفات دیپلماتیک، مرز ریلی و زمینی سرخس بازگشایی شود، که سپس راه برای بازگشایی دیگر مرز‌های زمینی و ریلی کشورمان در خراسان رضوی و گلستان با ترکمنستان باز شود، البته این بازگشایی با شرایط خاص از جمله بارسپاری (ترانشیپمنت) کالای صادراتی و ترانزیتی از کامیون ایرانی به کامیون ترکمنستانی، فراهم شد.

بر اساس اعلام منابع محلی و راهداری خراسان رضوی، سپردن کالا از یک کامیون به کامیون دیگر در مرز‌های استان، مورد اعتراض رانندگان و شرکت‌های حمل و نقل قرار گرفت به نحوی که بسیاری از رانندگان از آسیب دیدن یدک (گاری) خود در جریان انتقال کالا در ترکمنستان شکایت داشتند و از طرفی وضعیت حقوقی کالا حین جا به جایی در خاک ترکمنستان، برای مالکان کالا و شرکت‌های حمل و نقل نامشخص بود.

رییس انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی پیشتر در تشریح چالش‌های تجاری در مرز سرخس گفته بود: اصولا به علت محدودیت‌هایی که ترکمنستان با ادعای مقابله با کرونا ایجاد کرده است، تردد‌های جاده‌ای از این مرز مهم کاهش چشمگیری یافته است و تقریبا می‌توان گفت که اصلا ترددی نداریم که چالشی ایجاد شود.

احمد زمانیان یزدی گفت: همین موضوع و نحوه تردد تجاری از طریق جا به جایی بار موجب سرقت از یدک‌ها و بار ناوگان ایرانی و آسیب به گاری‌ها و خسارت به شرکت‌های حمل و نقل بین المللی کشورمان شده است.

از سرگیری ترانزیت مستقیم کالا با ترکمنستان

سرانجام سفر روسای جمهور دو کشور ایران و ترکمنستان در دولت سیزدهم نتیجه داد و نیمه خردادماه، ترکمنستان با ترانزیت مستقیم کالا تنها از مرز سرخس تا فاریاب ازبکستان موافقت کرد و تقریبا ۲۰ روز پس از آن هم مرزبانی ترکمنستان در منطقه قهقهه (لطف آباد خراسان رضوی) تردد مستقیم ناوگان ترانزیتی غیرترکمنستانی از این مرز را مجاز اعلام کرد و در نهایت موضوع به راهداری ابلاغ و تردد‌ها از این مرز از سرگرفته شد.

رئیس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی گفت: در یک ماه گذشته ترانزیت مستقیم کالا از سرخس به فاریاب و بالعکس به روزانه ۱۵ تردد و در مسیر مرز لطف آباد تا فاریاب نیز روزانه به پنج تردد رسیده است که البته بیشتر تردد‌ها در لطف آباد مربوط به بازگشت ناوگان ترانزیتی به ایران بوده است.

مرتضی مجردی گفت: بیشتر کامیون‌های ترانزیتی در مرز سرخس و لطف آباد، ملیت ترکیه‌ای و بقیه ناوگان نیز ملیت تاجیکی و قرقیزستانی دارند و پس از گذشت یکماه از تداوم تردد، ناوگان ایرانی به تازگی موفق به تردد از این مرز شده اند یعنی به صورت دقیق فقط ۲ دستگاه ناوگان با ملیت ایرانی از مرز سرخس عازم ازبکستان شده اند.

اعمال محدودیت برای ناوگان بین المللی ترانزینی در ترکمنستان

سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مطابق هماهنگی صورت گرفته با وزارت امور خارجه شیوه نامه تردد ناوگان ترانزیتی از خاک ترکمنستان را منتشر کرد که بر اساس آنچه راهداری خراسان رضوی می گوید، رانندگان ترانزیت باید گواهینامه رسمی مبنی بر تزربق سه دُز واکسن کرونا ارائه دهند و البته باید ۴۲ روز از آخرین دز واکسن سپری شده باشد.

همچنین داشتن گواهی رسمی آزمایشگاه مبنی بر وجود آنتی بادی در برابر کووید ۱۹ در بدن راننده ترانزیت الزامی است، علاوه بر آن آزمایش رانندگان توسط عوامل مرزی ترکمنستان انجام می‌شود که پاسخ تست باید منفی باشد و مهلت اعتبار آزمایش یاد شده ۷۲ ساعت قبل از ورود به مرز ترکمنستان است.

بر اساس شیونامه مزبور ترانزیت از کشور ترکمنستان بدون تماس با ساکنان بومی و همراه با اسکورت خودرو پلیس راه ترکمنستان از مسیر‌های از پیش تعیین شده انجام می‌شود، این عبور همراه با اسکورت پلیس برای چند دستگاه ناوگان ترانزیتی انجام می‌شود که هزینه اسکورت نیز از راننده دریافت می‌شود. علاوه بر آن تردد ترانزیتی فقط در طی روز و از ساعت ۸ صبح به وقت محلی مجاز خواهد بود.

حق عبور تبعیض آمیز، ناوگان ایرانی را زمین‌گیر کرد

مطابق اظهار نظر مسئولان، رانندگان و شرکت‌های حمل ونقل جاده‌ای استان، اخذ حق عبور مهمترین مشکل و چالش برای ناوگان ایرانی است، بر همین اساس رئیس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی گفت: هزینه‌های زیاد حق عبور ترانزیتی کالا یا همان "طی مسیر" از خاک ترکمنستان موجب شده است ناوگان و شرکت‌های حمل و نقل ایرانی انگیزه‌ای برای ترانزیت کالا از مسیر‌های جاده‌ای همسایه شمالی به آسیای مرکزی نداشته باشند.

مرتضی مجردی، پایان ۲ سال بارسپاری (ترانشیپمنت) کالا در مرز‌های خراسان رضوی با ترکمنستان را مغتنم خواند و گفت:از آنجا که عوارض عبور ۱.۵ دلار بر کیلومتر همچنان برای هر دستگاه کامیون ترانزیتی ایرانی پابرجا است، هزینه طی مسیر برای ناوگان ترانزیت کشورمان زیاد است، لذا شرکت‌های حمل و نقل بین المللی ایرانی، به ترانزیت کالا از مسیر ترکمنستان اقبالی ندارند.

رییس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی ادامه داد: از نیمه خردادماه که تردد ناوگان ترانزیتی دیگر کشور‌ها مانند ازبکستان، تاجیکستان و ترکیه از مسیر ترکمنستان از سرگرفته شده، حتی برخی بار‌های ترانزیتی ایرانی نیز به ناوگان خارجی سپرده شده است.

مجردی گفت: البته ناوگان ترانزیتی سایر ملیت‌ها نیز هزینه طی مسیر را می‌پردازند، اما این هزینه برای ناوگان ایرانی ۱.۵ دلار در هر کیلومتر و از همه ملیت‌ها بیشتر است، همین مساله جایگاه ایران در مسیر ترانزیتی ترکمنستان را تضعیف کرده است.

افزایش هزینه حمل با ناوگان ایرانی

رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی گفت: تعطیلی مرز ترکمنستان در ۲ سال گذشته به دلیل شیوع کرونا، موجب شده تا رانندگان ایرانی اکنون به دنبال دریافت روادید جدید برای عبور از مرز ترکمنستان باشند و بسیاری در حال طی کردن روند اخذ ویزا هستند.

احمد زمانیان یزدی گفت: پس از لغو بارسپاری (ترانشیپمنت) کالا در مرز‌های سرخس و لطف آباد، با وجود تمایل شرکت‌ها و ناوگان ایرانی، هزینه حمل کالا برای ناوگان ایرانی زیاد است چرا که ناوگان ایرانی ملزم به پرداخت ۱.۵ دلار در هر کیلومتر برای عبور از خاک ترکمنستان است.

او  گفت: صاحبان کالا در دیگر کشور‌های آسیای مرکزی مانند قرقیزستان و ازبکستان به دلیل بالا بودن هزینه ترانزیت کالایشان توسط ناوگان ایرانی، تمایل دارند که کالای آن‌ها با ناوگان ترکمنستانی حمل شود.

رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی گفت: حق عبور ترانزیتی برای ناوگان ایرانی از سرخس تا مرز فاریاب ازبکستان حدود هزار و ۵۰۰ تا هزار و ۶۰۰ دلار برای هر کامیون عبوری است که واقعا هزینه زیادی برای حمل کالا و صاحبان کالاست.

زمانیان یزدی گفت: موضوع حذف حق عبور ۱.۵ دلار در کیلومتر موضوع بسیار مهمی است و اکنون با وجود گذشت چهار هفته از آغاز تردد ترانزیتی در مرز سرخس، هنوز ناوگان ایرانی حضور قابل توجهی برای تردد ترانزیتی زمینی نداشته است و باید این مسائل در جریان سفر‌های پیش روی مسوولان بلندپایه دو کشور برطرف شود.

دلایل ترکمنستان

هرچند مسئولان خراسان رضوی بنا به برخی مصالح، سخنی از دلایل و شاید بهانه جویی‌های طرف ترکمنستانی برای وضع تعرفه عبور سنگین بر ناوگان ایرانی به زبان نیاورده اند، اما دست بخش خصوصی، که سرمایه خود را در خطر می‌بیند، در این خصوص بازتر است.

در همین راستا رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی گفت: هم اکنون ایران از ناوگان ترکمنستانی هزینه‌ای بابت "مابه التفاوت سوخت" در مرز‌های ما دریافت می‌کند حال آنکه با توجه به پایین بودن قیمت سوخت در ترکمنستان، موضوع قاچاق سوخت توسط رانندگان ترکمنستانی منتفی است بنابراین اخذ این هزینه اصلا لزومی ندارد.

زمانیان یزدی گفت: ظاهرا علت وضع حق عبور ۱.۵ دلار بر کیلومتر از سوی ترکمنستان، دریافت و جبران هزینه "مابه التفاوت سوخت" ایران و دیگر کشور‌های منطقه است لذا خواستار رسیدگی مسوولان به این موضوع هستیم.

واقعیت این است که مسئولان نیز در این خصوص دست به کار شده اند، محمد بهشتی منفرد، رئیس دفتر نمایندگی شمال و شرق وزارت امور خارجه در خصوص هزینه تردد ترانزیتی کامیون‌های ایرانی در ترکمنستان گفت: وزارت خارجه در مذاکرات جاری با مقامات ترکمنستانی، موضوع حق عبور ناوگان ایرانی را در دستور کار قرار داده است و امیدواریم به زودی این مسأله برطرف شود.

یک کارشناس در حوزه مبادی مرزی در استانداری خراسان رضوی گفت: موضوع حق عبور کامیون‌های ایرانی از ترکمنستان نیازمند تصمیم کشوری است و مطابق پیگیری‌های صورت گرفته وزارت راه و شهرسازی پیگیر برطرف شدن این مسأله است.

هادی حقیقی گفت: حذف و یا کاهش حق عبور ناوگان تجاری به نفع رونق اقتصاد هر دو کشور است و پیگیری‌های کشوری در حال انجام است.

افزایش ۳۰ درصدی تردد‌های تجاری بین خراسان رضوی و ترکمنستان

با وجود همه سختی ها، اما نگاه به وضعیت کلی حمل و نقل و تجارت در منطقه نویدبخش توسعه روابط تجاری است و این روند از چند ماه قبل به این سو خود را نشان داده و آمار و عملکرد تردد‌های مرزی نیز موید این تحولات مثبت است.

معاون حمل و نقل اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی  گفت: خوشبختانه مقایسه آمار تردد‌های تجاری بهار امسال از ۲ مرز زمینی سرخس و لطف آباد با سه ماهه نخست سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که عبور کامیون‌ها با بار ترانزیت ورودی و خروجی و صادرات و واردات ۳۰ درصد افزایش یافته است.

رضا صحراگرد گفت: عبور ۱۵ هزار و ۴۰۵ دستگاه کامیون خروجی از مرز‌های یاد شده برای حمل کالای صادراتی و ترانزیت خروجی رشد ۳۷ درصدی را نشان می‌دهد و ورود ۲۰ هزار و ۵۳ دستگاه کامیون به خراسان رضوی از دو مرز یاد شده برای واردات کالا و ترانزیت ورودی حکایت از رشد ۲۳ درصدی آن دارد.

او  گفت: حتی افزایش تردد‌ها در مرزی مانند سرخس به حدود ۵۰ درصد رسیده است که نشان می‌دهد تحولات روی داده طی ماه‌های گذشته در راستای تسهیل تردد‌ها بوده است و می‌توان به رفع موانع صادرات و ترانزیت کالا به آسیای مرکزی امید بیشتری بست.

معاون حمل و نقل اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی گفت: در ادامه گره گشایی‌ها و مشاهده اثرات مثبت این اقدامات، راهداری نیز به دنبال حذف یا دستکم کاهش "حق عبور" ۱.۵ دلاری تعیین شده به ازای هر کیلومتر تردد ناوگان ترانزیتی است.

صحراگرد گفت: دریافت حق عبور زیاد از ناوگان ایرانی موجب شده هزینه تمام شده برای حمل کالا به کشور‌هایی مانند ازبکستان و تاجیکستان افزایش یافته و موجب ناخرسندی صاحبان کالا در کشور‌های یاد شده شود که آن‌ها نیز خواستار تعدیل این هزینه هستند.

با مشاهده دورنمای مثبت رونق تردد‌های تجاری بین ایران و ترکمنستان در بهار امسال، به نظر می‌رسد در ادامه گره گشایی‌های دولت سیزدهم از روابط دوجانبه با همسایگان، طی هفته‌ها یا شاید ماه آینده شاهد رفع این مشکل در تردد‌های ترانزیتی از ترکمنستان باشیم و ناوگان حمل و نقل ایرانی به جایگاه شایسته سابق خود در انتقال کالا به منطقه آسیای مرکزی دست یابد.

خراسان رضوی از شمال و شمال شرق، مرزی به طول تقریبی ۵۳۱ کیلومتر با ترکمنستان دارد که این مرز در محدوده شهرستان‌های قوچان، درگز، کلات، سرخس و صالح‌آباد قرار دارد.

ترکمنستان دارای چهار گذرگاه مرزی سرخس، لطف آباد، باجگیران (در خراسان رضوی) و اینچه برون (در گلستان) با ایران است که عمده تردد‌های تجاری ریلی و جاده‌ای به ترتیب از طریق سرخس، اینچه برون و لطف آباد انجام می‌شود.

منبع: ایرنا