خلیج گرگان به دلایل متعددی از جمله خشکسالی و تغییر رژیم آبی، تغییرات کاربری اراضی تالاب و بهره‌برداری بی‌رویه از آن‌ها و همچنین کاهش تراز سطح آب دریای خزر در سال‌های اخیر دچار چالش‌هایی شده است.

چالش‌هایی که عروس خزر را به مرگ نزدیک‌تر و خطر ریزگرد را در استان افزایش داده است و حالا کارشناسان و مسئولان امر راه علاجش را لایروبی می‌دانند.

اجرای عملیات علاج بخشی خلیج گرگان با سفر رئیس جمهور در اسفند سال ۱۴۰۰ به استان گلستان شکل اجرایی به خود گرفت.

حال این روز‌های خلیج گرگان را باید از صیادانی پرسید که سال هاست معیشت آن‌ها با حال ناخوش این خلیج گره خورده است و شاید هیچ کس به اندازه آن‌ها از تغییر و تحولاتی که طی این سال‌ها در این پهنه آبی رخ داده است خبر نداشته باشد.

امان قلی خوجه می‌گوید: به یاد دارم حدود ۳۰ تا ۳۵ سال پیش این منطقه سالی ۲ بار لایروبی می‌شد و حتی در برهه‌های از زمان مکان فعلی خلیج که لجن زار شده است نیزار شده بود.

خوجه می‌گوید: در آن زمان کف دریا ماسه بود و رنگ آب آن آبی، نه مثل حالا که پر از لجن شده و رنگ آن هم تغییر کرده است.

نظری یکی دیگر از ساحل نشینان ترکمن می‌گوید: قبلا آب خلیج شیرین بود، اما حالا این آب شورشده است و هر روز که به سراغ قایق هایمان می‌آییم می‌بینیم کف قایق هایمان نمک جمع شده است.

او معتقد است باید هرچه سریعتر کار لایروبی کانال‌های آب ورودی به خلیج انجام شود تا کیفیت آب خلیج بهبود پیدا کند.

مخالفان لایروبی خلیج گرگان معتقدند کانال‌کشی و لایروبی این کانال‌ها باعث نابودی کامل زیستگاه میانکاله می‌شود.

حفاظت از محیط زیست در لایروبی کانال ها مورد توجه است

سید النگی معاون عمرانی استاندار گلستان در این باره می‌گوید: اولین اقدام ما در لایروبی کانال‌ها حفظ محیط زیست بومی خلیج گرگان است و مطمئن هستیم با اجری این کار اقتصاد خانوار منطقه رونق بخشیده خواهد شد.

سیدالنگی می‌گوید: با بسته شدن کانال‌های آشوراده و چاپاقلی بر اثر رسوبات تبادلات آبی بین خلیج و دریا کم‌تر شده و با توجه به مطالعات پژوهشگاه اقیانوس شناسی یکی از اولویت‌های نجات خلیج لایروبی است.

او گفت: حدود ۲ دهه مطالعات زیست محیطی در این زمینه انجام شد و دستگاه‌هایی مانند محیط زیست، آب منطقه‌ای و بنادر مطالعات مختلفی و نظریه‌های مختلفی در این زمینه مطرح کردند که به نتیجه‌ای نرسیده بود.

سیدالنگی می‌گوید: در نهایت سال گذشته در ستاد ملی تالاب‌های کشور به دستور معاون اول رئیس جمهور لایروبی این کانال‌ها مصوب شد و با سفر رئیس جمهور به استان شکل اجرایی به خود گرفت.

سیدالنگی گفت: در مطالعات انجام شده عمق آب در حال تبادل در کانال آشوراده به کمتر از ۲۰ سانتی متر رسیده بود به همین دلیل اولویت نخست لایروبی به کانال آشوراده داده شد چراکه اگر این ارتباط آبی قطع شود به سرعت تبخیر آب در خلیج افزایش پیدا می‌کند.

او گفت: در مصوبه ستاد ملی تالاب‌ها بحث پمپاژ آب از دریا به خلیج هم مطرح شده است از طرفی استفاده از حق آبه رودخانه‌های قره سو، گرگان رود و نکارود هم دیده شده است که باید همزمان با لایروبی انجام شود.

سید النگی می‌گوید: برنامه علاج بخشی خلیج گرگان برنامه‌ای ۳ ساله و لایروبی کانال‌ها برنامه‌ای ۱۲ ماهه است.

او گفت: ما تلاش می‌کنیم کار لایروبی با کمترین خسارت فیزیکی انجام شود و طرح خوبی هم برای پمپاژ آب دریا به خلیج آماده شده است.

او افزود: ما دغدغه داریم که وضعیت خلیج گرگان مانند دریاچه ارومیه نشود و اگر این اتفاق رخ دهد نه تنها گلستان بلکه استان‌های مرکزی کشور هم درگیر تبعات آن می‌شوند.

تکلیف گل و لای برداشت شده در لایروبی چه می‌شود؟

از جمله انتقادات دیگری که به وضعیت خلیج گرگان می‌شود انتقال گل و لای برداشته شده در لایروبی از کانال‌هاست.

کنعانی مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در این باره گفت: برای برداشتن لای این کانال، مشاور بنادر و دریانوردی راهکاری پیشنهاد کرده است که لای برداشت شده در مکانی انباشته شود و این مکان باید کمترین میزان پوشش گیاهی را داشته باشد و پس از انباشت بلافاصله پوشش گیاهی آن منطقه احیا شود.

برخی کارشناسان می‌گویند: اگر محیط زیست سال‌های پیش با طرح لایروبی در خلیج گرگان موافقت کرده بود امروز این خلیج به این وضعیت دچارنمی شد.

اما کنعانی می‌گوید: مطالعاتی که در گذشته انجام شده بود پاسخگوی سوالات محیط زیست در این باره نبود.

او گفت: در سومین جلسه ستاد ملی تالاب‌ها در تاریخ ۲۳ مرداد سال ۹۹ مصوب شد پژوهشگاه اقیانوس شناسی مطالعات لازم را در این زمینه انجام دهد و علاوه بر کار میدانی مروری بر مطالعات گذشته داشته باشد.

او گفت: مطالعات تکمیلی انجام شده درباره خلیج گرگان به تمام سوالات محیط زیست در این باره پاسخ داد به همین دلیل محیط زیست با اجرای این طرح موافقت کرد.

کنعانی گفت: ما به اندازه کافی طی این سال‌ها کار مطالعاتی انجام دادیم و آخرین مطالعه بیش از ۸ هزار صفحه است و مسیر‌های قانونی خود را طی کرده است.

کنعانی درباره حق آبه خلیج گرگان تصریح کرد: در قانون به صراحت گفته شده است که اداره محیط زیست باید موضوع حق آبه تالاب‌ها را در حوزه آبخیز مطالعه کند و پیشنهاد خود را به وزارت نیرو ارسال کند و وزارت نیرو هم حق آبه را پرداخت کند.

او گفت: آبی که از بالادست تامین می‌شود و به درون خلیج ریخته می‌شود تنها برای پایداری اکولوژیکی سیستم آبی خلیج است و نمی‌تواند سهمی در افزایش حجم آب آن داشته باشد.

به گفته کنعانی در زمینه پمپاژ آب از دریا به خلیج گرگان هم کار مطالعاتی انجام شده است و حتی یک شرکت دانش بنیان گفته که می‌تواند این کار را با انرژی باد انجام دهد.

آغاز لایروبی از ابتدای شهریور

اما وظیفه لایروبی کانال‌های منتهی به خلیج گرگان به اداره کل بنادر و دریانوردی سپرده شده و قرارگاه خاتم الانبیا هم به عنوان پیمانکار این طرح انتخاب شده است.

اسعدی مدیر بنادر ودریانوردی گلستان در این باره گفت: در حال حاضر در حال احداث دایک هستیم تا در مرحله بعدی با ورود دستگاه‌های لایروب کار لایروبی آغاز شود.

او ادامه داد: ساخت دایک‌ها تاکنون پیشرفت ۲۰ درصدی داشته و در حال حاضر ۲۲ دستگاه ماشین آلات سبک و سنگین در منطقه حضور دارند و اقدامات لازم در حال انجام است.

او گفت: کانال آشوراده بیش از ۹ کیلومتر طول و بیش از ۱۰۰ متر عرض دارد که لایروبی در عمق یک متر و ۶۰ سانت آن انجام می‌شود.

اسعدی می‌گوید: پیش بینی شده تا انتهای مرداد کار ساخت دایک‌ها به اتمام برسد و از ابتدای شهریور عملیات اصلی لایروبی آغاز شود.

او گفت: قرارگاه خاتم با تجهیزات پیشرفته برای لایروبی کانال به عنوان پیمانکار شروع به کار کرده است.

اسعدی می‌گوید: دستگاه‌های متولی پمپاژ آب از دریا به خلیج در حال مطالعه هستند تا به موازات لایروبی عملیات پمپاژ هم انجام شود.

اسعدی ادامه داد: متاسفانه چندین دهه پشت در‌های محیط زیست برای مجوز لایروبی مانده بودیم که در نهایت سال ۹۹ پذیرفتند لایروبی مسکنی برای علاج واقعه است.

او گفت: از اوایل شهریور ماه ۳ دستگاه لایروب وارد کانال می‌شوند و بعد از ۱۲ ماه لایروبی‌ها به اتمام می‌رسد.  لایروب‌هایی که وارد منطقه شده دو زیست هستند و توانایی کار در خشکی و دریا را دارند.

او گفت: براساس مصوبات سفر ریاست جمهور ۵۰۰ میلیارد تومان برای علاج بخشی خلیج گرگان در نظر گرفته شده است.

مدیربنادر و دریانوردی گلستان با تاکید بر اینکه تمامی فعالیت‌ها مطابق برنامه‌زمان بندی شده و بر اساس مجوز‌های سازمان حفاظت محیط زیست در حال انجام است، گفت: خوشبختانه تاکنون پیشرفت طرح بسیار خوب بوده و تنها مساله نگران کننده کاهش تراز آب دریای خزر بر اساس پیش‌بینی‌ها است.

علاج بخشی خلیج گرگان در گرو اجرای مصوبات ستاد ملی تالاب ها

ایری نماینده مردم غرب گلستان در مجلس شورای اسلامی هم با اشاره به اهمیت لایروبی خلیج گرگان گفت: احیا و علاج بخشی خلیج گرگان زمانی اتفاق می‌افتد که تمام مصوبات ستادملی تالاب‌ها درباره میانکاله و خلیج گرگان اجرایی شود.

ایری می‌گوید: سمن‌ها از راه دور وضعیت خلیج را می‌بینند، اما مردم ما هرروز این خلیج را می‌بینند و وضعیت آن بر زندگی شان تاثیر گذاشته است.

او افزود: ما از سمن‌های محیط زیستی انتظار داریم در کنار ما باشند تا این مهم تحقق یابد.

حالا که کارشناسان لایروبی خلیج گرگان را علاجی بر پیکر نیمه جان عروس خزر می‌دانند چشم گلستانی هاو ساحل نشینان استان به لایروب‌هایی دوخته شده است که قرار است رگ‌های بسته شده حیات خلیج را باز کنند تا اتفاقی که برای دریاچه ارومیه رخ داد دامن گیر عروس خزر نشود.

گزارش از قاسمی